Böten törki dönyanıñ urtaq böyek yazuçısı bulğan Çıñğız Äytmatovnıñ wafat buluı Törkiyä ğämmävi mäğlümat çaralarında kiñ räweştä yaqtırtıldı.
Törkiyä ilbaşı, premyer-ministrı häm başqa räsmi zatlar Qırğızstanğa qayğınamälären citkerde. Cänaza yolasında da Törkiyädän yuğarı däräcäle räsmi wäkillek qatnaşa.
Äytmatov iseme belän danın böten dönyağa tanıtqan qırğızlar qadär tatar, başqort, törek, üzbäk, çuvaş yäki teläsä qaysı ber törki-türk millätennän bulğan härkem ğorurlıq toya ala, anıñ äsärlärendä üzennän närsäder taba ala ide.
Törki xalıqlarnıñ berdämlegenä dä ähämiyät birgän Äytmatov tormışınıñ soñğı könnärendä äyterseñ xuşlaşqan sıman gizgän törki illärdä türk berlege, yaña törki xezmättäşlek mömkinlekläre turında süz alıp barğan, gel uylap yörgän xıyallarınıñ tormışqa aşuın, törki dönyanıñ qabat canlanuın, üz milli üzañın, mädäniyäten saqlap qaluın kürüdän bäxtiyar, bäxetle buluın äytkän ide.
Qırğızstanda bıyıl Äytmatov yılı dip iğlan itelgän bulsa, Törkiyädä 80 yıllığı mönäsäbäte belän yazuçını Nobel bülägenä täqdim itü öçen maxsus komitet oyıştırılğan häm monıñ öçen kiräkle çaralar alıp barıla ide. Ayruça TÜRKSOY törki xalıqlar mädäniyäte häm sänğätläre urtaq idaräseneñ bıyıl Ankarada ütkärelgän cıyılışında yaña ğına oyıştırılğan TÜRKSOY bülägeneñ berençesenä dä Äytmatov layıq bulğan ide. Yazuçınıñ awıruı arqasında üzenä birelä alınmağan premia üktäbr ayında Bişkekta uzdırılaçaq TÜRKSOY cıyılışında tapşırılaçaq ide. Yazuçınıñ ğomere citmäde şul, üze dä bik telägän Törkiyädä oyıştırılaçaq tuğan kön qotlawların da kürergä nasip bulmağan ikän.
Çıñğız Äytmatov uzğan yıl İstanbulda ütkärelgän “Rusiyä-İslam dönyası” strategik küzallaw törkemeneň öçençe cıyılışında qatnaşqan ide. Ul çaqta aña berniçä soraw belän möräcäğät itü mömkinlege bulğan ide. Äñgämä waqıtında böyek yazuçı, äsärlärendä daimi räweştä quzğatqan "adäm balası niçek itep keşe bulır yäki keşe bulıp qalır?" digän problematik sorawınnan çığıp, möselmannarnıñ bügenge kön problemalarına tuqtalıp uzğan ide.
İslam mäsäläseneñ xäzerge waqıtta awır mäsälä bulıp toruına iğtibarnı yünältkän Çıñğız ağa tolerantlıq, mädäniyätlelek yulları belän İslam dineneñ qıymmäten yuğaltmaw zarurlığın assızıqlap äytep uzdı.
“Bu çarada Şäymiyev kebek şäxeslär qatnaşqan oçraqta, bez dä canıbız belän öleş kertsäk, bu mäs’älälärne xäl itep bulır”, dip uylawın äytkän Çınğız Äytmatov, İslam illäre arasında Törkiyäneň iň nıqlı häm däräcäle il buluına basım yasap, Törkiyä alıp barğan säyäsätne döres dip tabuın häm törek ile belän maqtanuın, ğorurlanuın assızıqlap äytep uzğan ide:
“Min Awrupada eşlim. Törkiyäneñ anda avtoritetı bik zur. Törkiyä Awrupa Berlegenä kerep urnaşsa, yaxşı bulır ide. Xäzer Törkiyä İslam illäreneñ iñ nıqlı, dönya däräcäsendäge ile.”
Fani dönyadan kitep barğan dönyaküläm tanılğan yazuçı sovet çorında berençe tapqır mañqortlıq problemasın kütärep çığuı, milli üzañnı, milli qimmätlärne saqlaw mäsälälärenä iğtibarnı yünältüe belän istä qalaçaq. Äsärlärendäge geroyları härwaqıt üz vöcdannarı belän qara-qarşı bula häm tormış çınbarlığında soraw astına alına. Äytmatovnıñ böyeklege dä – näq menä şuşı ğadäti waqiğalardan dönyaküläm, global mäsälälärne, dönyanıñ adäm balasın mäşğül itüçe töşençälärne belderä aluıdır.
