Atnakiç Qıtaynıñ Şanxay şähärendä, şuşı qala isemen yörtkän xezmättäşlek oyışmasınıñ çirattağı yıllıq oçraşuı açıla. Aña kergän illärneñ citäkçeläre bu yulı inde 10-nçı märtäbä bergä cıyıla. Alardan tış Şanxay oçraşuında oyışmada küzätüçe bulıp torğan däwlätlärneñ başlıqları da bulaçaq, şular arasınnan iğtibarnı İran prezidentı Mäxmüt Äxmädinecadnıñ kilüe cälep itä. Tähran üzeneñ küzätüçe statusın inde tulı xoquqlı äğzanıqına äyländerü telägen beldersä dä, Şanxay xezmättäşlek oyışması citäkçeläre älegä üzlärendä kiñäyü plannarı bulmawın äytä.
Atnakiç Yañ-zı yılğasınıñ tamağında urnaşqan Şanxay şähärendä Qıtay prezidentı Rusiä, Qazaqstan, Qırğızstan, Taciqstan häm Üzbäkstan citäkçelären sälämliäçäk. Şuşı xezmättäşlek oyışmasına bügenge köndä näq menä şul illär kerä. Ämma oçraşuda qunaqlar da bulaçaq - äğzalardan tış Şanxayğa oyışmada küzätüçe statusına iä Pakstan, İran, Mongoliä häm Hindstan, xuca il qunaq itep çaqırğan Äfğanstan başlıqları da kilde. İğtibarnı da näq menä şul qunaqlar arasında kemneñ buluı, atap äytkändä İran prezidentı Mäxmüt Äxmädinecadnıñ kilüe cälep itä.
May ayında räsmi Tähran üzeneñ Şanxay xezmättäşlek oyışmasındağı urının tağın da nığıtırğa, tulı xoquqlı äğza bulırğa teläwen beldergän ide. Çärşämbedä Qıtayğa kitär aldınnan Äxmädinecad, İrannıñ teläge artında närsälär yatuın bolay añlattı:
"Oyışmağa kerüçe illärneñ berdämlege häm abruyı bar töbäktä tınıçlıq, mullıq, iminlek buldıruğa kiteräçäk häm bu şulay uq tınıçlıq wä solıxnı bar dönya buylap cäyelderügä dä zur yoğıntı yasayaçaq", di İran prezidentı Şanxay xezmättäşlek oyışmasınıñ xalıqara abruyı xaqında.
Tährannıñ şuşı xezmättäşlek oyışması belän qızıqsınuı artında Jenevada yäşäp eşläwçe professor Riza Cälili ike säbäp kürä:
"Berençe säbäp - xalıqara säxnädä İrannı çitläşterü tırışlıqlarına çik quyu. İkençese isä - çın Aziä säyäsäten qoru. Tähranda xäzer "Aziägä qarıyq" diärgä yaratalar. Şunıñ yardämendä alar xalıqara eşlärdä äwzemräk qatnaşa aluına omtıla", dip añlata İrannıñ Şäreq belän, şul isäptän Şanxay xezmättäşlek oyışması belän kübräk qızıqsına başlawın professor Cälili.
Oyışmadağı ike zur äğza - Rusiä häm Qıtaynıñ İran belän şaqtıy tığız säwdä bäyläneşläre bar. Moñardan tış, Tährannı Pekin belän Aziädä Könbatış tä''sirenä qarşı toru teläge dä berläşterä. Qıtay da, Rusiä dä İrannıñ atom programması säbäple aña xalıqara çikläwlär kertügä kisken qarşı çığa.
İrannıñ Qıtay, Rusiä kebek zur däwlätlärne eçenä alğan Şanxay oyışmasına quşılu ixtimalı Washingtonda zur borçılu uyata. Yün başında Singapurda uzğan başqa ber iminlek kiñäşmäsendä bu mäs''äläne amerikan saqlanu minsitrı Donald Rumsfeld üze kütärergä buldı:
"Menä biredä İran, härkem äytüençä, dönyadağı aldınğı terror däwläte tora. Ul Xämasnı yaqlıy. Ul Xizbullanı yaqlıy. Anıñ inde küptännän terror eşlärendä qatnaşuı mäğlüm. Häm anı, ul terrorğa qarşı eşçänlekkä quşılır digän ömet belän oyışmağa alu niäte mine säyerlege belän ğäcäpländerä", di Quşma Ştatlarnıñ saqlanu ministrı Donald Rumsfeld İrannıñ Şanxay xezmättäşlek oyışmasına alınu mömkinlege turında.
