İdel-Ural xalqı häm böten törki dönya öçen qayğılı, uylandırırlıq waqiğa - 1552 yılda däwlätçelekne yuğaltunıñ 456 yıllığı uñayınnan Ankarada da Qazan şähitlären iskä alu cıyını ütkärelde.
Qazanda häm Semberdä bulıp uzğan Xäter könennän ayırmalı bularaq Törkiä başqalasında oyıştırılğan “Söyembikäne häm 1552 yıl Qazan şähitlären iskä alu cıyını”nda ğilmi notıqlar belän berrättän bügenge kön wazğiätenä analizlar, bäyälär dä yasaldı.
Cıyında çığış yasawçılar üz ilen saqlawçılar belän şäxsi mänfägat'läre öçen xıyänät itüçelär arasındağı qarşılıqlar cähätennän bulsın, üz cannarın birep watannarın yaqlağan şähitlärneñ batırlığı yağınnan bulsın, bu waqiğanı iskä töşerüneñ ähämiäteneñ bik zur buluına basım yasadı.
Tatar-uyğır ğalime İklil Qorban häm anıñ Tatarstanda tuıp üskän xäläl cefete, ädäbiät belgeçe Roza xanımnıñ tırışlığı belän uzdırılğan çara nigezen Yosıf Aqçura salğan “Törek uçaqları” cämğiäteneñ yärdäme belän ictimaği oyışmanıñ üzäk binasında oyıştırıldı.
Cıyılış oyıştıru komitetı citäkçese Roza Qorbannıñ Tatarstandağı säyäsi wäzğıät, milli problemalar turındağı çığışı belän başlanıp kitte.
Urıslarnıñ üz tellären, dinnären häm tarixların saqlawğa bik zur ähämiät birülären assızıqlawçı Roza xanım: “Yawız İvan da, Petr berençe dä barısı da alar öçen izge şäxeslär bulıp sanala. Alar fikerençä, barı tik urıslarnıñ ğına xoquqları bar. Tatarlar belän bergä başqa millätlärneñ xoquqları yuq. Xoquqları bulmağanı kebek tarixları da yuq”, dip Rusiädä bügenge köndä milli mäs’älälärneñ xäl itelmäwenä qarata borçıluların da citkerde.
Roza Qorban “İttifaq” partiäse başlığı, yazuçı Fäwziä Bäyramovanıñ cıyınğa dip yazıp cibärgän belderüen dä uqıdı.
Kürenekle säyäsätçe häm yazuçı Bäyramova belderüendä Tatarstannıñ 1992 yılnıñ 21 martında uzdırılğan referendum näticäsendä bäysez däwlät bulırğa xoquq qazanğanın, dönya illäre - Kosovanıñ, Rusiä - Kön'yak Osetiä belän Abxaziäneñ möstäqillegen tanığanı kebek, Tatarstannıñ da säyäsi bäysezlegen qabul itärgä tieş buluların belderde. Anıñ: “15 oktäber – tatar milläteneñ bäysezlegen yuğaltqan kön bulsa, ul monnan soñ tatar däwläten qabattan torğızu öçen köräşkä kütäreleş köne bulsın”, digän süzläre alqışlar belän qarşılandı.
Konferensiädä Bötendönya tatar ligası maqtawlı räise Ali Aqışnıñ cıyınğa dip cibärgän çığışı da yañğıradı. Ali ağanıñ notığında bäysez häm avtonom törki cömhüriätlärne berläştergän Böyek konfederativ däwlät ideyäseneñ tormışqa aşırılırğa tieşlege bäyän itelde, şulay uq bügenge köndä Rusiädä federatsiäneñ yuqqa çığarılıp, milli respublikalarnıñ beterelüe qurqınıçına iğtibar yünältelep, Tatarstannıñ tulı möstäqillek yulındağı köräşen matbuğat çaraları, internet aşa böten dönyağa ireşterü zarurlığı äytelde.
Notıqnıñ axırın Ali Aqış azatlıq öçen milli köräşne törki xalıqlarnıñ tanılğan milli liderları Mostafa Kemal Atatörek, Ämin Räsülzadä, Cagfär Säytäxmät, Şäyex Şamil, Ğayaz İsxaqilar yulınnan däwam itärgä kiräklegen iskärtep tögälläde.
Eşmäkär Mäcit Süzär Tatarstannıñ 1992 yıldan bügengä qädär nindi üzgäreşlär kiçergänlegen, tik milli mäs’älälärneñ genä älläni iskitärlek xäl itelmäwe turında äytep uzdı.
“Tuqay” mädäniät häm mäğrifät üzäge räise Kürşat Altay isä iğtibarnı Qazan xanlığınıñ soñğı bäysez xanbikäse Söyembikäneñ faciğäle, açı xäsrät tulı yazmışına yünältte häm Söyembikä qäbereneñ Qazanğa qaytaru fikeren belderde. “Söyembikä belän bergä bäysezlegebez kitte, inde anıñ söyäkläre belän möstäqillegebezgä kire qawışu ömete aqlanır waqıt citte”, dip äytüçe Kürşat äfände “Söyembikä” bäyeten dä uqıp kürsätte.
