Uzğan comğa 3 mart könne Qazan şähärneñ Waxitov rayon mäxkämäsendä Nuraniä häm Liliä Sattarovalarnıñ ğarizası buyınça mäxkämä eşen başlaw aldınnan däğwätçı häm cawap birüçe yaqlarnıñ tıñlaw utırışı uzdı. Däğwägä cawap birüçe yaqlar, ayırım keşe tarixi häykällärne saqlaw maqsatında ğariza birä almıy, bu däwlät eşe dip sanıylar. Ämma qanun buyınça konstitutsiä nigezendä här keşe tarixi, mädäni häykällärne saqlarğa xaqlı. Anıñ xoquqların, yäğni keşeneñ üz xalqı, tarixı häm mädäniäten yaqlaw xoquqın inqar itärgä yaramıy. Bu oçraqta uzğan ğasırnıñ 30 yıllarında yazuçı G. İbrahimov häm Ğadel Qutuy yäşägän yortnı uzğan yılnıñ cäyendä iyül axırında, Qazannıñ meñellığına 1 ay qalğaç, cimerep taşlağannar.
Sütelgän yortnıñ kürşesendä yäşäwçe Liliä Sattarova kürälätä, elektr, ğaz çeltäre sünderelmägän kileş döber – şart cimerügä qarşı çığa. Ul ğorğaz, militsiä , prokuratura, tözeleş – arxitektura oyışmalarına möräcäğät itep, älege ğämälneñ qanunğa turı kilü – kilmäwen tikşertä. Şuşı keçkenä genä işegaldına, borınğı fligel' urınına xäzer “Stroyproektservis” oyışması zakazçı Fäxretdinov quşuı buyınça cir astı garajı, ofislar belän bergä 6 qatlı toraq yort tözergä niätli ikän. Tatarstannıñ tözeleş – arxitektura ministrlığınıñ räsmi xatında xäbär itelüençä yortnı tözü proyektı ekspertiza idäräsendä qaralmağan, anı tözügä röxsät maxsus inspeksiä tarafınnan birelmägän. Bu tözeleş tarixi häm mädäni häykällärne saqlaw buyınça däwlät orğanı tarafınnan röxsät alınmağan kileş başlana. Liliä Sattarova bezgä menä şundıy mäğlümatlar birde.
“Bu yort Muştari uramı 33 yort adresı buyınça urnaşqan. Elek monda Ğalimcan İbrahimov häm Ğadel Qutuy, ädäbiätneñ klassikları yäşägännär. Menä minem qulımda Tatarstannıñ ministrlar kabinetı qararı bar. Anda yazılğança, 1959 yılda bu yort saqlawğa alınğan häm tarixi yort bulıp sanala. Ä 1993 yılda qabul itelgän qararda bu yort arxitektura äsäre bularaq ta saqlawğa alınğan bulğan.”
Ämma Qazan şähär xakimiäte elekke yıllarda tarix häm mädäniät häykäle bularaq iğlan itelgän qorılmalarğa tözeleş mäydanın bularaq qına qarıy. Bigräk tä uzğan yılnıñ cäyendä, 1000 yıllıq bäyrämnäre aldınnan timerneñ qızuında suğu maqsatı belän şähär üzägendäge tarixi binaların sütü kompaniäse başlana. Älege fligel' uramnıñ tışqı qiäfäten dä bozmıy, berkemgä dä qomaçawlamıy, ul işegaldınıñ eçke yağında urnaşqan. Anı cimerü barı tik tizräk üz planın tormışqa aşığırğa telägän, yäğni şuşı cirne satıp alğan oyışmağa ğına kiräk.
“28 iyül könne min öydä eşläp utırğanda tik torğanda yortnı sütä başladılar. İşegaldında döber – şart kilgän tawışnı işetep uramğa çıqtım da alardan, sezneñ bu yortnı sütärgä nindi dokumentlarıbız bar dip soradım. Alar isä bezneñ böten dokumentlar da bar dip äyttelär. Min dä inde başta Qazannıñ 1000 yıllığı aldınnan işegaldın cıyıştıralardır dip uyladım. Ä başıma berdä qanunsız yortnı sütärlär dip uylamadım. Alar yortnı sütä başlağanda anda ut, ğaz yanıp tora ide. Annarı inde min üzemneñ ğömeremneñ öyemne, ğömeremne saqlap qalu öçen 04 telefon nomerına şaltırattım. Şunnan soñ inde yortnı sütep kotlovan qazıp, eşlären başladılar. Älege tözeleş bezneñ häm başqa yortlarğa bik yaqın urnaşqan. Annarı tözeleşne qoyma belän uratıp aldılar, läkin anda älege tözeleş turında bernindi dä beleşmä yuq. Kem tözi, närsä tözelä häm başqalar. Bu da qanunğa qarşı kilä. Xäzerge waqıtta da anda bernindi dä beleşmä yuq. Qapqası bikle, berkem dä açmıy. 22 fevral'dä monda Rusiä texnik küzätü oyışması wäkilläre kilgän ide. Häm alar tözeleş kranın bikläp, anıñ eşen tuqtattı. Şunnan soñ miña tözeleş ministrlıysınnan älege tözeleşneñ röxsäte bulmawı turında xat kilde. Anıñ proyektın däwlät ekspertizası qabul itmägän. Häm menä bu qanunsız tözeleş bügenge köndä dä däwam itä. Miña bilgele bulğança bu şäxes uzğan yılnıñ cäyendä älege cirne auksionda satıp alğan. ”
Tözeleş ğämälläre inqar itelmäsä dä şähär xakimiäte tarafınnan sütelgän tarixi bina urınına yort salu tuqtalıp tora. Tatarstannıñ respublika tözeleş- arxitektura ministrı urınbasarı Fäyzullin imzalağan räsmi xatta proyekt tieşle räweşle raslanğanğa qädär tözeleş tuqtatıla dip äytelsä dä, çınlıqta yortnıñ nigezen salu däwam itä. Vaxitov rayon mäxkämäse Nuraniä häm Liliä Sattarovanıñ däwçäse buyınça 21 martqa bilgelägän. “Azatlıq” radiosı bu wäzğıätne öyränep mäğlümat alğa taba da sezgä citkerep toraçaq.
Gölnaz Şäyxetdin
