“Симбирский курьер” gäziteneñ pänceşämbe sanında atnanıñ iñ möhim waqiğasına qarata üz uquçılarınıñ fikeren sorap, şimbä sanında şul fikerlärne bäyän itü ğädäte bar. Bu yulı İlbaşı Putinnıñ yıllıq yullamasına mönäsäbät soralğan ide. Telefon aşa bu sorawğa bik küp cawaplar kilgän. Respondentlarnıñ barısı da diärlek Putinnıñ şoma häm matur söyläwen assızıqlıylar.
Menä berniçäse. Leonid Tarasoviç: “AQŞ Prezimdentı Ruzvel'tnıñ süzlären kiterüe bik uñışlı. Şulay uq Putinnıñ “Demokratik şiğar'lärgä qaramastan iptäş Büreneñ kemne teli – şunı aşıy” digän ğibäräse oşadı.” Aleksandr Alekseewiç: “Bu – Prezidentnıñ süz ostalığı yağınnan iñ yaxşı çığışlarınnan berse. Mäxäbbät turında bik yaxşı äytte. Tik menä narkomaniä, prostitutsiä, SPİD mäs’älälären çitlätep ütte”.
Läkin 19 respondentnıñ 16 bu matur süzlärneñ süz bulıp qına qaluına borçılu belderä. Menä qayberläre:
Bik saf, yaxşı su. “Borjomi”dan da yaxşıraq.
Ägär bu anıñ berençe çığışı bulsa, ışanır idem – ä xäzer matur xıyallar dip kenä sanıym.
Üze ük elekke yullamasınıñ ütälmägänen belderde. Ä anıñ apparatı qayda soñ?
Korrupsiä häm türälärneñ başbaştaqlığı turında bez Putinsız da beläbez. Ä kem soñ alarnı cawapqa tartırğa tieş?
Demografiä buyınça prognoz biräm: 9 aydan Räsäydä demografik şartlaw bulır, ä tağın ber aydan yätimnär yortına taşlandıq balalar ağımı quzğalır.
Yevgeniy Mixayloviç digän beräwneñ qısqa ğına itep: “Buş süz botqası bula kilde, bar häm bulaçaq” – digän bäyälämäse barlıq cawaplarğa da yomğaqlau yañğırıy. Çınlap ta, ölgergän ğämällär urınına şaw-şulı simpozium, konferensiä, qorıltay, cıyılış, assambleya, bäyrämnär, yoğışlı çirdäy, Räsäyne basıp aldılar. Uzğan atna axırında Semberdä tağın ber şaw-şulı çara uzdı - “Milli kul'turalarnıñ yäşlär assambleyası” dip atalğan festival'. Maqsatı – äxlaqi häm mädäni traditsiälärne saqlaw häm kübäytü, millätara mönäsäbätlär kul'turasın tärbiäläw sistemasın kamilläşterü.
Plenar utırış bulmadı. İdelbuyı federal' okrugına kergän töbäklärdän cıyılğan yäş aktivistlar, bülenep, 6 törle “tügäräk öställär” utırışlarında qatnaştılar. Alarda menä nindi mäs'älälär quyılğan ide:
Milli üzençälek häm üzara ixtiram.
Milli säyäsätne tormışqa aşıruda xakimiät belän cämäğätçelekneñ xezmättäşlege.
Millätara elemtälärne nığıtuda sänğät'neñ role.
Yäş buın aşa xalıqlarnı yaqınaytu.
Mäğlümat çaraları aşa tolerantlıq xisen formalaştıru.
Ruxi qimmätlär häm milli kul'tura.
Soñğısın Ul'yan Däwlät universitetında kul'turologiä fänen uqıtuçı
Galina Anaşkina alıp bardı. 3 säğät barğan äñgämäneñ yartısı çaması “Närsä soñ ul ruxi qimmätleklär?” digän sorawğa cawap ezläwgä bağışlandı. Häm “nigezdä din yata” digän näticägä kildelär. Ä kul'tura digäne – ğöref-ğadätlär, bäyrämnär ikän. Döres, “kul't” süzeneñ dä tamırı dindä buluın açıqlağaç, alarnı ayırmasqa, bergä qararğa, yäş buınnı tärbiäläwdä dinneñ ayıruça möhimlegen istä totarğa, digän fikergä kildelär. Soñraq isä, küktän cirgä töşep, milli-mädäni mänfäğät'lär, ana tele yazmışları turında da süz çıqtı. Çuaş qızı Rimma Zaxarova fikerençä, ana tele yuğaluınıñ töp säbäbe – urbanizatsiä häm ata-analarnıñ üz balaların urısça uqıtırğa tırışuı. Ul'yan pedagogiä uçilişçesında tatar törkemen uqıtqan Gölçäçäk Abzaletdinova isä tamırda “iketellelek” bayrağı astında milli tellärne qorıtu säyäsäte yatqanın añlattı.
