Bu atnada Törkiä Statistika Oyışması (TSO) 2009 yılnıñ ğinwar ayı öçen inflyatsiä sannarın iğlan itte. Bu sannar uzğan yıl belän çağıştırğanda, inflyatsiäneñ kimi başlawın kürsätä. Äytik, waqlap satıp aluda inflyatsiä 9,5% bulsa, küpläp satıp aluda 7,9% bulğan. Moña şatlanırğamı? Aqçası bulğannar söyenä ala, ämma inflyatsiä töşüeneñ töp säbäbe bazarnıñ taraluı, yäğni xalıqnıñ azraq tovar satıp aluı. TSO mäğlümatlarına qarağanda, kiem-salımda inflyatsiä 8%-qa töşsä, azıq-tölektä ul 1,5%-qa artqan. Dimäk, xalıq azıq-tölekkä aqçasın cällämi, ä başqa kiräk-yaraqlarnı satıp alğanda aqçanı azraq sarıf itärgä tırışa.
Bügenge köndä Törkiäneñ eksportın nigezdä tekstil', kiem-salım, avtomobil', timer-qorıç häm awıl xucalığı produktsiäse täşkil itä. Ütkän yılnıñ oktäber ayınnan birle bu ölkädä dä kimü sizelä başladı. Ğinwar ayında kürsätkeçlär 28 %-qa tübän tägärägänlektän, Törkiä 7 milliard dollarlıq keremen yuğalttı.
2008 yılda Törkiä 124 milliard 768 million dollarlıq eksport çığarğan ide. Xäzer isä ul tekstil' belän avtomobil' satuda kimede. Eksportta berençe urında torğan avtomobil' industriäse 53% yuğaltu kiçergän.
Bu isä qayber ölkälärdä eşsezlekneñ artuına kiterde. TSO-nıñ öç aylıq sannarına qarağanda, 2008 yılnıñ oktäberendä eşsezlek 10,9 %-qa üskän. Ä 2 million da 550 meñ keşe eşsez qalğan. Bu san bügenge köndä öç millionğa yaqınlaşa. Bigräk tä, yäşlär arasındağı eşsezlek 21,5%-qa arttı.
İstanbul kiem-salım eksportçıları berlege räise Aqbalıq, xökümät ayırım çaralar kürmäsä, dürt ay eçendä tağın 150-160 meñ keşe eşsez qalaçaq, dip belderde. Xezmät itü urınınnan çığarılğannarnıñ qarşılıq qänäğätsezlekläre dä arta bara. Xoquq saqlaw xezmätkärläre qarşılıq kürsätüçelärne küzdän yäş çığaruçı bombalar belän tarata, saq astına ala.
Avtomobil' industriäsendä dä eşlär naçar. Törkiäneñ iñ zur avtomobil' zavodlarınnan “Oyak Renault” ike atnağa citeşterüen tuqtattı. Şulay uq, “Ғiat” avtomaşinaların eşläp çığarğan “Tofash” ta ber atnağa eşen tuqtattı. Transport ölkäsendä eksport kimüe säbäple eşsezlek başlandı.
Eşsezlek keşelärne aqılğa sıymaslıq çaralarğa etärä. “Törek Böyer Ғondı” citäkçese Timur Erkneñ äytüençä, könenä 5000 keşe üz böyeren satu öçen möräcäğät itä ikän. Elegräk atnağa ber keşe möräcäğät itep, 40 meñ lirağa böyeren satarğa teläsä, xäzer anıñ bäyäse dä 5 meñ lirağa töşkän. Timur Erk möräcäğät itüçelärgä Törkiädä keşe orğannarın satunıñ tıyılğan buluın añlatsa da, alar keşe orğannarı belän satu-itüçe mafiyäğa yünälälär dip zarlandı.
Tuq açnıñ xälen añlamıy digändäy, xäzergä eşe bulğannar xökümätneñ xalıqnıñ iğtibarın başqa yaqqa cälep itü ısullarında yözep tora. Läkin min dä eşsez qala alam digän qurqu könnän-kön arta bara.
