Bilgele bulğança, saylawlarnıñ döres ütüen tikşerep baruda zur täcribä tuplağan küzätüçelär - Yewropada iminlek häm xezmättäşlek oyışması wäkilläre Rusiäneñ Duma saylawlarına barmawın äytte. Alar monı, Rusiä xakimiäte bezgä törle kirtälär quydı, ilgä kilü mömkinlegen birmäde, dip añlattı. Rusiädäge tawış birülärneñ yış qına zur xärämläşülär belän ütüwe ğädäti närsä. Bu yulı eşlär niçek bulır?
Rusiäneñ üzäk saylaw komissiäse, ä anı, mäğlüm ki, prezident Putinneñ yaqını Çurov citäkli, yäkşämbe könge tawış birüne menä itep, qanun taläplärenä turı kiterep uzdıraçağın äytä. Ämma ğadi xalıq arasında barıber, saylaw näticälären xakimiät faydasına, bu oçraqta Berdäm Rusiä faydasına üzgärtäçäklärenä ışanu kiñ cäyelgän.
Azatlıq radiosınıñ ike atna elek ütkärgän fiker beleşüe şunı kürsätte - soraşqan keşelärneñ 65 protsentı bu saylawlarnıñ ğadel bulaçağına ömetlänmi dä. Mäskäwdäge Carnegie üzägendä eşläwçe Nikolay Petrov monıñ belän kileşä, häm näticälärne bozıp kürsätü öçen bu yulı tağın da şäbräk säbäp bar, di. Ul da bulsa, xakimiät Duma deputatları öçen tawış birüne Putingä ışanu referendumına äyländerde, dimäk anı yaqlawnı mömkin qädär kiñräk itep kürsätü tırışlığı bulaçaq:
"Menä şul säbäple dä Putin mömkin qädär kübräk tawış qazanırğa teli. Şul säbäple alar Berdäm Rusiäne yaqlaw sanınıñ ğına tügel, ä saylawlarda qatnaşu däräcäseneñ dä yuğarı buluına ireşergä tieş", dip añlata tawış birüdä xärämläşülär bula aluın Petrov.
Saylawlarda qatnaşunı niçek arttırıp bula soñ? Tawış birü xoquqı bulğannar sanın kübäytep, Gogol'neñ "Üle cannar" äsärendäge tösle ülgännärne dä saylaw isemleklärenä kertep, di Säyäsi mäğlümät üzäge mödire Aleksey Muxin.
"Tönyaq Kavkazdağı qayber respublikalarda tawışnı saylawçılarnıñ 102 protsentı birä. Ämma bu bit hiç mömkin eş tügel. Şulay itep, menä şundıy säyer xällär dä bulğalıy", di Muxin.
Töbäk citäkçeläre, şul isäptän respublika prezidentları da xäzer Mäskäwdän, Putin tarafınnan bilgelänä, häm alar üzäk taläp itkän sannarnı birergä mäcbür bulıp qala. Heritage Foundation üzägeneñ Mäskäw idaräse başlığı Yevgeni Volk:
"Mäskäw Kremleneñ cirle gubernatorlarğa Berdäm Rusiä öçen qayda häm küpme tawış bireläçäge turında tieşle taläplär quyuı ser tügel. Häm kiläçäge şul taläpne ütäwgä bäyle bulaçaq gubernatorlar xakimiät partiäse öçen mömkin qädär kübräk tawış cıyarğa tırışuı kön kebek açıq", di Volk.
Azatlıq radiosı inde, saylawlarda torğan urınıñda tügel, ä çittä qatnaşu mömkinlegen birgän tanıqlıqlar sanınıñ bıyıl kinät artuı turında söylägän ide. Bu, näticälärne xakimiät partiäse faydasına üzgärtä alu öçen iñ qulay yullarnıñ berse - ul tawışlar soñraq näq menä xakimiät telägän urında kilep çığa ala, ämma monı kontrol itäse bik qıyın bulaçaq.
Küzätü eşläre belän bu yulı ğomumän xällär qatlawlı - ildä 100 meñnän artıq saylaw urını, ä ilgä barlığı 280 xalıqara küzätüçe çaqırılğan.
Küzätüçelär bulğan oçraqta da äle tawışlar sanın üzgärtü bik mömkin - bu "ikençe berketmä" tözü belän eşlänä. Yäğni bäysez küzätüçelär bulğanda tawışlar sanalıp ber berketmä tözelä dä, alar kitügä ul çüplekkä taşlana häm sannarnı niçek kiräk şulay kürsätkän ikençe ber berketmä tözelä.