Äytmatov iseme belän danın böten dönyağa tanıtqan qırğızlar qadär tatar, başqort, törek, üzbäk, çuvaş yäki teläsä qaysı ber törki-türk millätennän bulğan härkem ğorurlıq toya ala, anıñ äsärlärendä üzennän närsäder taba ala ide.
Törki xalıqlarnıñ berdämlegenä dä ähämiyät birgän Äytmatov tormışınıñ soñğı könnärendä äyterseñ xuşlaşqan sıman gizgän törki illärdä türk berlege, yaña törki xezmättäşlek mömkinlekläre turında süz alıp barğan, gel uylap yörgän xıyallarınıñ tormışqa aşuın, törki dönyanıñ qabat canlanuın, üz milli üzañın, mädäniyäten saqlap qaluın kürüdän bäxtiyar, bäxetle buluın äytkän ide.
Qırğızstanda bıyıl Äytmatov yılı dip iğlan itelgän bulsa, Törkiyädä 80 yıllığı mönäsäbäte belän yazuçını Nobel bülägenä täqdim itü öçen maxsus komitet oyıştırılğan häm monıñ öçen kiräkle çaralar alıp barıla ide. Ayruça TÜRKSOY törki xalıqlar mädäniyäte häm sänğätläre urtaq idaräseneñ bıyıl Ankarada ütkärelgän cıyılışında yaña ğına oyıştırılğan TÜRKSOY bülägeneñ berençesenä dä Äytmatov layıq bulğan ide. Yazuçınıñ awıruı arqasında üzenä birelä alınmağan premia üktäbr ayında Bişkekta uzdırılaçaq TÜRKSOY cıyılışında tapşırılaçaq ide. Yazuçınıñ ğomere citmäde şul, üze dä bik telägän Törkiyädä oyıştırılaçaq tuğan kön qotlawların da kürergä nasip bulmağan ikän.
Çıñğız Äytmatov uzğan yıl İstanbulda ütkärelgän “Rusiyä-İslam dönyası” strategik küzallaw törkemeneň öçençe cıyılışında qatnaşqan ide. Ul çaqta aña berniçä soraw belän möräcäğät itü mömkinlege bulğan ide. Äñgämä waqıtında böyek yazuçı, äsärlärendä daimi räweştä quzğatqan "adäm balası niçek itep keşe bulır yäki keşe bulıp qalır?" digän problematik sorawınnan çığıp, möselmannarnıñ bügenge kön problemalarına tuqtalıp uzğan ide.
İslam mäsäläseneñ xäzerge waqıtta awır mäsälä bulıp toruına iğtibarnı yünältkän Çıñğız ağa tolerantlıq, mädäniyätlelek yulları belän İslam dineneñ qıymmäten yuğaltmaw zarurlığın assızıqlap äytep uzdı.
“Bu çarada Şäymiyev kebek şäxeslär qatnaşqan oçraqta, bez dä canıbız belän öleş kertsäk, bu mäs’älälärne xäl itep bulır”, dip uylawın äytkän Çınğız Äytmatov, İslam illäre arasında Törkiyäneň iň nıqlı häm däräcäle il buluına basım yasap, Törkiyä alıp barğan säyäsätne döres dip tabuın häm törek ile belän maqtanuın, ğorurlanuın assızıqlap äytep uzğan ide:
“Min Awrupada eşlim. Törkiyäneñ anda avtoritetı bik zur. Törkiyä Awrupa Berlegenä kerep urnaşsa, yaxşı bulır ide. Xäzer Törkiyä İslam illäreneñ iñ nıqlı, dönya däräcäsendäge ile.”
Fani dönyadan kitep barğan dönyaküläm tanılğan yazuçı sovet çorında berençe tapqır mañqortlıq problemasın kütärep çığuı, milli üzañnı, milli qimmätlärne saqlaw mäsälälärenä iğtibarnı yünältüe belän istä qalaçaq. Äsärlärendäge geroyları härwaqıt üz vöcdannarı belän qara-qarşı bula häm tormış çınbarlığında soraw astına alına. Äytmatovnıñ böyeklege dä – näq menä şuşı ğadäti waqiğalardan dönyaküläm, global mäsälälärne, dönyanıñ adäm balasın mäşğül itüçe töşençälärne belderä aluıdır.