Döres, xökümät tä üzenä kürä çaralar kürergä tırışa, läkin älegä alar bik az. Misal öçen, däwlätneñ TOKİ isemle tözü şirkäteneñ qarmağında satıla almağan 20 meñ tiräse toraq bar. Xäzer şuşı toraqlarnı satıp alırğa teläwçelärgä toraq bäyäseneñ başta 10%-tın, ä qalğanın 120 ay, yäğni un yıl eçendä tüläw şartı belän sata başlayaçağın iğlan itte. Eşçelären eştän çığarmağannarğa subsidiä tüläw mäsäläse dä kön qadağında. Läkin eksport häm citeşterelgän produktsiä bulmıyça, eşsezlekne beterü mömkin bula almayaçaq. Dönyadağı iqtisadıy krizis şartlarında isä bu bötenläy xıyal kebek kürenä.
Bügenge köndä Törkiäneñ eksportın nigezdä tekstil', kiem-salım, avtomobil', timer-qorıç häm awıl xucalığı produktsiäse täşkil itä. Ütkän yılnıñ oktäber ayınnan birle bu ölkädä dä kimü sizelä başladı. Ğinwar ayında kürsätkeçlär 28 %-qa tübän tägärägänlektän, Törkiä 7 milliard dollarlıq keremen yuğalttı.
2008 yılda Törkiä 124 milliard 768 million dollarlıq eksport çığarğan ide. Xäzer isä ul tekstil' belän avtomobil' satuda kimede. Eksportta berençe urında torğan avtomobil' industriäse 53% yuğaltu kiçergän.
Bu isä qayber ölkälärdä eşsezlekneñ artuına kiterde. TSO-nıñ öç aylıq sannarına qarağanda, 2008 yılnıñ oktäberendä eşsezlek 10,9 %-qa üskän. Ä 2 million da 550 meñ keşe eşsez qalğan. Bu san bügenge köndä öç millionğa yaqınlaşa. Bigräk tä, yäşlär arasındağı eşsezlek 21,5%-qa arttı.
İstanbul kiem-salım eksportçıları berlege räise Aqbalıq, xökümät ayırım çaralar kürmäsä, dürt ay eçendä tağın 150-160 meñ keşe eşsez qalaçaq, dip belderde. Xezmät itü urınınnan çığarılğannarnıñ qarşılıq qänäğätsezlekläre dä arta bara. Xoquq saqlaw xezmätkärläre qarşılıq kürsätüçelärne küzdän yäş çığaruçı bombalar belän tarata, saq astına ala.
Avtomobil' industriäsendä dä eşlär naçar. Törkiäneñ iñ zur avtomobil' zavodlarınnan “Oyak Renault” ike atnağa citeşterüen tuqtattı. Şulay uq, “Ғiat” avtomaşinaların eşläp çığarğan “Tofash” ta ber atnağa eşen tuqtattı. Transport ölkäsendä eksport kimüe säbäple eşsezlek başlandı.
Eşsezlek keşelärne aqılğa sıymaslıq çaralarğa etärä. “Törek Böyer Ғondı” citäkçese Timur Erkneñ äytüençä, könenä 5000 keşe üz böyeren satu öçen möräcäğät itä ikän. Elegräk atnağa ber keşe möräcäğät itep, 40 meñ lirağa böyeren satarğa teläsä, xäzer anıñ bäyäse dä 5 meñ lirağa töşkän. Timur Erk möräcäğät itüçelärgä Törkiädä keşe orğannarın satunıñ tıyılğan buluın añlatsa da, alar keşe orğannarı belän satu-itüçe mafiyäğa yünälälär dip zarlandı.
Tuq açnıñ xälen añlamıy digändäy, xäzergä eşe bulğannar xökümätneñ xalıqnıñ iğtibarın başqa yaqqa cälep itü ısullarında yözep tora. Läkin min dä eşsez qala alam digän qurqu könnän-kön arta bara.
Döres, xökümät tä üzenä kürä çaralar kürergä tırışa, läkin älegä alar bik az. Misal öçen, däwlätneñ TOKİ isemle tözü şirkäteneñ qarmağında satıla almağan 20 meñ tiräse toraq bar. Xäzer şuşı toraqlarnı satıp alırğa teläwçelärgä toraq bäyäseneñ başta 10%-tın, ä qalğanın 120 ay, yäğni un yıl eçendä tüläw şartı belän sata başlayaçağın iğlan itte. Eşçelären eştän çığarmağannarğa subsidiä tüläw mäsäläse dä kön qadağında. Läkin eksport häm citeşterelgän produktsiä bulmıyça, eşsezlekne beterü mömkin bula almayaçaq. Dönyadağı iqtisadıy krizis şartlarında isä bu bötenläy xıyal kebek kürenä.
