Çärşämbedä neft bäyäläre yaña yuğarılıqqa kütärelde - New York bursasında anıñ ber miçkäse öçen xäzer 63 dollar birälär. Rusiä satqan qaramay, sıyfatı beraz tübänräk bulu säbäple, ul qädär ük qıybat bulmasa da, neft bäyäläreneñ üsüe arqasında ilgä distälärçä milliard dollarlıq östämä tabış kilde. Şul uq waqıtta Rusiädäge här dürtençe keşe fäqirlek däräcäsennän dä tübänräk yäşi. Rusiä üzeneñ yaña neftedollarların niçek sarıf itä soñ?
Rusiä neft kenä tügel, berençe çiratta gaz satu ölkäsendä dönyada aldınğılıqnı tota. Neft satunı ul soñğı yıllarda arttırsa da, älegä Söğüd Ğäräbstanın uzıp kitä almadı. Şuña da qaramastan, 2005-nçe yılda ğına da ul çitkä neft satıp 100 milliard dollardan artıq tabış qazandı. Ğadi keşe bu sannıñ çın külämen küz aldına da kiterä almıy, Rusiädä ul bigräk tä serle ber närsä bulıp qala - qısqa waqıt eçendä ilgä şul xätle baylıq kilüe ğadi xalıq tormışında bernindi dä çağılış tapmadı, tormış şartlarınıñ yaxşıruına kitermäde.
Törle fiker beleşü näticäläre Rusiädä tar qatlam baylar häm küpçelektäge fäqirlär arasındağı upqınnıñ tağın da kiñäyüen kürsätä. "Forbes" jurnalı mäğlümatına qarağanda, Rusiädäge dollar milliarderları 2005-nçe yılda üz baylığın tağın da arttırsa, ğadi xalıqnıñ 25-30 protsentı fäqirlek däräcäse astında yäşi.
Şuña da xäzer üzäk xökümätkä, yağulıq satudan kilgän aqçalarnı mäğärifkä, toraq xucalığına, sotsial'' ölkägä birü basımı yasala. Xalıq arasında, bu maqsatlarda ike yıl elek qorılğan Totrıqlılıq Fondındağı aqçanı qullanu taläbe yışraq yañğırıy. Bügenge köndä anda 55 milliard dollar tuplanğan dip farazlana.
Läkin iqtisadçılar, cıyılğan aqçanı şulay ğadi genä sarıf itü bik ük näticäle yul tügel, dip kisätä. Mäskäwdäge "Troyka Dialog" digän broker şirkäteneñ baş iqtisadçısı Yevgeni Gavrilenkov:
"Minemçä, ul aqçanı şulay "aşap beterü" näticäle tügel, bu inflätsiäneñ qızuına ğına kiteräçäk. Şul uq waqıtta däwlät bu mayanı näticäleräk itep faydalanu yulların da uylamadı, min ul monı kiläçäktä dä eşlämäs, dip uylıym. Şul şartlarda xäzer ul aqçanı haman da cıyıp totu mäxkülräk", di iqtisadçı Gavrilenkov.
Neft häm gaz satudan kilgän aqça Rusiäne 90-nçı yıllardağı tirän krizistan çığaruğa bulışsa da, anı aqıl belän faydalanmaw il öçen kötelmägän qurqınıçlar da tudıra. Venesuela, Nigeriä kebek şulay çimal satıp bayığan däwlätlär täcribäsennän kürengänçä, bu axırğı çiktä inflätsiäneñ üsüenä häm bar iqtisadnıñ neft industriäsenä bäylänep, başqa tarmaqlarnıñ krizis çorına kerüenä kiterä. Bu illärdä xäzer dä kiñ fäqirlek xökem sörä.
Ämma neft satudan kilgän aqçanı faydalı itep qullanu misalı da bar, ul Norvegiä. Üz iqtisadın neftedollarlar taşqınınnan saqlaw öçen Norvegiä maxsus Neft Fondı buldırğan ide. Neft satudan kilgän bar aqça şunda kitep bara, häm yıl sayın anıñ barı tik berniçä protsentı ğına sarıf itelä ala. Norvegiä bügen Luxembourgtan qala Yewropanıñ ikençe bay däwläte sanala.
