Ğälämne öyränüçe illär rätenä inde Könyaq Koreä dä basarğa cıyına. Şuşı il kiläse yılğa qädär älegä keşesez genä ğäläm säfäre oyıştırıp, Cir tiräsenä 100 kilolı yasalma iärçen urnaştırırğa teläwen belderde. Ä inde 2010-nçı yılğa Seul şundıy tikşerenü iärçennäre sanın tuğızğa citkermäkçe. Könyaq Koreäneñ şuşı omtılışları ämma Könçığış Aziä töbägendä aşqınıp qorallanu arttıra ala. Ğälämgä kütärelü tırışlıqların inde Qıtay da, Yaponiä dä, xätta kommunistik Tönyaq Koreä dä yasıy.
2006-nıñ yülendä kommunistik Tönyaq Koreä berniçä raketa sınawı ütkärgännän soñ bu waqiğä bar Könçığış Aziäne xafağa salğan ide. Ä inde Pxenyan üktäbr ayında üzeneñ berençe atom bombasın sınağaç töbäktä çın mäğnäsendä xäwef xäle urnaştı diärgä bula. Şuşı ike waqiğä, ğämällären farazlap bulmıy torğan Tönyaq Koreä rejimınıñ kürşelärenä qarşı atom höcüme yasıy aluın kürsätte.
Xalıqara cämäğätçelek şuşı wäzğiättän Pxenyannan üz atom programmasınnan waz kiçüne taläp itü aşa qotılu yulın saylasa, moña künderü maqsatında Tönyaq Koreägä qarşı xätta çikläwlär dä kertelde, yarımutrawnıñ könyağında isä üz raketaların täräqqi itüne xup kürdelär. Häm bu xäzer töbäktä qorallanunıñ yaña dulqının kütärer digän qurqularğa kiterä.
Könyaq Koreäneñ ğäläm programması asılda qatlawlı, berniçä öleşle raketalar täräqqi itüne küz aldında tota. Alar säwdä wä fänni maqsatlarda ğına qullanılır dip kötelä. Ämma şuña da qaramastan, uñışlı ğına raketalar oçıru sälätenä iä bulu barıber töbäktäge totrıqlılıq bizmänenä tiskäre yoğıntı yasıy ala digän şiklär bar. Sivil maqsatlarda qullanılğan raketalarnı citeşterü ostalığın kiräk çaqta xärbi ölkädä dä faydalanıp bula. Östäwenä, Könyaqnıñ ğälämgä üz iärçennären quyu niäte artında anıñ kürşelärendäge xällärne küzätergä teläwe dä yata ala. Moña kommunistik Pxenyan ğına tügel, Pekindä dä borçılu belderälär.
Xärbi täräqqiätne bar dönya külämendä tikşerep barğan Jane''s üzäge xezmätkäre Christian Lemiere, şuşı ike başqalada Könyaq Koreä niätlärenä çamadan tış reaksiä kürsätä alalar, dip isäpli:
"Qıtay häm Tönyaq Koreäneñ moña möğämäläse çamadan tış bula ala, çönki könçığış Aziädäge illär ğälämne öyränüdä başta şulay sivil programmalar buldıra, ämma kiläçäktä alarnı xärbi maqsatlarda da qullanu mömkinlege bulaçaq", dip añlata Pekin häm Pxenyannıñ Könyaq Koreä plannarına borçılıp qarawın xärbi belgeç Lemiere.
Qıtay xäzer Seulnıñ anıq bulmağan niätlären sıltaw itep üzendäge raketa programmasın täräqqi itüne canlandıra ala. Pekinneñ soñğı aralarda Yaponiä belän dä mönäsäbätläre naçaraydı, östäwenä Tokyo Quşma Ştatlar belän bergä üzendä raketalardan saqlanu çeltären qorırğa cıyınuın belderde häm şul maqsatta üz cirendä amerikan sistemasın urnaştırırğa äzer buluın äytte. Citmäsä Thaiwan mäs''äläsendä dä daimi kierenkelek yäşäp kilä, Qıtay anı üzennän waqıtlıçağa ğına ayırılğan töbäge dip sanıy häm Thaiwannıñ bäysezlekkä omtıluına törleçä kirtälär qoruın däwam itä. Şul isäptän, xärbi ölkädä dä.
