Uzğan atna axırında AQŞ citäkçelegeneñ İranğa qarşı xärbi operatsiäne mömkin çara dip isäpläwe turında xäbärlär taraldı. Düşämbe könne AQŞ prezidentı George Bush alarnı kire qaqtı.
"Uzğan atna axırında min gazetlardan İran turındağı ul mäqälälärne uqıdım. Bu nigezsez spekulyatsiä genä. Sez ilneñ başqalasında şaqtıy yış oçrawçı nigezsez spekulyatsiälär uqıysız" dide Bush.
Aq Yort daimi räweştä härber çaranıñ, şul isäptän xärbi çaranıñ mömkinlegen kire qaqmıy ğına diplomatiä iñ döres yul dip qabatlap kilä.
Ämma küptän tügel New Yorker jurnalında basılıp çıqqan mäqälädä Bush administratsiäseneñ İranğa qaşrı köç qullanırğa äzerlege räsmi räweştä äytelgännän zurraq bulırğa mömkin dielä.
New Yorker yazuınça, isemnäre atalmağan räsmilär Bush administratsiäseneñ İrandağı atom qorılmaların yuq itü öçen anda taktik atom qoraları qullanu mömkinlegen qarawı turında beldergän.
Jurnal yazuınça İranğa qarşı köç qullanılğan oçraqta mömkin bulğan yullarnıñ berse dip Aq Yortqa mondıy bomba qullanunı AQŞ xärbiläre täqdim itkän bulğan. Ämma soñraq xärbilär üzläre ük atom qoralı qullanu mömkinlegen artıq zurğa kitä dip töşerep qaldırırğa tırışqan. Jurnal yazuınça Aq Yort bu mömkinlekne äle dä saqlap kilä.
Bu xäbär Amerikanıñ sivil citäkçeläre xärbi ofitserlardan suğışçanraqmı digän soraw uyata. Häm qayber xärbi küzätüçelär, äyye bu çınnan da şulay du.
Larry Wilkerson uzğan yıl başına qädär Colin Powell Däwlät Sekretare bulğan çorda xärbi idaräne citäklägän xäzer xärbi xezmättän kitkän AQŞ armiäse polkovnigı. Anıñ äytüençä, näq menä saqlanu ministrı Donald Rumsfeld häm elek saqlanu ministrı bulğan xäzerge Vitse prezident Dick Cheney kebek sivil yuğarı citäkçelär Bushnı tışqı säyäsi mäs''älälärne çişü öçen xärbi köç qullanırğa kündergän.
"Donald Rumsfeld üz qulına üzennän dä zurraq xakimiät tupladı häm anı elekke saqlanu ministrı, AQŞ tarixında moñarçı kürelmägnän zur xakimiätkä iä vitse prezident Çeney yaqladı" di Wilkerson.
Wilkerson Bush administratsiäsendäge köç qullanırğa çaqıruçı sivil citäkçelär yañalıq tügel, andıylar elek dä bar ide di. Misal itep ul prezident Bill Clinton çorındağı däwlät sekretare Madeline Albrightnı iskä ala.
"Madeline bezne suğışqa kertä yazdı. Ämma bez suğışırğa, qanıbıznı ağızırğa häm ülergä telämibez" di Wilkerson.
Ğömeren xärbi xezmätkä bağışlağan, salqın suğış çorında Yewropada küzläw ofitserı bulğan xäzer yalğa çıqqan başqa ber AQŞ armiäse polkovnigı Kenneth Allard ta xärbilär suğışqa sivil citäkçelärdän nığraq qarşı di.
Anıñ äytüençä, Pentagon üz xezmätkärläre suğış öçen öyrätelügä qaramastan başqa härber oyışma kebek ük alarnı nıq yaqlarğa tırışa. Pentagondağı sivil citäkçelär üz urınnarında ğädättä 3 yıldan da artıq utırmıy, ä soldatlar üz ğömerlären tulısınça xärbi xezmätkä bağışlıy di Allard.
Şul uq waqıtta, anıñ fikerençä, xäzerge sivil citäkçelärneñ AQŞ tarixındağı elekke citäkçelärgä qarağanda köç qullanuğa küpräk tayanırğa tırışuı alarnıñ texnologiälärgä artıq nıq ışanuı belän dä añlatıla. Bu tiz häm näticäle çişeleş wäğdä itep citäkçelärne qorbannarğa küz yomarğa etärä di Allard. Häm ul bigräk tä Rumsfeldnı ğäyepli.
