Татар телен чит илләрдә үзләштерү үрнәкләре күбәя бара. Төрле милләт вәкилләрендә татар халкы, мәдәнияте, теле белән кызыксыну төрле сәбәпләр белән төрле шартларда туа.
Күптән түгел Facebook социаль челтәрендә күпләрне Андрей Дринфелд исемле егетнең язмасы шаккатырды. Ул әдәби татар телендә Сабантуйның кайда үтәчәген һәм анда ничек барып җитәргә кирәклеген сорашты. Татар кулланучылары тарафыннан бу зур кызыксыну уятты, Андрейга күп сораулар бирелде, теләкләр әйтелде.
Азатлык радиосы да Андрей әфәнде белән элемтәгә кереп, аның белән аралашып алды.
– Башта үзегез турында сөйләп бирегезче, Андрей әфәнде. Сез кайда тудыгыз һәм Америкага кайчан күчендегез?
– Мин 1989 елда Украинаның Харьков шәһәрендә тудым. 10 яшь булганда, әтием Америкада эш тапкач, мин гаиләм белән Америкага күчендем. Америкада мин өйдә гаиләм белән русча сөйләштем, өйдән чыкканда инглиз телен кулландым. Хәзер мин рус телен дә, инглиз телен дә туган телләрем дип саныйм.
Чикаго университетында лингвистика бүлегендә укыдым. Хәзер мин Буффало университетында аспирантурада белем алам. Америкада лингвистика – ул, беренче чиратта, тел тикшерү гыйлеме. Телне өйрәнү генә лингвистика дип аталмый. Шуңа күрә минем уку програмым һәм телләр өйрәнү арасында зур бәйләнеш юк. Төрле телләр өйрәнү минем өчен күбрәк мавыгу кебек була.
- Татарстан яки Башкортстанда булганыгыз бармы?
Балачактан ук Уфага барганда татар һәм башкорт телләре белән кызыксына идем
– Башкортстанда күп булганым бар. Минем әнием Уфада туып үскән. Уфада яшәгән туганнарым бар. Балачакта әнием белән җәй саен Уфага бара идек. Уфада яшәгән туганнарым барысы руслар, татарча сөйләшми. Ләкин мин балачактан ук Уфага барганда татар һәм башкорт телләре белән кызыксына идем. Татарстанда, кызганычка каршы, булганым юк, әмма, әлбәттә, анда барасым килә.
– Кызыксыну туганнан соң татар телен кайчан өйрәнә башладыгыз соң? Моның турында сөйләп китегезче.
– Балачакта җәй саен Уфага барганда шунда башкорт һәм татар телләре, мәдәниятләре һәм музыкасы белән кызыксына идем. Башкорт һәм татар халык җырларын аеруча яраттым. Татар һәм башкорт мәдәниятен, җырларын һәм холкын яхшырак аңлау өчен балачактан ук татар һәм башкорт телләрен өйрәнәсем килде. Ун ел элек мин аларны өйрәнә башладым.
– Башкорт телен дә камил беләсез булып чыга?
– Башкорт һәм татар телләрен бер үк вакытта өйрәнә башладым. Татар теле һәм башкорт теле бер-берсенә бик охшаган булганга, минем өчен бу ике телне өйрәнү бер тел өйрәнү кебек булды. Татар һәм башкорт мәдәниятләре, телләре арасында мөһим аермалар бар, әмма өйрәнүче өчен алар чыннан да бер тел кебек диярлек.
– Тагын нинди телләрдә сөйләшәсез?
– Инглиз, рус, татар һәм башкорт телләреннән башка мин француз, испан һәм гарәп телләрен беләм. Шулай ук кайбер башка төрки телләрне (казакъча, үзбәкчә, төрекчә һәм башкаларны) укыганда аңлый алам.
– Татар һәм башкорт телләрен ничек өйрәндегез? Нинди дәреслекләр, китаплар, сайтлар кулландыгыз?
2007 елдан интернетта татар һәм башкорт видеоязмаларын табу шактый җиңеләйде
– Иң башта мин Уфада сатып алган "Башкорт теле – рәхим итегез" дигән башкорт теле дәреслеген кулландым. Шул дәреслектән башкорт теле грамматикасы нигезен һәм иң әһәмиятле башкорт сүзләрен өйрәндем. Моннан тыш башка дәреслекләр кулланмадым.
Күбесенчә интернетта төрле татар һәм башкорт сайтларын уку, татар һәм башкорт җырларын тыңлау аркылы татар һәм башкорт телләрен өйрәнүне дәвам иттердем. Башкорт һәм татар телләрен өйрәнә башлаган вакытта (2006 ел иде) җырларны һәм тапшыруларны интернетта табу авыр иде.
2007 елдан башлап, YouTube һәм шуңа охшаган сайтлар киң танылган булганга, кирәкле татар һәм башкорт видеоязмаларын интернетта табу шактый җиңелрәк булып китте. Шул вакыттан бирле мин татар һәм башкорт телләрен күбесенчә видеоязмалар аркылы өйрәнәм.
– Татар телендә сезгә нәрсәләр авыр булып тоелды? Аерым сүзләрме яки грамматикамы?
Аралашу практикасы җитмәгәч, хәзер мин Америка татарлары белән күбрәк сөйләшергә тырышам
– Татар теле грамматикасы, минемчә, авыр түгел. Татар сүзләрен истә калдыру шулай ук минем өчен авыр булмады. Татар телен өйрәнә башлаганнан соң бик тиз татарча укый алдым. Әмма татар телен тыңлаганда аңлау башта авыр иде. Әйтелеш тә башта авыр иде.
Хәзер мин татар телен тыңлаганда аны яхшы аңлыйм, әмма сөйләшүдә хәзергәчә практика бераз җитми. Шуңа бәйле, хәзер мин Америкада яшәгән татарлар белән күбрәк аралашырга тырышам.
– Алайса АКШ татарлары белән сез танышмы? Нинди чараларда катнаштыгыз?
– Быел мин беренче тапкыр Америкада үткәрелгән Сабантуйга бардым. Бик сокландыргыч иде. Анда мин бик күп кызыклы кешеләр белән таныштым, алар белән татарча сөйләшә алдым. Шулай ук анда килгән кешеләр алдында Вәсилә Фәттахованың "Туган як" җырын җырладым.
Бу кешеләр Кытайда, Япониядә, Төркиядә туып та, татарча бик яхшы сөйләшә ала
Шулай ук минем өчен бу Сабантуйда инкыйлабтан соң Русиядән киткән татар диаспоралары белән танышу бик сокландыргыч иде, чөнки бу кешеләр Кытайда, Япониядә, Төркиядә туып та, татарча бик яхшы сөйләшә ала.
Хәзерге вакытта Татарстанда һәм Башкортстанда да үз җирләрендә яшәгән татарлар арасында, кызганычка каршы, татар телен белмәгән кешеләр бар. Шундый татарлар өчен бу Америкада яшәгән диаспора татарлары үрнәк булырга тиеш дип уйлыйм.
– Татар мәдәнияте сезгә ни дәрәҗәдә кызык?
– Әлбәттә, бик кызык. Мин интернетта татар һәм башкорт җырларын бик күп тыңлыйм. Миңа татар һәм башкорт җырлары бик ошый. Хәзерге татар җырчылары арасында минем иң яратканнарым - Хәния Фәрхи, Айдар Галимов һәм Наил Шәймарданов. Башкорт җырчылары арасында иң яратканнарым Ирек Ногманов, Марсель Котоев һәм Юнир Коланбаев.
Шулай ук татар һәм башкорт халыкларының этногенез һәм тарихы белән бик кызыксынам.