Christian Lemiere:
"Şuşı şartlarda Tönyaq Koreä häm Qıtay üzläreneñ qoral citkerä torğan sistemaların yaxşırtu, ixtimal doşmannıñ kamilläşterelgän saqlanu çeltären ütärlek sälätkä iä bulu kiräklegen añlayaçaq", di xärbi belgeç Lemiere.
Näticädä, di ul, saqlanu maqsatlarında ğına dip alıp barılğan eşçänlek tä asılda aşqınıp qorallanuğa kiterä ala.
Kärim Kamal
Xalıqara cämäğätçelek şuşı wäzğiättän Pxenyannan üz atom programmasınnan waz kiçüne taläp itü aşa qotılu yulın saylasa, moña künderü maqsatında Tönyaq Koreägä qarşı xätta çikläwlär dä kertelde, yarımutrawnıñ könyağında isä üz raketaların täräqqi itüne xup kürdelär. Häm bu xäzer töbäktä qorallanunıñ yaña dulqının kütärer digän qurqularğa kiterä.
Könyaq Koreäneñ ğäläm programması asılda qatlawlı, berniçä öleşle raketalar täräqqi itüne küz aldında tota. Alar säwdä wä fänni maqsatlarda ğına qullanılır dip kötelä. Ämma şuña da qaramastan, uñışlı ğına raketalar oçıru sälätenä iä bulu barıber töbäktäge totrıqlılıq bizmänenä tiskäre yoğıntı yasıy ala digän şiklär bar. Sivil maqsatlarda qullanılğan raketalarnı citeşterü ostalığın kiräk çaqta xärbi ölkädä dä faydalanıp bula. Östäwenä, Könyaqnıñ ğälämgä üz iärçennären quyu niäte artında anıñ kürşelärendäge xällärne küzätergä teläwe dä yata ala. Moña kommunistik Pxenyan ğına tügel, Pekindä dä borçılu belderälär.
Xärbi täräqqiätne bar dönya külämendä tikşerep barğan Jane''s üzäge xezmätkäre Christian Lemiere, şuşı ike başqalada Könyaq Koreä niätlärenä çamadan tış reaksiä kürsätä alalar, dip isäpli:
"Qıtay häm Tönyaq Koreäneñ moña möğämäläse çamadan tış bula ala, çönki könçığış Aziädäge illär ğälämne öyränüdä başta şulay sivil programmalar buldıra, ämma kiläçäktä alarnı xärbi maqsatlarda da qullanu mömkinlege bulaçaq", dip añlata Pekin häm Pxenyannıñ Könyaq Koreä plannarına borçılıp qarawın xärbi belgeç Lemiere.
Qıtay xäzer Seulnıñ anıq bulmağan niätlären sıltaw itep üzendäge raketa programmasın täräqqi itüne canlandıra ala. Pekinneñ soñğı aralarda Yaponiä belän dä mönäsäbätläre naçaraydı, östäwenä Tokyo Quşma Ştatlar belän bergä üzendä raketalardan saqlanu çeltären qorırğa cıyınuın belderde häm şul maqsatta üz cirendä amerikan sistemasın urnaştırırğa äzer buluın äytte. Citmäsä Thaiwan mäs''äläsendä dä daimi kierenkelek yäşäp kilä, Qıtay anı üzennän waqıtlıçağa ğına ayırılğan töbäge dip sanıy häm Thaiwannıñ bäysezlekkä omtıluına törleçä kirtälär qoruın däwam itä. Şul isäptän, xärbi ölkädä dä.
Christian Lemiere:
"Şuşı şartlarda Tönyaq Koreä häm Qıtay üzläreneñ qoral citkerä torğan sistemaların yaxşırtu, ixtimal doşmannıñ kamilläşterelgän saqlanu çeltären ütärlek sälätkä iä bulu kiräklegen añlayaçaq", di xärbi belgeç Lemiere.
Näticädä, di ul, saqlanu maqsatlarında ğına dip alıp barılğan eşçänlek tä asılda aşqınıp qorallanuğa kiterä ala.
Kärim Kamal