Ğalim İklil Qorban Qazannıñ 1552 yılğı faciğäsenä tuqtalıp uzdı. Bügenge kön Mäskäw xakimiäteneñ tatarlarnıñ “Xäter köne”nnän tınıçsız buluın alğa sörüçe İklil äfände: “Rusiäneñ bäysez däwlät bulğan Gruziäğa höcüm itüen isäpkä alsaq, üz idäräse astındağı urıs bulmawçı xalıqlarğa närsä genä eşlämäs inde!”, dip şiklänü-qurquları belän dä urtaqlaştı.
Bügenge kön säyäsi barışqa qarağan çaqta, ber genä millätneñ dä däwlätsez bula almayaçağın assızıqlawçı ğalim tatarlar häm uyğırlar belän bergä keşelek dönyasınıñ bügengä çaqlı çikkän qayğı-xäsrätlärneñ ber könne, hiçşiksez, betäçäge fikeren belderde.
Anqara universitetı professorı Abdullah Gündogdu Qazan xanlığınıñ cimerelü säbäplären añlatqan bulsa, “Törek uçaqları” cämğiäte başlığı, professor doktor Orhan Qawuncu isä “Kavkaz töbäge, Qaradiñgez krizisı häm Rusiä” digän temağa çığış yasadı häm şul cähättän Tatarstannıñ säyäsi statusı, kiläçäk yazmışı turında süz alıp bardı.
Ädäbiät belän bäyle utırışta isä Ğazi universitetı professorı Xikmät Doğannıñ “Söyembikä” romanı belän dramaturg wä rässam Muzaffär Qayanıñ “Qazan mäläkäse Söyembikä” piessasınıñ yazılu tarixı turında mäğlümat birelde.
Cıyında Äzerbaycan xatın-qızları xoquqların saqlaw cämğiäte başlığı, Anqara universitetı dotsentı Xanım Xalilova da qatnaştı. Milli azatlıq öçen köräş alıp baruçı batır xatın-qızlar belän ğorurlanuın assızıqlawçı ğalimä xanım üzeneñ çığışında tatar xalqına teläktäşlegen citkerde.
Şiğerlär belän tögällängän “Söyembikäne häm Qazan şähitlären iskä alu cıyını”nda İskeşähär tatar cämğiäte häm Konya tatarları belän Ankara häm İzmirdağı qırım tatar cämğiäte wäkilläre dä qatnaştı.
Qazannıñ urıs ğäskäre tarafınnan ayulap alınuı häm şähri Qazannıñ yağıluınıñ 456 yıllığı uñayınnan İstanbulda da “İdel-Ural” cämğiäte Qazan şähitläreneñ ruxlarına bağışlap Qor’än uqıttı.
Cıyında çığış yasawçılar üz ilen saqlawçılar belän şäxsi mänfägat'läre öçen xıyänät itüçelär arasındağı qarşılıqlar cähätennän bulsın, üz cannarın birep watannarın yaqlağan şähitlärneñ batırlığı yağınnan bulsın, bu waqiğanı iskä töşerüneñ ähämiäteneñ bik zur buluına basım yasadı.
Tatar-uyğır ğalime İklil Qorban häm anıñ Tatarstanda tuıp üskän xäläl cefete, ädäbiät belgeçe Roza xanımnıñ tırışlığı belän uzdırılğan çara nigezen Yosıf Aqçura salğan “Törek uçaqları” cämğiäteneñ yärdäme belän ictimaği oyışmanıñ üzäk binasında oyıştırıldı.
Cıyılış oyıştıru komitetı citäkçese Roza Qorbannıñ Tatarstandağı säyäsi wäzğıät, milli problemalar turındağı çığışı belän başlanıp kitte.
Urıslarnıñ üz tellären, dinnären häm tarixların saqlawğa bik zur ähämiät birülären assızıqlawçı Roza xanım: “Yawız İvan da, Petr berençe dä barısı da alar öçen izge şäxeslär bulıp sanala. Alar fikerençä, barı tik urıslarnıñ ğına xoquqları bar. Tatarlar belän bergä başqa millätlärneñ xoquqları yuq. Xoquqları bulmağanı kebek tarixları da yuq”, dip Rusiädä bügenge köndä milli mäs’älälärneñ xäl itelmäwenä qarata borçıluların da citkerde.
Roza Qorban “İttifaq” partiäse başlığı, yazuçı Fäwziä Bäyramovanıñ cıyınğa dip yazıp cibärgän belderüen dä uqıdı.
Kürenekle säyäsätçe häm yazuçı Bäyramova belderüendä Tatarstannıñ 1992 yılnıñ 21 martında uzdırılğan referendum näticäsendä bäysez däwlät bulırğa xoquq qazanğanın, dönya illäre - Kosovanıñ, Rusiä - Kön'yak Osetiä belän Abxaziäneñ möstäqillegen tanığanı kebek, Tatarstannıñ da säyäsi bäysezlegen qabul itärgä tieş buluların belderde. Anıñ: “15 oktäber – tatar milläteneñ bäysezlegen yuğaltqan kön bulsa, ul monnan soñ tatar däwläten qabattan torğızu öçen köräşkä kütäreleş köne bulsın”, digän süzläre alqışlar belän qarşılandı.
