Närsä ul bäxet? Bäxetle tormış öçen keşegä nilär kiräk? Böten Rusiä İctimaği fikerne öyränü üzäge fevral' ayında menä şul turıda ilneñ 46 töbägendä soraştıru ütkärgän ide. Rusiä watandaşlarınıñ xäzer 7 protsentı yaxşı tormışta yäşilär, ä 29 protsentı yaqın yıllarda menä şul törkemgä quşılırğa cıyınalar ikän. Rusiälelärgä häm ayırım alğanda xatın-qızlarğa bäxet öçen närsä kiräk soñ?
Sotsiologlar şunı bilgeläde: Rusiä watandaşlarınıñ 54 protsentı yaqın arada üzläreneñ sotsial' basqıç buyınça yuğarıraq kütärelüenä ışanmıy. Sorawlarğa cawap birgän 1500 keşeneñ 3/1 yäğni 500 keşe bäxet, yaxşı tormış öçen qızıqlı eş, bik küp aqça häm ğailädä ike bala tuu kiräk dip sanıy. 2 bala tudıru turında xıyallanuçılar üzläre demografiägä öleş kertergä aşıqmasa da, bäxetle ğailä digän töşençä tormış maqsatları isemlegenä kerä. Rusiälelärneñ 20 protsentı bigräk tä pensionerlar üzläreneñ keremnären artmıy, ä kiresençä kimi, dip sanıylar. Şulay itep, Rusiälelärneñ 69 protsentı ayırım xosusıy yort, 65 protsentı bäxetle ğailä, 57 protsentı yaxşı tülänä torğan eş bulsa, bexet öçen şul citä dip uylıy. Häm küpçelek bu xıyalıy maqsattan bik yıraq.
Ä xatın-qızlarağa bäxet öçen närsä kiräk? Tatar xatın-qızalarınıñ idealı Läylä Däülätova süzlärenä yazılğan cırda bolay dip surätlänä.
Kiräk tügel altın kömeş
Kiräkmi täxete dä
Nasıyp it mine, xodayım
Xatın-qız bäxetenä…
Bu bik äybät niät, ä menä 21 ğasır xatın-qızı ir qaraw, bala üsterü belän genä qänäğätlänmi. Parlamentlarda, zur käseptä, xökümättä xatın-qızlar az bulu zamannıñ xurlığı bulıp sanala. Angliä, Britaniä patşabikäse xatın-qız, elekke Premyer ministr Margeret Tettçer da dönya küläm säyäsätçe buldı. Ägär dä Fransiädä Segolen Ruayal' prezident bulsa, Alman Angela Merker, Finlyanfiädän Naya Xalonen, Latviädä Wayra Wike-Freyberk belän Yevropa Sammitlarında matur ğına utırırlar ide. Alar yanına xäzergä Däwlät sekretare Qandaliza Rayz kilsä, ä bälki Xilari Klintan da quşılsa, şaqtıy citdi kompaniä cıyıla. Älbättä Fransiä häm Ameriqa Prezidentları bulıp xatın-qızlar saylansa. Zamana xatın-qızları yaxşı ir, bala-çağa, cılı öy belän genä qänäğät tügel.
Xatın-qız bäxete şiğeren yazğan Läylä Däülätovanıñ şäxsi qaraşı mondıy.
“ Bäxetle bula belü säläte -ul üze zur bäxet. Xatın- qız öçen zur bäxet ul sine kemneñder yaratuın toyıp yäşäw. Keşegä şul mizgeldä närsä citmi- şul bäxet bula. Bäxetle bulunıñ çige yuq. Ul bulğan sayın, tağın da närsäder buldırası kilä”. Läylä Däülätova şulay äytsä dä, tormışta ul bala-çağa üsterergä, ir qararğa aşıqmıy. Kitaplar çığara, konsertlar oyıştıra, televizor aşa bik citdi mäs'älälәr buyınça äñgämälär alıp bara.
Tatar xatınnarı däwlät eşendä dä, käseptä dä, fändä häm mädäniättä kübräk urın taläp itä. Censi tigezlek öçen häm ğomumän cämğiätneñ üseşe öçen xatın-qız qüäte bik kiräk, dip sanıy aldınğı fikerle belgeçlär.
Şul uq waqıtta ana tele, milli ruxnı saqlaw, balalar tärbiäläw dä tatar xatın-qızınıñ iñ izge maqsatı häm burıçı bulıp qala. Menä şul xaqta Qazan uramnarında xäbärçebez Mälikä Basıyr, sezgä bäxet öçen närsä kiräk digän sorawğa cawaplar tupladı.
-Sawlıq sälämätlek kiräk, yanıñda teräk bulırlıq yaratqan tormış iptäşeñ kiräk, tuğannarıñ , annarı, üzeñneñ keşegä kiräkle buluıñ kiräk. Keşegä yärdäm qulı suzuıñ häm yaratqan eşeñ buluı kiräk. - Min bolay da bäxetle. Ber kön yal birdelär menä yıllıq xisap birgännän soñ. Yanımda yaratqan keşem. -Bäxet öçen tazalıq, tınıçlıq, tigezlek, balalarnıñ bäxeten kürü kiräk. İptäşem xastaxanädä yata, “ anıñ tözälep çığuı kiräk. - Menä olı ulım yuğarı uqu yortına uqırğa kerergä tieş bıyıl , ägärdä ul uqırğa kerep yaxşı professiä alıp uqıp çığa alsa, min bik bäxetle bulır idem. -Yaña eşkä küçtem. Eşemdä bar momentlarında öyränä alsam, yaxşı bulır ide. Tatar telendä tügel şul, tatar telendä bulsa, bigräk tä yaxşı bulır ide. - Min telim miña aqça birsennär, häm mine xörmät itsennär. Min üzemne bäxetle dip uylıym. Üzegez kürep torasız, üzem möselmança kienep yörgängä min bik bäxetle. Allahı täğälä şundıy bäxet birde. Şuşını añlap, şuşı yulğa basıp, äti- äniemne bäxetle itü minem öçen zur bäxet. Üzemne xäzerge waqıtta bäxetle dip sanıym. -İñ bäxetle bulu ul tuğannar belän tuğanlaşıp , bergä- bergä aralaşıp yäşäw dip uylıym. Min eşkä atlığıp baram . Kollektivım da äybät. Raboçiy xalıqnı beraz añlap betersä citäkçelär, min iñ bäxetle keşe bulır idem. Eşe dä, aqçası da bulsın. Eş bäxete bulsın. - Äti- änineñ isänlege häm üzeñneñ yanıñda yaratqan keşe buluıñ. - Olı wazifada bulasım kilä. Tuğannarğa bulışırlıq yärdäm itäsem kilä. Çit ildän import äyberlär kertmäslek itep, üzebezneñ texnikanı üzebezdä yaxşı eşlärlek itep yasıysım kilä. -Fayda kiterü däwlätemä. Aqçanı döres yulda totu, tieşle cirgä cibärep , tieşle eştä totu. Bu minem öçen zur bäxet.
Rimzil Wäli, Mälikä Basıyr