Rusiäneñ xäzerge xökümäte asılda Norvegiäneñ şul täcribäsen qullanırğa tırışa. Neftedollarlarnıñ yaqınça 20 milliardı ğına uzğan yılda Rusiäneñ tışqı burıçların tüläw öçen birelde.
İkençe yaqtan, aqça Totrıqlılıq Fondında tuplanıp barsa da, xakimiatneñ anıñ belän ni eşläw planı da yuq. Häm bu, annan aqçanı törle aşığıç sotsial'' ixtiaclarnı qaplaw öçen alıp toru wäswäsäsen arttıra.
Kärim Kamal
Törle fiker beleşü näticäläre Rusiädä tar qatlam baylar häm küpçelektäge fäqirlär arasındağı upqınnıñ tağın da kiñäyüen kürsätä. "Forbes" jurnalı mäğlümatına qarağanda, Rusiädäge dollar milliarderları 2005-nçe yılda üz baylığın tağın da arttırsa, ğadi xalıqnıñ 25-30 protsentı fäqirlek däräcäse astında yäşi.
Şuña da xäzer üzäk xökümätkä, yağulıq satudan kilgän aqçalarnı mäğärifkä, toraq xucalığına, sotsial'' ölkägä birü basımı yasala. Xalıq arasında, bu maqsatlarda ike yıl elek qorılğan Totrıqlılıq Fondındağı aqçanı qullanu taläbe yışraq yañğırıy. Bügenge köndä anda 55 milliard dollar tuplanğan dip farazlana.
Läkin iqtisadçılar, cıyılğan aqçanı şulay ğadi genä sarıf itü bik ük näticäle yul tügel, dip kisätä. Mäskäwdäge "Troyka Dialog" digän broker şirkäteneñ baş iqtisadçısı Yevgeni Gavrilenkov:
"Minemçä, ul aqçanı şulay "aşap beterü" näticäle tügel, bu inflätsiäneñ qızuına ğına kiteräçäk. Şul uq waqıtta däwlät bu mayanı näticäleräk itep faydalanu yulların da uylamadı, min ul monı kiläçäktä dä eşlämäs, dip uylıym. Şul şartlarda xäzer ul aqçanı haman da cıyıp totu mäxkülräk", di iqtisadçı Gavrilenkov.
Neft häm gaz satudan kilgän aqça Rusiäne 90-nçı yıllardağı tirän krizistan çığaruğa bulışsa da, anı aqıl belän faydalanmaw il öçen kötelmägän qurqınıçlar da tudıra. Venesuela, Nigeriä kebek şulay çimal satıp bayığan däwlätlär täcribäsennän kürengänçä, bu axırğı çiktä inflätsiäneñ üsüenä häm bar iqtisadnıñ neft industriäsenä bäylänep, başqa tarmaqlarnıñ krizis çorına kerüenä kiterä. Bu illärdä xäzer dä kiñ fäqirlek xökem sörä.
Ämma neft satudan kilgän aqçanı faydalı itep qullanu misalı da bar, ul Norvegiä. Üz iqtisadın neftedollarlar taşqınınnan saqlaw öçen Norvegiä maxsus Neft Fondı buldırğan ide. Neft satudan kilgän bar aqça şunda kitep bara, häm yıl sayın anıñ barı tik berniçä protsentı ğına sarıf itelä ala. Norvegiä bügen Luxembourgtan qala Yewropanıñ ikençe bay däwläte sanala.
Rusiäneñ xäzerge xökümäte asılda Norvegiäneñ şul täcribäsen qullanırğa tırışa. Neftedollarlarnıñ yaqınça 20 milliardı ğına uzğan yılda Rusiäneñ tışqı burıçların tüläw öçen birelde.
İkençe yaqtan, aqça Totrıqlılıq Fondında tuplanıp barsa da, xakimiatneñ anıñ belän ni eşläw planı da yuq. Häm bu, annan aqçanı törle aşığıç sotsial'' ixtiaclarnı qaplaw öçen alıp toru wäswäsäsen arttıra.
Kärim Kamal