Nihayät küptänge xıyal äkerenläp ğamälgä aşa. Qadim Yefäk yulın torgızu öçen berençe adım Genevada yasaldı. BMO oyışması citäkçelegendä başqarılğan cıyılışta, här ber il üz cilkäsenä töşkän wazifanı tämamlar öçen üz tırışlıqların qoyarğa wäğdä itte.
Yewropa belän Azianı berläşteräçäk tarixi yefäk yulın yañadan torğızu eşe 43 milliard dollar aqça sarıf iteläçäk. Tarixi säwdä yefäk yulıñ yañası belän alıştıraçaq proyekt, yul tiräsendäge illärgä yañadan baylıq kiteräçägenä ömetlär bağlana.
Tarix bitlärendä yuğalgan bu yulnı yañadan torgızu öçen uzgan atnalarda Genevada oçraşqan transport ministrları borıngı yefäk yulının zamança modelın buldıru proyektı öçen här ilneñ üzenä töşkän wazifaları bilgelände.
Yefäk yulın torgızu fikerläre, inde 1990 yıllarda uq, sovetlär berlege cimerelüennän soñ telgä alına başlağan ide. Läkin bu xıyallar barı tik süzdä genä qaldı. Ğamälgä aşırıla almadı. Çönki bu zur proyekt öçen ber genä ilneñ tırışlığı citmi, yul östendäge barlıq illärnen dä köç quyıp eşläwe zarur.
Genavada barğan söyläşünen dä asıl maqsatı şul ide. Yäğni här ber ilgä wazifa häm maqsatlar bilgeläw häm monı birelgän waqıt eçendä beterergä teläktäşlek kürsätü. BMOnıñ Yewropa iqtisad komissiäse başlığı Miodrag Pesut, bu cılışnın proyektne ğamälgä aşıru öçen berençe adım buluın äytte.
“Yewropa belän Asianı berläşteräçäk bäyläneşne tözekländerü eşe küp waqıt taläp itä. Bu eş ozaq yılğa suzıla. Läkin iñ başta bu illär arasındağı bäyläneş noqtaların yaxşı bilgelärgä tiyeş ide. Häm monıñ öçen xäzergä qadär bik küp cıyılışlar ütkärelde. Här il bu bäyläneşlärne uñışlı tämamlasa ğına, yulnı bik uñay gına berläşterergä bulaçaq.”
Bu cıyılışqa BMOnıñ Yewropa häm Asiä iqtisad komissiäläre iğanäçelek itä. Cıylışqa qatnaşqan illär,
· Äfğanstan · Ärmäniä
· Azärbaycan · Belarus
· Bolgariä · Qıtay
· Gruziä · Gretsiä
· İran · Qazaqstan
· Qırğızstan · Moldova
· Romaniä · Rusiä
· Taciqstan · Törkiä
· Ukraina · Üzbäkstan
· Mongaliä
Törkmänstan isä cıyılışqa qatnaşmadı.
Cıyılışqa qatnaşqan här ber il, yefäk yulınıñ üz ile eçendäge öleşen tämämlarga tiyeş. Bu inde Timeryulımı, yullarnıñ bäyläneşeme yäisä çik buyı qorılmalarımı bulır – inde aldan bilgelängänçä proyekt buyınça bu wazifälär birelgän waqıt eçendä beterelergä tiyeş. Dönya Bankı kebek xalıqara oyışmalar da bu proyektne finanslaw öçen yärdäm kürsätä.
Läkin proyekt eşendä, BMOnıñ qatnaşuı proyektneñ ğamälgä aşıu öçen ayırım möhim. Çönki bu proyektnıñ xatasız eşläwe öçen bergä xezmättäşlek itü bik kiräk. Äytik yullarnıñ ber ildän ikençesenä niçek bäylänüe mäsäläse qaralmağan bulsa, bu äyberlärneñ kiçekmästän iltü taläbenä kirtä bulıp toraçaq. Ä töp mäğnä ber tawarnıñ iltü eşendä waqıt häm yul çigenä oçramıyça waqıtında häm imin tapşıruluı. Şunıñ öçen illär arasında berläşne buldırganda bäyläneşlärne yaxşı eşlärgä zarur.
Pesut däwam süzen däwam itä:
“Bu proyektneñ asıl maqsatı barsın da uñay gına berläşterep zur ber yul çeltäre buldıru, awıl suqmağı tügel.”
Şulay itep bu eşneñ ähämmiäten añlagan 19 ildän kilgän Transport ministrları 2014 yılğa qadär bu mäsälägä kiräkkän ähämmiätne häm tırışlıqnı kürsätergä süz birde. Azia iqtisad komissiäse başlığı Barry Cable, yefäk yulın yañadan torgızu barı tik dingez belän çige bulmagan Üzäk aziä häm Könçığış yewropa illäre öçen genä tügel, şulay uq çittä bulğan illär öçen dä fayda kiteräçäk dip äytte.
Bu proyekt nigezendä, tözekländerü eşendä 230 plannı tämamlaw küz aldında totıla.
► YEFÄK YULI
► Yapon Däwlät TVseneñ 1979-1980 häm 1983-1984 yılları arasında 30 ay däwamında äzerlägän "Yefäk yulı" dokumental tapşıruınnan ber özek.