İzrail Libandağı Xizbulla xäräkätenä qarşı höcümnären köçäytä bara, şuşı xärbi operatsiäneñ maqsatı itep ul älege radikal xäräkätneñ Libandağı tamırların qorıtunı quya. Berük waqıtta İzrail Libannıñ iqtisadi çeltärenä da höcüm itä, şunıñ aşa ul räsmi Bäyrutnı ildä Xizbulla eşçänlegen tuqtatuğa etärmäkçe. İzrail citäkçeläre Xizbulla häm Xämas ğämälläre artında Süriä, İran kebek illär tora dip belderä, bu isä xäzerge kierenkelekneñ kiñ Yaqın Könçığışqa cäyelü ixtimalın arttıra.
Üzenä höcüm yasap torğan radikal'' törkemnärgä qarşı suğışnı İzrail inde ike frontta alıp bara - Libanda ul şığıy ğäräplärneñ Xizbulla xäräkätenä yünälderelgän, ä Ğäzä sızığında İzrail islamist fälästinlelärneñ Xämasına qarşı höcümnär alıp bara. Eş utqa şul ike törkemgä bäyle qorılmalarnı totu belän genä çiklänmi, İzrail Libannıñ iqtisadi çeltärenä dä zian kiterergä tırışa, monıñ maqsatı - Liban xökümäten Xizbullağa qarşı qırısraq çaralar kürügä etärü. Başqala Bäyrütnı Süriä belän totaştırğan olı yul bombalandı, qayber küperlär yuq itelde. Şähärneñ üzendä neftsaqlağıç yana.
Ämma şuşı tırışlıqlarına qaramastan, İzrail üzeneñ uñışqa ireşüenä bik ışanmıy da kebek. Üzeneñ iminlegenä yanağan töp qurqınıç itep ul Xizbulla wä Xämasnı tügel, ä alar artında torğan illärne kürä. Xäzer inde İzrail wäkilläre şul illärne açıqtan-açıq atıy başladı, häm radikal'' törkemnärgä qarşı küpme genä köräşmä, alarnı oçındırıp torğan İran wä Süriägä qarata qırıs çaralar kürmi torıp, berni üzgärmäyäçäk, dip belderä. İzrailneñ Quşma Ştatlardağı ilçese Daniel Ayalon şul wäkillärneñ berse:
"Wäzğiatneñ xäzer naçarayuı artında, İzrailgä qarşı höcümnärneñ, ni qızğanıç, aldan uq Dimäşeq häm Tähranda äzerlänep quyuı yata", di İzrailneñ Quşma Ştatlardağı ilçese Daniel Ayalon.
Şul illärgä, bigräk tä İranğa Yaqın Könçığıştağı xällärne naçaraytudan nindi fayda soñ? Ul bit İzraildän dä, Libannan da şaqtıy yıraqta urnaşqan.
İnde telgä alınğan Daniel Alayon fikerençä, töbäktän beraz yıraqtaraq yatsa da mullalar idarä itkän İrannıñ anda ike maqsatı bar. Berençedän, ul töbäktäge dini xislärne tağın da qızdırıp, anda islamçı köçlärne nığıtırğa teli. Ä inde ikençe maqsat bulıp dönya iğtibarın İrannıñ şikle atom programmasınnan çitkä yünältü tora, çönki Tähran şıpırt qına üz atom qoralın eşläp yata, di Daniel Ayalon. Atnakiç İzrailneñ tışqı eşlär ministrlığı wäkile Mark Regev, ğomumän, Xizbulla urlağan ike yähüd ğäskärie İranğa küçerelä ala, dip kisätkän ide.
Ä İran yağı bu ğäyepläwlärgä nindi qaraşta tora?
İzrail ğäskärilären İranğa kiterü ixtimalın Tähran şunda uq kire qaqtı häm andıy farazlarnı "safsata" dip atadı. Ämma İran citäkçelege küpkä citdiräk belderü belän dä çıqtı. Prezident Mäxmüt Äxmädinecad, ägär dä höcümgä Süriä duçar bula qalsa, İran aña yardämgä kiläçäk, dip belderde. Şuşı ike il arasında çınnan ber-bereñne saqlaw kileşüe bar. İran prezidentınıñ bu kisätüe däwlät televideniäse aşa uqıldı:
"Ägär dä basqın däwlät, yäğni İzrail, yaña ber axmaq ğämäl qılıp Süriägä höcüm itä ikän, bu bar islam dönyasına qarşı yasalğan höcüm bularaq qabul iteläçäk häm İzrailgä tieşle cawap qaytarlıçaq", dielä prezident Äxmädinecadnıñ belderüendä.
Bu kierenkelekne kimetü, suğışlarnı beterü mömkinlekläre nindi soñ?