Moña cawap yözendä yähüd yäşläre wäkile Artur şäxsi mäktäplär, televizion kanallar açarğa täqdim itte: här xalıqnıñ üz bayları bar, alar qayğırtsın milli kul'tura mäs’älälären, dide ul.
Televidenie mäs’äläse “Çişmä” häm “Yetker” tapşıruların yabuğa bäyle qalqıp çıqqan ide. Bu cähättän, qabul iteläçäk möräcäğätkä urıs bulmağan xalıqlar tellärendä tapşırular öçen ayırım telekanal buldıru taläben dä kertergä qarar qıldılar.
Sarıtawdağı tatar mäktäben tämamlağan häm şunda uq eşkä alınğan Röstäm Ğıyl'metdinov Mäskäw televideniesendä İslam dinen pıçratu, anı “terrorizm” töşençäseneñ sinonimına äyländerü şawqımına çik quyu çaraları kürergä öndäde. “Veroterpimost', tolerantnost'” kebek süzlär quyırğan çorda näq televidenie qotqı tarata. Törle cinayätlärne, din belän dä, millät belän dä bäylärgä yaramıy. Häm televideniedä İslam dineneñ çın asılın tasvirlauçı tapşırularğa da urın tabılırğa tieş.
Anıñ täqdimen dä möräcäğätkä kertergä buldılar. Şulay uq Milli mäs'älälär buyınça Federal' ministrlıqnı torğızu täqdime dä qabul itelde.
Läkin soñnan bu täqdimnärneñ dä, ğomumän, möräcäğätneñ dä buş quıq qına ikäne açıqlandı: qabul iteläse möräcäğät Ul'yan ölkäse xakimiätenä genä yünältelä bulıp çıqtı. Häm bu çaranıñ mäğnäse häm maqsatı da aptırattı: Federal' okrugnıñ başqa töbäklär yäşläre nigä soñ Sembergä kilep, Sember gubernatorınnan tolerantlıq häm veroterpimost' tärbiäläwçe çaralar kürüne telänergä tieş?
Başqortstannıñ “Azatlıq” isemle yäşlär berlege räise Zäliä Axunova da bu çarada qatnaşunıñ mäğnäsen häm maqsatın añlap betermäwen äytte. Ul, çığış yasap, üz täcribäse belän urtaqlaşırğa bulğan. Läkin mondıy ixtıac tumağan. Döres, berqädär mömkinçelek bulır da, dide ul. Kiçkä taba törle töbäklär yäşläre Sverdlov isemendä yal baqçasında estrada, fol'klor çığışları, milli uyınnar, törle kürgäzmälär programması qaralğan ide. Bälki “Veselaya planeta drujbı” digän küñel açu çarası yäşlärgä oşağandır da. Tik menä ruxi qimmätleklärne saqlap qaluğa cıyılıp küñel açu ğına citäme ikän soñ? - digän soraw da qala.
Süz soñında... armiä turında. Şuşı arada Ulyandağı Elemtä xärbi uçilişçesınıñ tözeleş batal'onınnan 53 soldat qaçıp kitkän. Räsmi añlatmalar buyınça, alar yaña komandir belän urtaq tel tapmağannar. Bu turıdağı xäbärdä, nigäder, qaçqınnarnıñ yartısınıñ armiägä qädär cinayät qılğanlığı da iskä alına. Balaçaqta uqtır inde, çönki “sudimost'” digän närsä bulsa, armiägä almıylar iç. Qaçqınnarnıñ küpçelege, desantniklar yärdäme belän, kire qaytarılğan. Qalğannarın ezlilär, di.
Ayrat İbrahim, Sember