Arktika töbägenä dönyada äle açılmağan neft häm gaz yatmalarınıñ çirege turı kilä. Añlaşıla ki, här il bu xäzinäneñ mömkin qadär zurraq öleşen eläkterergä tırışa.
Grenlandiäneñ İlulissat şähärendä 27-29 may könnärendä barğan oçraşuda Rusiä tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov, Quşma Ştatlar däwlät sekretare urınbasarı John Negroponte, Daniä tışqı eşlär ministrı Per Stig Möller, Norvegiä tışqı eşlär ministrı Jonas Gahr Stoere, Kanada tabiğıy yatmalar ministrı Gary Lunn qatnaşa.
Daniä ministrı, xuca sıyfatında, oçraşuğa aldan uq dustanä käyef birergä tırıştı. Härkem üz xalqına häm bar dönyağa bu 5 däwlät Arktika mäsälälären zur cawaplılıq belän xäl itä digän fiker citkerergä tieş, dide ul.
Bu süzläre belän ul Arktika tiräsendäge bäxäslärne beraz sürelderergä tırıştı sıman. Andıy bäxäslärneñ ni däräcädä qızıp kitä aluı uzğan yıl Rusiä Tönyaq qotıp töbenä üz älämen qadağaç kürende.
Ul çaqta Kanadanıñ tışqı eşlär ministrı Peter Mackay, äläm qadap cir däğwalaw öçen bu koloniä çorı tügel digän ide.
"Kanadanıñ Arktikağa xuca buluına şik yuq, - di Kanada ministrı. – Bez monı inde küptän xäl ittek. Bu Kanada suları häm Kanada milege."
Läkin mäsälä alay ğına ciñel tügel. Berläşkän Millätlärneñ 1982 yılğı Diñgez xoquqları turında kileşüenä kürä, yar buyındağı här il yardan tağın 200 diñgez milenä "qulın suza" ala. Kübräkkä däğwa itü öçen şelfnıñ üz cireñneñ däwamı ikänen isbatlarğa kiräk.
Şuşı atnda Sergey Lavrov bezneñ äläm qadaw ğamäle ul cir däğwalaw tügel, dide. Gärçä, uzğan yıl äläm qadağan waqıtta, başqaraq belderü yasağan ide:
"Ekspeditsiäneñ maqsatı Rusineñ xoquğın däğwalaw tügel, bezneñ şelfnıñ Tönyaq qotıpqa cäyelüen isbatlaw, - dide Rusiä ministrı. - Monıñ öçen fänni ısullar bar. Ekspeditsiä, şul isäptän, batiskafnıñ Tönyaq bozlı okean töbenä töşüe moña östämä dälillär biräçäk."
Arktika yatmaları belän qızıqsınu artunıñ säbäbe dönyada neft bäyäläre üsüdä genä tügel. Soñğı waqıtta dönyadağı cılınu ğalämäte arqasında Arktikadağı bozlar da eri başladı. Näticädä andağı neft häm gaz yatmaların eşkärtü eşe dä ciñeläyer dip sanala.
Grenlandiäneñ İlulissat şähärendä 27-29 may könnärendä barğan oçraşuda Rusiä tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov, Quşma Ştatlar däwlät sekretare urınbasarı John Negroponte, Daniä tışqı eşlär ministrı Per Stig Möller, Norvegiä tışqı eşlär ministrı Jonas Gahr Stoere, Kanada tabiğıy yatmalar ministrı Gary Lunn qatnaşa.
Daniä ministrı, xuca sıyfatında, oçraşuğa aldan uq dustanä käyef birergä tırıştı. Härkem üz xalqına häm bar dönyağa bu 5 däwlät Arktika mäsälälären zur cawaplılıq belän xäl itä digän fiker citkerergä tieş, dide ul.
Bu süzläre belän ul Arktika tiräsendäge bäxäslärne beraz sürelderergä tırıştı sıman. Andıy bäxäslärneñ ni däräcädä qızıp kitä aluı uzğan yıl Rusiä Tönyaq qotıp töbenä üz älämen qadağaç kürende.
Ul çaqta Kanadanıñ tışqı eşlär ministrı Peter Mackay, äläm qadap cir däğwalaw öçen bu koloniä çorı tügel digän ide.
"Kanadanıñ Arktikağa xuca buluına şik yuq, - di Kanada ministrı. – Bez monı inde küptän xäl ittek. Bu Kanada suları häm Kanada milege."
Läkin mäsälä alay ğına ciñel tügel. Berläşkän Millätlärneñ 1982 yılğı Diñgez xoquqları turında kileşüenä kürä, yar buyındağı här il yardan tağın 200 diñgez milenä "qulın suza" ala. Kübräkkä däğwa itü öçen şelfnıñ üz cireñneñ däwamı ikänen isbatlarğa kiräk.
Şuşı atnda Sergey Lavrov bezneñ äläm qadaw ğamäle ul cir däğwalaw tügel, dide. Gärçä, uzğan yıl äläm qadağan waqıtta, başqaraq belderü yasağan ide:
"Ekspeditsiäneñ maqsatı Rusineñ xoquğın däğwalaw tügel, bezneñ şelfnıñ Tönyaq qotıpqa cäyelüen isbatlaw, - dide Rusiä ministrı. - Monıñ öçen fänni ısullar bar. Ekspeditsiä, şul isäptän, batiskafnıñ Tönyaq bozlı okean töbenä töşüe moña östämä dälillär biräçäk."
Arktika yatmaları belän qızıqsınu artunıñ säbäbe dönyada neft bäyäläre üsüdä genä tügel. Soñğı waqıtta dönyadağı cılınu ğalämäte arqasında Arktikadağı bozlar da eri başladı. Näticädä andağı neft häm gaz yatmaların eşkärtü eşe dä ciñeläyer dip sanala.