Alar älegä ällä ni küp tügel şul. Taraflar haman da üz taläplärennän waz kiçmi - İzrail ğäskärilären azat itüne şart itep quya, Xizbulla häm Xämas İzrail törmälärendäge köräştäşlären azat itüne teli. Diplomatik aradaşçılar öçen dä qır kiñ tügel. Quşma Ştatlar töbäktä İzrail yağın aluçı bularaq qabul itelä, anıñ Süriägä basım yasaw mömkinlekläre yuq. Şunı uq Berläşkän Millätlär oyışması xaqında da äytergä bula, anı Süriädä bik yaratıp betermilär - BMO Libannıñ elekke premyerı Rafiq Xaririne üterügä Süriäneñ dä qatnaşı bulu ixtimalın tikşergän ide. Şuña kürä älegä dönya illäre, törle citäkçelär doşmanlaşqan taraflarnı suğışlarnı tuqtatuğa öndäw belän genä çiklänergä mäcbür.
Kärim Kamal
Ämma şuşı tırışlıqlarına qaramastan, İzrail üzeneñ uñışqa ireşüenä bik ışanmıy da kebek. Üzeneñ iminlegenä yanağan töp qurqınıç itep ul Xizbulla wä Xämasnı tügel, ä alar artında torğan illärne kürä. Xäzer inde İzrail wäkilläre şul illärne açıqtan-açıq atıy başladı, häm radikal'' törkemnärgä qarşı küpme genä köräşmä, alarnı oçındırıp torğan İran wä Süriägä qarata qırıs çaralar kürmi torıp, berni üzgärmäyäçäk, dip belderä. İzrailneñ Quşma Ştatlardağı ilçese Daniel Ayalon şul wäkillärneñ berse:
"Wäzğiatneñ xäzer naçarayuı artında, İzrailgä qarşı höcümnärneñ, ni qızğanıç, aldan uq Dimäşeq häm Tähranda äzerlänep quyuı yata", di İzrailneñ Quşma Ştatlardağı ilçese Daniel Ayalon.
Şul illärgä, bigräk tä İranğa Yaqın Könçığıştağı xällärne naçaraytudan nindi fayda soñ? Ul bit İzraildän dä, Libannan da şaqtıy yıraqta urnaşqan.
İnde telgä alınğan Daniel Alayon fikerençä, töbäktän beraz yıraqtaraq yatsa da mullalar idarä itkän İrannıñ anda ike maqsatı bar. Berençedän, ul töbäktäge dini xislärne tağın da qızdırıp, anda islamçı köçlärne nığıtırğa teli. Ä inde ikençe maqsat bulıp dönya iğtibarın İrannıñ şikle atom programmasınnan çitkä yünältü tora, çönki Tähran şıpırt qına üz atom qoralın eşläp yata, di Daniel Ayalon. Atnakiç İzrailneñ tışqı eşlär ministrlığı wäkile Mark Regev, ğomumän, Xizbulla urlağan ike yähüd ğäskärie İranğa küçerelä ala, dip kisätkän ide.
Ä İran yağı bu ğäyepläwlärgä nindi qaraşta tora?
İzrail ğäskärilären İranğa kiterü ixtimalın Tähran şunda uq kire qaqtı häm andıy farazlarnı "safsata" dip atadı. Ämma İran citäkçelege küpkä citdiräk belderü belän dä çıqtı. Prezident Mäxmüt Äxmädinecad, ägär dä höcümgä Süriä duçar bula qalsa, İran aña yardämgä kiläçäk, dip belderde. Şuşı ike il arasında çınnan ber-bereñne saqlaw kileşüe bar. İran prezidentınıñ bu kisätüe däwlät televideniäse aşa uqıldı:
"Ägär dä basqın däwlät, yäğni İzrail, yaña ber axmaq ğämäl qılıp Süriägä höcüm itä ikän, bu bar islam dönyasına qarşı yasalğan höcüm bularaq qabul iteläçäk häm İzrailgä tieşle cawap qaytarlıçaq", dielä prezident Äxmädinecadnıñ belderüendä.
Bu kierenkelekne kimetü, suğışlarnı beterü mömkinlekläre nindi soñ?
Alar älegä ällä ni küp tügel şul. Taraflar haman da üz taläplärennän waz kiçmi - İzrail ğäskärilären azat itüne şart itep quya, Xizbulla häm Xämas İzrail törmälärendäge köräştäşlären azat itüne teli. Diplomatik aradaşçılar öçen dä qır kiñ tügel. Quşma Ştatlar töbäktä İzrail yağın aluçı bularaq qabul itelä, anıñ Süriägä basım yasaw mömkinlekläre yuq. Şunı uq Berläşkän Millätlär oyışması xaqında da äytergä bula, anı Süriädä bik yaratıp betermilär - BMO Libannıñ elekke premyerı Rafiq Xaririne üterügä Süriäneñ dä qatnaşı bulu ixtimalın tikşergän ide. Şuña kürä älegä dönya illäre, törle citäkçelär doşmanlaşqan taraflarnı suğışlarnı tuqtatuğa öndäw belän genä çiklänergä mäcbür.
Kärim Kamal