Ämma küzätüçelär İrannıñ yaqın aralarda tulı xoquqlı äğzağa äylänü ixtimalına şiklänep qarıy. Alar fikerençä, monı Rusiä dä, Qıtay da bik telämi, çönki alar oyışma eçendä inde urnaşqan qüät bizmänen bozunı xuplamıy.
Kärim Kamal
May ayında räsmi Tähran üzeneñ Şanxay xezmättäşlek oyışmasındağı urının tağın da nığıtırğa, tulı xoquqlı äğza bulırğa teläwen beldergän ide. Çärşämbedä Qıtayğa kitär aldınnan Äxmädinecad, İrannıñ teläge artında närsälär yatuın bolay añlattı:
"Oyışmağa kerüçe illärneñ berdämlege häm abruyı bar töbäktä tınıçlıq, mullıq, iminlek buldıruğa kiteräçäk häm bu şulay uq tınıçlıq wä solıxnı bar dönya buylap cäyelderügä dä zur yoğıntı yasayaçaq", di İran prezidentı Şanxay xezmättäşlek oyışmasınıñ xalıqara abruyı xaqında.
Tährannıñ şuşı xezmättäşlek oyışması belän qızıqsınuı artında Jenevada yäşäp eşläwçe professor Riza Cälili ike säbäp kürä:
"Berençe säbäp - xalıqara säxnädä İrannı çitläşterü tırışlıqlarına çik quyu. İkençese isä - çın Aziä säyäsäten qoru. Tähranda xäzer "Aziägä qarıyq" diärgä yaratalar. Şunıñ yardämendä alar xalıqara eşlärdä äwzemräk qatnaşa aluına omtıla", dip añlata İrannıñ Şäreq belän, şul isäptän Şanxay xezmättäşlek oyışması belän kübräk qızıqsına başlawın professor Cälili.
Oyışmadağı ike zur äğza - Rusiä häm Qıtaynıñ İran belän şaqtıy tığız säwdä bäyläneşläre bar. Moñardan tış, Tährannı Pekin belän Aziädä Könbatış tä''sirenä qarşı toru teläge dä berläşterä. Qıtay da, Rusiä dä İrannıñ atom programması säbäple aña xalıqara çikläwlär kertügä kisken qarşı çığa.
İrannıñ Qıtay, Rusiä kebek zur däwlätlärne eçenä alğan Şanxay oyışmasına quşılu ixtimalı Washingtonda zur borçılu uyata. Yün başında Singapurda uzğan başqa ber iminlek kiñäşmäsendä bu mäs''äläne amerikan saqlanu minsitrı Donald Rumsfeld üze kütärergä buldı:
"Menä biredä İran, härkem äytüençä, dönyadağı aldınğı terror däwläte tora. Ul Xämasnı yaqlıy. Ul Xizbullanı yaqlıy. Anıñ inde küptännän terror eşlärendä qatnaşuı mäğlüm. Häm anı, ul terrorğa qarşı eşçänlekkä quşılır digän ömet belän oyışmağa alu niäte mine säyerlege belän ğäcäpländerä", di Quşma Ştatlarnıñ saqlanu ministrı Donald Rumsfeld İrannıñ Şanxay xezmättäşlek oyışmasına alınu mömkinlege turında.
Ämma küzätüçelär İrannıñ yaqın aralarda tulı xoquqlı äğzağa äylänü ixtimalına şiklänep qarıy. Alar fikerençä, monı Rusiä dä, Qıtay da bik telämi, çönki alar oyışma eçendä inde urnaşqan qüät bizmänen bozunı xuplamıy.
Kärim Kamal