Näq 100 yıl elek, 1907 yılnıñ fevral' ayında Rusiä imperiäseneñ ikençe däwlät duması eşli başlıy. 1907 yılnıñ martında ikençe däwlät duması deputatı, Sadri Maksudi Duma tribunasınnan Rusiä “törki- tatarlarnıñ” mänfägatlären qayğırtıp çığış yasıy. Näq 90 yıl elek 1917 yılnıñ mayında Mäskäwneñ Asadullaev yortında Rusiäneñ törki xalıqları cıyılıp berençe möselman syezdın uzdıra, Sadri Maksudi yazğan milli mädäni möxtäriät turındağı qanunnı qabul itä. Sadri Maksudi üze ul syezda qatnaşmasa da anı Rusiä häm Seber törki xalıqlarınıñ milli mädäni möxtäriäte räise itep saylıylar. Ä inde bıyıl, ul tarixi waqiğalarnıñ 90 yılı tulğan könnärdä 2007 yılnıñ mart axırında Qazanda, xäzerge waqıtta däwlät duması deputatı bulğan İldar Gil'metdinov Federal' milli mädäni möxtäriätneñ räise itep bilgelände. Bez anıñ belän oçraşıp, sezneñ öçen bu eş tanışmı, federal' milli mädäni möxtäriätneñ eşen niçek küzallıysız dip soradıq.
Gil'metdinov, bu eş, älbättä, minem öçen yaña närsä. Bu oyışmağa başta uq citdi ixtibar bulmağan küräseñ. Läkin min anıñ taläben beläm. Milli mädäni möxtäriätneñ programmasın tözergä kiräk, cirle möxtäriätlärgä tapşırıp, alar belän kiñäşep, möxtäriätneñ yaña sostavın saylarğa kiräk dide. Milli mädäni möxtäriätlär turında qanun bar. Qabul itelgän. Läkin anıñ citeşsezlekläre dä küp. Möxtäriät mänfägatläre cirle citäkçelek belän bergä xäl itelergä tieş. Bu cähättän Tatarstan töp yärdämçe bula ala dip belderde, İldar Gil'metdinov
“Sez bügenge köndä Mäskäwdä. İnde Federal' milli mädäni möxtäriäte räise bulğaç, möxtäriätneñ başqalası da Mäskäw digän süz bulmıymı?” digän sorawğa İldar Gil'metdinov qısqaça, “Yuq, bezneñ töp fatir Qazanda bulaçaq. Minem Mäskäwdä buluım küp törle mäsälärne xäl itüdä ciñellek biräçäk dide. Häm Milli mädäni möxtäriätlär turında qanun bulsa da anıñ matdi yağı qaralmağan, xäzer deputatlar ul qanunğa üzgäreşlär kertep, matdi yağın da kürsätep, xökümätkä tapşırırğa äzerlilär, dide. Şulay uq ul, cirle möxtäriät äğzäläre tatar mänfägatlären qayğırtqan citäkçelelk belän tığız elemtädä eşlärgä tieş, şulay alda torğan saylawlarda üz keşelären uzdıruda yärdäm itep, ul saylawlarnı üz faydasına qullanırğa tırışırğa tieş, dip belderde. .
Milli mädäni möxtäriät, xaqında häm Rusiäneñ başqa xalıqları belän ber mikdardä salmın tüläp kilüçe Rusiäneñ törki xalıqlarına tigez qaraş buldıru turında äle 100 yıl elek Rusiä imperiäseneñ ikençe däwlät dumasında Sadri Maksudi çañ qağa. Läkin yöz yıl ütkän, problemalar çişelmägän köye qala birä. Bälki Federal' milli mädäni möxtäriätneñ yaña saylanğan şurası bu sorawlarnı çişüdä alğa kitär.
Näzifä Kärimova, Mäskäw