Җылы – сөяк сындырмый, суык – җанны туңдырмый.
Татарская пословица

Слово "җылы" очень часто употребляется в татарском языке и имеет несколько значений в предложениях. Данное слово может употребляться как для описания ощущения тепла (җылы көн – теплый день, җылы сөт – теплое молоко), так и для обозначения чего-то абстрактного (җылы караш – ласковый (теплый) взгляд, җылы куллар – нежные руки, җылы сүз – доброе слово).

Синонимы

• ​Кайнар – на русский язык переводится как "горячий" и это слово так же употребляется для обозначения тактильных ощущений (кайнар чәй – горячий чай, кайнар аш – горячий суп) и абстрактных явлений (кайнар йөрәк – горячее сердце, кайнар мәхәббәт – страстная любовь). Помимо всего этого, данное слово может употребляться для описания действий. Например, кайнар чыгыш – невероятное выступление, кайнар котлау – теплые поздравления. Поэтому, это слово можем назвать рекордсменом по количеству значений из всех оттенков синонима "җылы".
• Җылымса – на русский переводится как "теплый, тепленький", слово имеет место быть, когда вы хотите уловить что-то между теплым и слегка прохладным. Данное слово в большинстве случаев употребляется для обозначения ощущения температуры: җылымса су – теплая вода, җылымса пар – теплый пар, җылымса урын – теплое место.
• Так же, в татарском языке есть два слова, смысл у которых очень схожий, но все же есть небольшие отличия в употреблении их при общении. Эти слова "кызу" – "накаленный, горячий" и "эссе" – "жаркий, знойный". Слово "кызу" в татарском языке употребляется для обозначения ощущений: кызу һава – горячий воздух, кызу күмер – горячий уголь, кызу учак – горячий костер, кызу мунча ташы – горячий (банный) камень. Так же, слово можно употребить в значении "подать жару" – "кызулату", что придает значение действия данному слову: мунчаны кызулату – накалить баню.
• Слово "эссе" так же употребляется для обозначения ощущений: эссе көн – знойный день, эссе җәй – жаркое лето, эссе мунча – жаркая баня, эссе һава – жаркий воздух. Так же, для того, чтобы сказать "накалить баню", употребляют "эссе салу", что в прямом смысле переводится как "дать(положить) жару".

Антонимы

• ​Главным антонимом к слову "җылы" будет слово "салкын" – холодный. Слово так же как и синоним "җылы" употребляется часто, но только в противопложном значении: внешние ощущения (салкын көн – холодный день, салкын сөт – холодное молоко); обозначение чего-то абстрактного (салкын караш – холодный взгляд, салкын йөрәк – холодное сердце).
• Ближайшим антонимом по значению к слову «кайнар» идет слово "өшеткеч" или "өшеткеч салкын" – ледяной, леденящий. Антоним имеет значение ощущения температуры (өшеткеч салкын көн – леденящий, ужасно холодный день; өшеткеч салкын су – ледяная вода) , а так же обозначает абстрактные явления (күңел (җан) өшеткеч – омрачающие душу).
• Антонимами слова "җылымса" будут "салкынча" яки "җиләс" – "​прохладный". Слово так же употребляется для обозначения осязания, одного из пяти внешних чувств: салкынча (җиләс) һава – прохладный воздух, салкынча сөт – прохладное молоко, салкынча җил – прохладный ветер.
• Подходящим антонимом к словам "​кызу"​ и "​эссе"​ будет слово "​суык"​ – "холодный, морозный", который обозначает: ощущения температуры (суык көн – морозный день, суык су – ледяная вода, суык җил – морозный ветер, суык тән – холодное тело); абстрактные явления (суык сүз – холодное слово, суык йөрәк – холодное сердце); предметы или явления (Суык Бабай – Морозко); действия (суык тию – простудиться, отморозиться).

***

Здорово! Рассмотрели самые часто используемые синонимы и антонимы в татарском языке, теперь закрепим наши знания упражнениями.

Расставьте слова по порядку нарастания температуры:

1. җылы, эссе, кайнар, кызу, җылымса
2. салкын, салкынча, суык, өшеткеч

Прочитайте текст, и постарайтесь понять все слова и словосочетания с употреблением изученных слов.

Табигать искиткеч гадәти булмаган күренешләргә бай. Һәр көн үзенчә матур һәм кызыклы. Менә яз җитте. Кыш буе яуган карлар җылы кояш астында әкренләп эри, һәм салкынча, саф гөрләвекләр булып, челтер-челтер килеп каядыр ашкыналар. Өшеткеч, суык кыштан чыккан тал песиләре, җылымса һаваны сизеп алганнар, инде чәчәк атып киләләр; алмагачлар, сирень һәм юкәләр, җылы кояшка үрелеп, бөре чыгаралар.

Көннәр әле җылы, әле салкын...

Яздан соң эссе һәм кызу җәй ае килеп җитә. Көннәр аяз, күлдәге сулар кайнар, рәхәтләнеп җиләк җыясың, су керәсең, бакчада, кызу кояш астында, мәш киләсең. Ә кичләрен, салкынча һавада, күктәге йолдызларны саныйсың, бераз көндезге эсседән суынасың яки эссе сала-сала кайнар мунча керенәсең. Бөтен тәнең җиңеләеп, күңелеңне бушатып, мунчадан чыгасың, салкын су эчәсең һәм катык ашыйсың. Рәхәт!

Җәйне әкренләп читкә этеп мул көз ае җитә. Бакчадагы уңышны җыясың, мәктәпкә барасың, әкренләп көннәр салкынча була башлый. Агачтагы бар яфраклар коела, шәрә агачлар салкын кышка әзерләнә. Менә беренче кар да төшә. Зәмһәрир салкыннар, өшеткеч көннәр җитә. Суык Бабай урамда чана һәм чаңгы шуучы балаларның битләрен суык куллары белән чеметә, салкынча җилләрен өрдерә.

Менә шундый матур ул минем туган ягым табигате. Көн дә ниндидер яңалык, көн дә ниндидер матурлык шаһите, гомумән, табигать баласы мин.

Ну и напоследок, пройдите небольшой тест и проверьте себя! Можете ли вы ответить на 100%?

Тест: синонимы слова "җылы"

Сынау

Башла

Надеемся, вам понравился урок и наша новая рубрика. Будем рады вашим отзывам, предложениям, критике. Написать их вы можете в нашей группе в Вконтакте или по адресу: eydetat@gmail.com

Не забывайте заглядывать на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е и Instagram-е.

Встретимся на следующем занятии, сау булыгыз!