Atna azağında Rusiä üz tarixında berençe märtäbä dönyadağı iñ qüwätle cide ilneñ citäkçelären qunaq itäçäk. İlneñ ikençe başqalası sanalğan Piterburda "sigezlek"neñ yıllıq oçraşuı uzarğa tieş. Rusiä şuşı waqiğädän faydalanıp, üzen yağılıq tä''minatı ölkäsendä dönyadağı töp illärneñ berse itep tanıtırğa tırışaçaq dip kötelä. Şuña da Mäskäw üzen "Sigezlek"täge başqa illärdän kim bulmağanday tota, ä menä Könbatışnıñ Piterbur oçraşuına äzerlege alay maqtanırlıq tügel, di belgeçlär.
Zamanında "Cidelek" dip atalğan şuşı däräcäle törkem oçraşuında Mäskäw wäkile, ul çaqta äle sovet prezidentı Mixail Gorbaçov, berençe märtäbä 1990-nçı yılda kürengän ide. "Cidelek" üz eçenä industrial yaqtan iñ qüwätle illärne ala ide, ä sovet citäkçese anda, yaña qıyu demokratik wä iqtisadi reformalar başlap cibärüçe, "qunaq" bularaq qatnaştı. Ul çaqta Quşma Ştatlarnıñ Houston şähärendä uzğan cıyınğa Gorbaçov asılda Könbatıştan yardäm sorarğa dip kilgän ide.
Şunnan soñ zamanalar inde şaqtıy üzgärde, Sovetlar Berlege yuqqa çıqtı. 1998-nçe yılda "Cidelek" formal'' töstä "sigezlek"kä äylände - aña Rusiä dä qabul itelde. Bıyıl isä üz tarixında berençe märtäbä Mäskäw şuşı olı törkemdä räislek itä häm 15-17-nçe yüldä Piterburda anıñ yıllıq oçraşuın oyıştıra.
Mäskäwdäge Carnegie üzäge xezmätkäre Nikolay Petrov fikerençä, "Sigezlek" citäkçeläreneñ Piterbur oçraşuı Rusiä öçen barınnan da bigräk xalıqara däräcä wä märtäbä mäs''äläse bulıp tora:
"Rusiä öçen konkret kileşülärgä qarağanda simvolik näticälär küpkä möhimräk. Aña üzen çirattağı räis bularaq älege klubnıñ tulıxoquqlı ber äğzası itep kürsätü kiräk, häm ul kön tärtibenä üze citäkçel rollär uynarlıq mäs''älälärne, şul isäptän, energetik iminlekkä qarağannarın da kertergä tırışaçaq", dip uylıy Nikolay Petrov.
Dönya eşlärendä elekkegä qarağanda aktivraq qatnaşu mäs''äläsendä Mäskäw Kremleneñ üz-üzenä ışanuı soñğı yıllarda küzgä-kürenep arttı, häm anıñ artında Rusiäneñ bar dönya öçen möhim ber yağulıq tä''minatçısına äylänä baruı yata. Mäskäw inde Könbatış illäre, bigräk tä Quşma Ştatlar belän küp kenä ölkälärdä açıqtan-açıq qarşılıqqa kerä. Bu ayırım alğanda, İrannıñ atom programması häm Ğiraqtağı suğıştan soñğı wäzğiat mäs''älälärendä yaxşı kürenä.
Piterbur oçraşuına Rusiä prezidentı Putin üz pozitsiäläre nığığan ber mäldä kilä - neft satudan kilgän aqça yañğırı da, anı il eçendä yaqlaw däräcäse dä şunı kürsätä. Ä menä "Sigezlek"täge Könbatış citäkçeläre üz illärendäge säyäsi wä iqtisadi kierenkelek säbäple küpmeder däräcädä köçsezlängän xäldä diärgä bula. Amerikan prezidentı George Bush ta, britan premyer-ministrı Tony Blair da üz illärendä torğan sayın nığraq Ğiraq suğışın başlawları öçen kisken tänqitlänep kilä.
Putinneñ "Sigezlek" oçraşuı aldınnan kütärenke käyefen Rusiädäge oppozitsiäneñ Mäskäwdä ütkärgän "Başqa Rusiä" cıyını ğına qıra ala. Ul üz eşen sişämbedä başlap, çärşämbedä däwam itte. Anda çığış yasağan Lüdmila Alekseyeva, Mäskäwdäge Helsinki törkeme citäkçese, Putin xakimiatenä qarşı çıqqan säyäsi köçlärneñ "Başqa Rusiä" cıyını belän nindi maqsatlarğa ireşergä teläwen bolay añlattı:
"Bez biredä bürokratiäneñ konstitutsion xoquqlarıbıznı häm irekleklärne taptawına qarşı çığuıbıznı kürsätü öçen cıyıldıq. Bu cämğiatneñ xakimiatkä suğış iğlan itüe tügel, bu alar arasında tatulıqqa öndäw. Ämma şul tatulıq sivil cämğiät, tigez xoquqlı xezmättäşlek şartlarında bulırğa tieş", dip belderä kürenekle cämäğät eşleklese Lüdmila Alekseyeva.
