Anıñ şuşı mäktäptä oyıştırıluı oçraqlı tügel – biredä “Tuğan tel” tırışlığı belän 1988-yılda 1-nçe fakul'tativ, 1989да ayırım tatar sıynıfı eşli başlağan ide. Çönki uquçılarınıñ 53 protsentı – tatar balaları. “Optimizatsiä” digän qanun çıqqaç, caylı ğına barğan eş sünderelde: qayber sıynıflar tarqatıldı. Yañaların tuplaw mömkinlege dä yuğaldı.
Utırış Zöyaaryağı – Zasviäj'ye rayonı buyınça ana telen uqıtunı canlandırıp cibärü maqsatınnan oyıştırılğan ide. Çaranıñ räsmi ataması – “Rayonda tatar etnomädäni komponent xällärenä bağışlanğan kiñäytelgän utırış”. Anda şähär merı urınbasarı İwan Mel'nikov, rayon başlığı Sergey Pançenqo, mäğärif xezmätkärläre, mäktäplär direktorları, tatar cämäğätçelege wäkilläre qatnaştılar.
Utırışnı Avtonomiä räise Ramis Safin açıp cibärde. Ul başta törki-tatarnıñ 5-ğasırdan uq uqi-yaza belgänenä, 17-yıl inqilabına qadär tatarnıñ Rusiä imperiäsendä iñ belemle xalıq bulğanına tuqtalıp ütte. Artaban, statistik mäğlümätlärgä tayanıp, rayon buyınça tatar tele xälläre belän tanıştırdı. Rayondağı 20700 uquçınıñ 2800е – tatar balaları. Yäğni 14 protsent. Şularnıñ 61е ana telen fän sıyfatında öyränä. Şuşı 55-mäktäptä. Tağın 9 mäktäp fakul'tativ yäki tügäräklärgä 260 balanı cälep itkän. Bu isä barlıq tatar balalarınıñ 3 protsentı ğına. Läkin MONDIY öyränügä dä ällä ni ömetlär bağlap bulmıy.
Rayondağı 45 balalar baqçasınıñ nibarı 4ендә genä ana telen iskä alalar. İñ yaxşısı – Nailä Säğireva citäkçelegendäge 232-nçe baqça, anda “Tamçılar” isemle sänğät tügäräge dä eşli.
Çığışınıñ soñında Ramis Safin 5 täqdim-teläk belderde. Ata-analar arasında tirän añlatu eşläre alıp baru. Här mäktäptä balalarnı ana telenä cälep itü planın tözü. Aprel'-may aylarında mäktäplärneñ plan-niätlären tikşerü öçen, rayon xakimiäte qaramağında operativ törkem buldıru. Bu rayonda da, Yaña şähärdäge kebek ük, ayırım etnomädäni komponentlı mäktäp açu. Ğämäldäge qanunnar nigezendä, mäktäplär ustavlarına etnomädäni belemne köyläwçe matdälär kertü.
Şähär meriäse wäkile İwan Mel'nikov häm rayon başlığı Sergey Pançenqo “qarşılıqlar bulmas” mäğnäsendäräk süzlär belän çığışlar yasadılar. Mäsgüdä xanım Xisametdinova üz ulınıñ şuşı mäktäptä ana telen tiränten üzläşterüe arqasında abruylı universitet tämamlawına şatlığın belderep, onıqlarına şundıy uq mömkinlek tudırunı taläp itte. 10-sıynıf uquçısı Danis Säetov ana telennän çitläşmäwdä yärdäm itkännärgä räxmät äytte häm Xäsän Tufannıñ ana telenä bağışlanğan şiğeren uqıdı.
Avtonomiäneñ elekke räise Azat Kurçakov İlbaşı Putinnıñ ana telen qısrıqlawnı “dur'” dip atawın iskä töşerde. Mäktäp direktorı Vera Mozjuxina isä, milli üzañğa uñay qaraş beldersä dä, ana telen uqıtunıñ qıyınlıqlar tudıruına da zarlandı. Uzğan yılda 1-sıynıfqa kilgän 22 - tatar, 14 – çuaş, 6 urıs balasın töp tögäl urtalay bülep, ike paral'lel' klass tuplawın iskä almıyça inde. Şulay uq 22 tatar balasın ayırım utırtsa, nindi problema buluı ixtimalın da açıqlamıyça…
Çığışlardan soñ balalar üz sälätlären kürsättelär. Çem qara küzle qızlardan torğan “Gölçäçäk” isemle cır törkeme başta “Ğoluboğlazaya Rossiä moya” dip suzdı. Soñnan şöker, “Tuğan yaq” digän tatar cırın da büläk ittelär. Ä tatar qolağına iñ yaqın şiğır - başqalabız Qazanğa, Qazan-Sember bergälegenä mädxiä belän Göliä Şäripova çıqtı.
Utırış barışında Ana tele uqıtuçısı Gölüsä Kärimovağa, 232-nçe baqça mödire Nailä Säğirevağa avtonomyaneñ räxmät xatları tapşırıldı. Rayon avtonomiäse räise, rayon başlığı urınbasarı Kotdus Möxämmätşinğa isä - anıñ 60 yıllıq yubilee uñayınnan federal' inspektor Aleksandr İgnatOviç isemennän.
Süz axırında şunı da östäp äytergä kiräkter. İrtäräk kilgän qunaqlar mäktäptä daimi eşläp kilüçe etnografik muzey belän dä tanıştılar. Anda çuaş, tatar, urıslarnıñ borınğı eş qoralları, kiem-salımnarı tuplanğan. Muzeynı, waqıtlıça ğına bulsa da, tınğısız can Rozaliä Matrosov äzerlägän 6 törle güzäl tatar milli kiemnäre dä bizägän ide.
Ayrat İbrahim, Sember