Libandağı soñğı xällär iğtibar üzägenä yänä andağı töp taraflarnıñ bersen - Xizbulla xäräkäten kütärde, xörmätle tıñlawçılar. Ğäräpçädän Allah firqase digänne añlatqan şuşı xäräkät Libanda uzğan ğasırnıñ 80-nçe yıllarında oyışqan ide. İldäge şığıy möselmannarnı berläştergän Xizbulla ul çaqta Libannan İzrail ğäskärlären çığarunı maqsat itep quyğan ide. Moña ul 2000-nçe yılda ireşte. Şuña da qaramastan Xizbulla üz höcümnären xäzer dä däwam itä.
2000-neñ may ayında İzrail qorallı köçläre könyaq Liban cirlärennän kitkännän soñ, ildäge xalıqnıñ şaqtıy öleşe monı Xizbullanıñ zur ciñüe bularaq qabul itkän ide. Bu älege oyışmanıñ abruyı üsüenä dä tieşle yoğıntı yasadı. Libannı İzrail ğäskärlärennän qotqaru İrandağı islam inqilabı tä''sirendä oyışqan şuşı şığıy xäräkäteneñ töp maqsatı ide.
Xizbulla säyäsi mäydanğa 80-nçı yıllar başında çıqsa da, anıñ tamırları küpkä tiränräk çorğa barıp citä. Oxford Universitetında Liban tikşerenülären citäklägän Nadim Şihadi:
"Xäräkätneñ oçı 80-nçe yıllarda tügel, ul ğomumşığıy yañarışına barıp totaşa. Bu 50-nçe yıllar azağı, 60-nçı yıllarda başlanğan ide. Monıñ tamırları şığıylar arasında kiñ taralğan, ämma bastırılıp kilgän täğlimatqa - unikençe imam sanalğan Mähdineñ yañadan kilüenä ışanuda yata. Bar dönya buylap ğädellekne näq menä ul urnaştıra dip sanala", dip añlata xäzerge Xizbullanıñ ruxi tamırların Liban belgeçe Nadim Şihadi.
Xizbullanı ruxlandırğan töp waqiğä bulıp İrandağı 1979-nçe yılğı islam inqilabı tora, şulay itep. Şuña da anıñ töp şiğarläre Tährannan yañğırağannarına tiñ. Xizbulla İzrailne tanımıy, Yaqın Könçığışta bernindi dä yähüd däwläte bulırğa tieş tügel dip belderä häm bar Fälästinne çitlär tarafınnan basıp alınğan möselman cirläre dip bäyäli.
Şuña da xäzerge nizağnı belgeçlär, Xizbullanıñ şul täğlimatına nigezlänep İzrailgä qarşı alıp barğan elekke suğışın däwam itüe itep kürä.
"Sez xäzer kürgän närsä ul üzenä kürä elekke suğışnı qabatlaw bulıp tora", di inde telgä alınğan Nadim Şihadi.
İran belän tığız xezmättäşlek itä dip sanalğan Xizbulla citäkçelege zamanında, törle din wäkilläre, şul isäptän xristiannar da küp yäşägän Libannı İranğa oşağan islam däwlätenä äyländerü xialı belän dä yörgän ide. Bu bigräk tä ilneñ könyağında, anıñ näq menä İzrail ğäskärläre basıp alıp torğan öleşendä kiñ yaqlaw taptı. Anda Xizbulla xalıq tormışınıñ ber öleşe sanala. Ämma soñraq xäräkät üzeneñ şul radikal niätennän waz kiçep, Libandağı küpdinle cämğiat belän açığraq bulunı, häm parlament saylawlarında qatnaşıp, ilneñ säyäsi tormışında normal'' firqa bularaq eş itüne sayladı.
Şığıy möselmannar bügenge Libanda xalıqnıñ öçtän ber öleşen täşkil itä. Alarnıñ küpçelege Xizbullanı yaqlawı säbäple, bu oyışmanıñ xäzer parlamentta deputatları şaqtıy. Ul säyäsi eşçänlek belän genä çiklänmi, ğadi xalıq arasında sotsial yardäm, mäğärif çeltären oyıştıra. Anıñ äl-Manar dip atalğan üz telekanalı bar. İzrail berençe höcümnären dä näq menä äl-Manar urnaşqan binağa yasağan ide.