Konferensiädä Bötendönya tatar ligası maqtawlı räise Ali Aqışnıñ cıyınğa dip cibärgän çığışı da yañğıradı. Ali ağanıñ notığında bäysez häm avtonom törki cömhüriätlärne berläştergän Böyek konfederativ däwlät ideyäseneñ tormışqa aşırılırğa tieşlege bäyän itelde, şulay uq bügenge köndä Rusiädä federatsiäneñ yuqqa çığarılıp, milli respublikalarnıñ beterelüe qurqınıçına iğtibar yünältelep, Tatarstannıñ tulı möstäqillek yulındağı köräşen matbuğat çaraları, internet aşa böten dönyağa ireşterü zarurlığı äytelde.
Notıqnıñ axırın Ali Aqış azatlıq öçen milli köräşne törki xalıqlarnıñ tanılğan milli liderları Mostafa Kemal Atatörek, Ämin Räsülzadä, Cagfär Säytäxmät, Şäyex Şamil, Ğayaz İsxaqilar yulınnan däwam itärgä kiräklegen iskärtep tögälläde.
Eşmäkär Mäcit Süzär Tatarstannıñ 1992 yıldan bügengä qädär nindi üzgäreşlär kiçergänlegen, tik milli mäs’älälärneñ genä älläni iskitärlek xäl itelmäwe turında äytep uzdı.
“Tuqay” mädäniät häm mäğrifät üzäge räise Kürşat Altay isä iğtibarnı Qazan xanlığınıñ soñğı bäysez xanbikäse Söyembikäneñ faciğäle, açı xäsrät tulı yazmışına yünältte häm Söyembikä qäbereneñ Qazanğa qaytaru fikeren belderde. “Söyembikä belän bergä bäysezlegebez kitte, inde anıñ söyäkläre belän möstäqillegebezgä kire qawışu ömete aqlanır waqıt citte”, dip äytüçe Kürşat äfände “Söyembikä” bäyeten dä uqıp kürsätte.
Ğalim İklil Qorban Qazannıñ 1552 yılğı faciğäsenä tuqtalıp uzdı. Bügenge kön Mäskäw xakimiäteneñ tatarlarnıñ “Xäter köne”nnän tınıçsız buluın alğa sörüçe İklil äfände: “Rusiäneñ bäysez däwlät bulğan Gruziäğa höcüm itüen isäpkä alsaq, üz idäräse astındağı urıs bulmawçı xalıqlarğa närsä genä eşlämäs inde!”, dip şiklänü-qurquları belän dä urtaqlaştı.
Bügenge kön säyäsi barışqa qarağan çaqta, ber genä millätneñ dä däwlätsez bula almayaçağın assızıqlawçı ğalim tatarlar häm uyğırlar belän bergä keşelek dönyasınıñ bügengä çaqlı çikkän qayğı-xäsrätlärneñ ber könne, hiçşiksez, betäçäge fikeren belderde.
Anqara universitetı professorı Abdullah Gündogdu Qazan xanlığınıñ cimerelü säbäplären añlatqan bulsa, “Törek uçaqları” cämğiäte başlığı, professor doktor Orhan Qawuncu isä “Kavkaz töbäge, Qaradiñgez krizisı häm Rusiä” digän temağa çığış yasadı häm şul cähättän Tatarstannıñ säyäsi statusı, kiläçäk yazmışı turında süz alıp bardı.
Ädäbiät belän bäyle utırışta isä Ğazi universitetı professorı Xikmät Doğannıñ “Söyembikä” romanı belän dramaturg wä rässam Muzaffär Qayanıñ “Qazan mäläkäse Söyembikä” piessasınıñ yazılu tarixı turında mäğlümat birelde.
Cıyında Äzerbaycan xatın-qızları xoquqların saqlaw cämğiäte başlığı, Anqara universitetı dotsentı Xanım Xalilova da qatnaştı. Milli azatlıq öçen köräş alıp baruçı batır xatın-qızlar belän ğorurlanuın assızıqlawçı ğalimä xanım üzeneñ çığışında tatar xalqına teläktäşlegen citkerde.
Şiğerlär belän tögällängän “Söyembikäne häm Qazan şähitlären iskä alu cıyını”nda İskeşähär tatar cämğiäte häm Konya tatarları belän Ankara häm İzmirdağı qırım tatar cämğiäte wäkilläre dä qatnaştı.
Qazannıñ urıs ğäskäre tarafınnan ayulap alınuı häm şähri Qazannıñ yağıluınıñ 456 yıllığı uñayınnan İstanbulda da “İdel-Ural” cämğiäte Qazan şähitläreneñ ruxlarına bağışlap Qor’än uqıttı.