Bu kiçädä şulay uq tumışı belän Mordoviädan, Kovıylkin rayonı İskil awılınnan bulğan ikençe bilgele tatar fol''klorın saqlawçı Xafiz İşmamätovnıñ da tuğannarı bar ide. Märxüm Xafiz abıy turında da cılı häm yaxşı süzlär äytelde.
Cır:
Uramğa utırtqan yäş tallarnın,
Közge kön yapraqların cil qoya;
Үzebezdäy yäşlär, yöribez säfär,
Bez söyäse yarlarnı kem söyär...
Bu Mordoviyäneñ İsa awılında tuıp üskän tatar fol''klorın saqlawçı märxum Abdulla Krotov ide. Mäskäwdä anıñ istälek kiçäseneñ töp oyıştıruçıları Azis Kapkaev häm Aynur Sibgatullin ide. Şulsın da äytep kitärgä kiräk, Mordoviäda Abdulla Krotovnıñ iskä alu kiçäse ütkärelmi qaldı.
Hiçşiksez, Mordoviä tatarları öçen 2006 yılnıñ iñ möhim häm istä qalğan waqiğası - ul Saranskida 1 iyüldä Federal'' Saban tuyın ütkärü buldı. Rusiä Federatsiäseneñ 45 regionınnan kilgän tatarlar monda, Saranskida, «Start» stadionında häm şähär parkında bäyräm itte. Federal'' Saban tuyınıñ simvolı, Tulpar at sını, Saranski qalasınnan Kön''yak Uralğa, Çiläbe qalasına kitte.
Mordoviäda mondağı oppozitsion ğazetlarğa, mäsälän, «Mordoviä segodnya» ğazetına, böten yullar yabılğan, poçta aşa yazılıp bulmıy, elemtä bülekläre, aqça kitersäñ dä, yazmıylar bu gazetqa. Mordoviä xakimiätläre respublika xalqın üzläreneñ kontrolendä bulğan ğazet, radio, televidenie aşa üzlärenä kiräkkänçä, eşkärtüdä zur tırışlıq kürsätä. Gel nindi bulsa waqiğalar, yubileylar ezläp tabalar häm qupşı itep bäyräm itärgä tırışalar. Uzğan 2006 yılda muqşı-mordva xalqınıñ urıs däwlätenä kerüenä 1000 yıl tulu yubileen uylap çığardılar. Yänäse, 10 ğasırnıñ ikençe yartısında Xazar qağanlığı cimerelgän häm muqşılar Kiev Rusenä yasaq tüli başlağan. Mordoviäda bik zur masştablarda bäyrämnär ütkärergä cıyınğannar ide. 6 avgustta patriarx Aleksiy, Saranskiğa kilep, izge suğışçı Fedor Uşakov isemendäge yaña häm bik zur çirkäw açtı, ämma prezident Putin, Saranskiğa 10 avgustta kilep, admiral Fedor Uşakov häykälen açsa da, bu muqşılarnıñ urıslar däwlätenä 1000 yıl elek quşılu ideyäsın xuplamadı. Şunnan soñ bu bäyrämnärneñ qupşılığı bette häm bu temanı, bötenläy yapmasalar da, äle inde küpertep söylämilär.
Ä 24 sentäberdä Mordoviä tatarları öçen iñ küñel töşergeç waqiğa buldı. Lämberä rayonınıñ Tawla awılında ike imamnıñ bersen, 72 yäşlek Qasim Abdyuşevnı, öenä kerep, qinap talıylar. Anıñ öendä 20 meñ sum mäçet aqçası saqlanğan bula. Yözlärenä masqa kigän dürt cinayätçe, öçese tatar, berse urıs, imamnıñ öenä täräzäsen töşerep kerälär häm şul 20 meñ sumnı taläp itälär. Qasim abıy aqçanı birmi, anı häm anıñ Mänsura apasın qatı qinıylar, ütük qızdırıp, şul qaynar ütük belän Qasim abıynıñ tänen, yözen peşerälär, ämma Tawla imamı mäçet aqçasın birmi. «Teläsägez, üteregez», «Cämğıät aqçasın birmim»,- di. Öydä aqçanı taba almağaç, imamnı qinap häm ğazaplap arığaç, cinayätçelär televizor, videopleyer, telefon apparatı, bankalarda kofe, çäy häm başqa äyberlärne alıp kitälär. Şulay uq Qasim abıynıñ 16 kalibrlı mıltığın da üzläre belän alalar. Şul mıltıq soñraq cinayätçelärne totarğa yärdäm itä. Cinayätçelärneñ berse, Änwär Yangaev, mıltıqnı kisep obrez yasıy häm anı satarğa tırışa. Mordoviä militsiäse anı tota häm mıltıq nomerı buyınça qayan alınğanlığı açıqlana. Tağı ike cinayätçene - atalı-ullı Qasim häm Rafael'' Alimovlarnı, militsiä, bu eşne alardan şiklänep, baştan uq qulğa alğan bulğan, ämma alar eşlägän eşlären äytälmilär, alarğa qarşı dälillär bulmıy, şunnan alarnı irekkä cibärälär. Ä inde mıltıq tabılğaç, alarnıñ podel''nikları Änwär Yangaev böten närsäne söyläp birgäç, atalı-ullı Alimovlar da yañadan törmägä elägä. Äle üz awıllarınıñ imamın qinap, cäfalap talağan cinayätçelärne sud kötä. Urıs millätennän bulğan dürtençe cinayätçe älegä totılmağan, qayadır qaçıp yöri. Tawla awılı imamı Qasim Abdyuşev, xastäxanädä aydan artıq yatqaç, terelep çıqtı häm xalıqnı gel yaxşılıqqa öyrätep, mäçettä xutbaların yañadan uqi.
İrek Bikkinin, Mordoviä