"Başqa Rusiä" cıyınında qatnaşuçılar xakimiatne ildäge irekle mäğlümat çaraların awızlıqlarğa tırışuı, oppozitsiädäge oyışmalar eşenä kirtälär qoruı, xosusi eşmäkärlekne buuı öçen tänqitli.
Mäskäw Kremle isä bu cıyınnı üzenä qarşı ber doşmanlıq ğämäle bularaq bäyäli.
Kärim Kamal
Şunnan soñ zamanalar inde şaqtıy üzgärde, Sovetlar Berlege yuqqa çıqtı. 1998-nçe yılda "Cidelek" formal'' töstä "sigezlek"kä äylände - aña Rusiä dä qabul itelde. Bıyıl isä üz tarixında berençe märtäbä Mäskäw şuşı olı törkemdä räislek itä häm 15-17-nçe yüldä Piterburda anıñ yıllıq oçraşuın oyıştıra.
Mäskäwdäge Carnegie üzäge xezmätkäre Nikolay Petrov fikerençä, "Sigezlek" citäkçeläreneñ Piterbur oçraşuı Rusiä öçen barınnan da bigräk xalıqara däräcä wä märtäbä mäs''äläse bulıp tora:
"Rusiä öçen konkret kileşülärgä qarağanda simvolik näticälär küpkä möhimräk. Aña üzen çirattağı räis bularaq älege klubnıñ tulıxoquqlı ber äğzası itep kürsätü kiräk, häm ul kön tärtibenä üze citäkçel rollär uynarlıq mäs''älälärne, şul isäptän, energetik iminlekkä qarağannarın da kertergä tırışaçaq", dip uylıy Nikolay Petrov.
Dönya eşlärendä elekkegä qarağanda aktivraq qatnaşu mäs''äläsendä Mäskäw Kremleneñ üz-üzenä ışanuı soñğı yıllarda küzgä-kürenep arttı, häm anıñ artında Rusiäneñ bar dönya öçen möhim ber yağulıq tä''minatçısına äylänä baruı yata. Mäskäw inde Könbatış illäre, bigräk tä Quşma Ştatlar belän küp kenä ölkälärdä açıqtan-açıq qarşılıqqa kerä. Bu ayırım alğanda, İrannıñ atom programması häm Ğiraqtağı suğıştan soñğı wäzğiat mäs''älälärendä yaxşı kürenä.
Piterbur oçraşuına Rusiä prezidentı Putin üz pozitsiäläre nığığan ber mäldä kilä - neft satudan kilgän aqça yañğırı da, anı il eçendä yaqlaw däräcäse dä şunı kürsätä. Ä menä "Sigezlek"täge Könbatış citäkçeläre üz illärendäge säyäsi wä iqtisadi kierenkelek säbäple küpmeder däräcädä köçsezlängän xäldä diärgä bula. Amerikan prezidentı George Bush ta, britan premyer-ministrı Tony Blair da üz illärendä torğan sayın nığraq Ğiraq suğışın başlawları öçen kisken tänqitlänep kilä.
Putinneñ "Sigezlek" oçraşuı aldınnan kütärenke käyefen Rusiädäge oppozitsiäneñ Mäskäwdä ütkärgän "Başqa Rusiä" cıyını ğına qıra ala. Ul üz eşen sişämbedä başlap, çärşämbedä däwam itte. Anda çığış yasağan Lüdmila Alekseyeva, Mäskäwdäge Helsinki törkeme citäkçese, Putin xakimiatenä qarşı çıqqan säyäsi köçlärneñ "Başqa Rusiä" cıyını belän nindi maqsatlarğa ireşergä teläwen bolay añlattı:
"Bez biredä bürokratiäneñ konstitutsion xoquqlarıbıznı häm irekleklärne taptawına qarşı çığuıbıznı kürsätü öçen cıyıldıq. Bu cämğiatneñ xakimiatkä suğış iğlan itüe tügel, bu alar arasında tatulıqqa öndäw. Ämma şul tatulıq sivil cämğiät, tigez xoquqlı xezmättäşlek şartlarında bulırğa tieş", dip belderä kürenekle cämäğät eşleklese Lüdmila Alekseyeva.
"Başqa Rusiä" cıyınında qatnaşuçılar xakimiatne ildäge irekle mäğlümat çaraların awızlıqlarğa tırışuı, oppozitsiädäge oyışmalar eşenä kirtälär qoruı, xosusi eşmäkärlekne buuı öçen tänqitli.
Mäskäw Kremle isä bu cıyınnı üzenä qarşı ber doşmanlıq ğämäle bularaq bäyäli.
Kärim Kamal