Xäzerge nizağ artında isä nigezdä Xizbullanıñ İslam Qarşılığı dip atalğan qorallı qanatı tora. Anıñ eşçänlege 1989-nçe yılda Libandağı watandaşlar suğışın tuqtatuğa kitergän Taifa kileşülären, häm BMOnıñ İminlek Şurası qabul itkän 1559-nçe qararnı boza. Alarda Libandağı bar qorallı törkemnärne qoralsızlandıru häm taratu qaralğan, Xizbulla isä İzrailgä qarşı köräşen däwam itü sıltawı belän monı eşläwdän baş tarta.
Kärim Kamal
Xizbulla säyäsi mäydanğa 80-nçı yıllar başında çıqsa da, anıñ tamırları küpkä tiränräk çorğa barıp citä. Oxford Universitetında Liban tikşerenülären citäklägän Nadim Şihadi:
"Xäräkätneñ oçı 80-nçe yıllarda tügel, ul ğomumşığıy yañarışına barıp totaşa. Bu 50-nçe yıllar azağı, 60-nçı yıllarda başlanğan ide. Monıñ tamırları şığıylar arasında kiñ taralğan, ämma bastırılıp kilgän täğlimatqa - unikençe imam sanalğan Mähdineñ yañadan kilüenä ışanuda yata. Bar dönya buylap ğädellekne näq menä ul urnaştıra dip sanala", dip añlata xäzerge Xizbullanıñ ruxi tamırların Liban belgeçe Nadim Şihadi.
Xizbullanı ruxlandırğan töp waqiğä bulıp İrandağı 1979-nçe yılğı islam inqilabı tora, şulay itep. Şuña da anıñ töp şiğarläre Tährannan yañğırağannarına tiñ. Xizbulla İzrailne tanımıy, Yaqın Könçığışta bernindi dä yähüd däwläte bulırğa tieş tügel dip belderä häm bar Fälästinne çitlär tarafınnan basıp alınğan möselman cirläre dip bäyäli.
Şuña da xäzerge nizağnı belgeçlär, Xizbullanıñ şul täğlimatına nigezlänep İzrailgä qarşı alıp barğan elekke suğışın däwam itüe itep kürä.
"Sez xäzer kürgän närsä ul üzenä kürä elekke suğışnı qabatlaw bulıp tora", di inde telgä alınğan Nadim Şihadi.
İran belän tığız xezmättäşlek itä dip sanalğan Xizbulla citäkçelege zamanında, törle din wäkilläre, şul isäptän xristiannar da küp yäşägän Libannı İranğa oşağan islam däwlätenä äyländerü xialı belän dä yörgän ide. Bu bigräk tä ilneñ könyağında, anıñ näq menä İzrail ğäskärläre basıp alıp torğan öleşendä kiñ yaqlaw taptı. Anda Xizbulla xalıq tormışınıñ ber öleşe sanala. Ämma soñraq xäräkät üzeneñ şul radikal niätennän waz kiçep, Libandağı küpdinle cämğiat belän açığraq bulunı, häm parlament saylawlarında qatnaşıp, ilneñ säyäsi tormışında normal'' firqa bularaq eş itüne sayladı.
Şığıy möselmannar bügenge Libanda xalıqnıñ öçtän ber öleşen täşkil itä. Alarnıñ küpçelege Xizbullanı yaqlawı säbäple, bu oyışmanıñ xäzer parlamentta deputatları şaqtıy. Ul säyäsi eşçänlek belän genä çiklänmi, ğadi xalıq arasında sotsial yardäm, mäğärif çeltären oyıştıra. Anıñ äl-Manar dip atalğan üz telekanalı bar. İzrail berençe höcümnären dä näq menä äl-Manar urnaşqan binağa yasağan ide.
Xäzerge nizağ artında isä nigezdä Xizbullanıñ İslam Qarşılığı dip atalğan qorallı qanatı tora. Anıñ eşçänlege 1989-nçe yılda Libandağı watandaşlar suğışın tuqtatuğa kitergän Taifa kileşülären, häm BMOnıñ İminlek Şurası qabul itkän 1559-nçe qararnı boza. Alarda Libandağı bar qorallı törkemnärne qoralsızlandıru häm taratu qaralğan, Xizbulla isä İzrailgä qarşı köräşen däwam itü sıltawı belän monı eşläwdän baş tarta.
Kärim Kamal