"Ul soldatlarğa tügel texnologiägä ışanıç itte. Ğiraqta bezneñ soldatlarıbız citärlek tügel, häm berqayçan da citärlek bulmadı. Bezgä berqayçan da xärbi kiemdäge soldatlar citmäde. Çönki ul bez moñarçı soldatlar belän eşlägänne texnologiä belän eşli alabız dide. Ämma bu başqa oçraq. Bu täkäbberlek" di Allard.
Soñğı aylarda berniçä yaldağı gerenal Rumsfeldnı wazıyfasınnan kitärgä çaqırdı. Bu atnada yaldağı gerenal mayor John Baptiste ta Ğiraqqa ğäskärlär kertkän öçen Rumsfeldnı tänqitläp çıqtı. Häm ul Rumsfedlnı tänqitläwçe soñğı ber aydağı inde 4-nçe şundıy yuğarı xärbi ofitser.
Şul uq waqıtta qayber yuğarı ofitserlar Rumsfeldnı şuşı qıyın çorda yaqlap çıqtı. Şularnıñ berse berläşterelgän xärbi idarä räise general Peter Pace. Pace Rumsfeld ğäskärlärgä yardäm itü öçen mömkin bulğannıñ barısın da eşli dide.
Waşingtonda Bu atnada uran bayıtuda uñışqa ireşüen beldergän İranğa qarşı köç qullanu mömkinlege turında süzlär artqan sayın sivil citäkçelärneñ xärbilärgä qarağanda suğışçanraq buluı turında da debatlar köçäyä baraçaq.
Naif Aqmal, Praga.
"Uzğan atna axırında min gazetlardan İran turındağı ul mäqälälärne uqıdım. Bu nigezsez spekulyatsiä genä. Sez ilneñ başqalasında şaqtıy yış oçrawçı nigezsez spekulyatsiälär uqıysız" dide Bush.
Aq Yort daimi räweştä härber çaranıñ, şul isäptän xärbi çaranıñ mömkinlegen kire qaqmıy ğına diplomatiä iñ döres yul dip qabatlap kilä.
Ämma küptän tügel New Yorker jurnalında basılıp çıqqan mäqälädä Bush administratsiäseneñ İranğa qaşrı köç qullanırğa äzerlege räsmi räweştä äytelgännän zurraq bulırğa mömkin dielä.
New Yorker yazuınça, isemnäre atalmağan räsmilär Bush administratsiäseneñ İrandağı atom qorılmaların yuq itü öçen anda taktik atom qoraları qullanu mömkinlegen qarawı turında beldergän.
Jurnal yazuınça İranğa qarşı köç qullanılğan oçraqta mömkin bulğan yullarnıñ berse dip Aq Yortqa mondıy bomba qullanunı AQŞ xärbiläre täqdim itkän bulğan. Ämma soñraq xärbilär üzläre ük atom qoralı qullanu mömkinlegen artıq zurğa kitä dip töşerep qaldırırğa tırışqan. Jurnal yazuınça Aq Yort bu mömkinlekne äle dä saqlap kilä.
Bu xäbär Amerikanıñ sivil citäkçeläre xärbi ofitserlardan suğışçanraqmı digän soraw uyata. Häm qayber xärbi küzätüçelär, äyye bu çınnan da şulay du.
Larry Wilkerson uzğan yıl başına qädär Colin Powell Däwlät Sekretare bulğan çorda xärbi idaräne citäklägän xäzer xärbi xezmättän kitkän AQŞ armiäse polkovnigı. Anıñ äytüençä, näq menä saqlanu ministrı Donald Rumsfeld häm elek saqlanu ministrı bulğan xäzerge Vitse prezident Dick Cheney kebek sivil yuğarı citäkçelär Bushnı tışqı säyäsi mäs''älälärne çişü öçen xärbi köç qullanırğa kündergän.
"Donald Rumsfeld üz qulına üzennän dä zurraq xakimiät tupladı häm anı elekke saqlanu ministrı, AQŞ tarixında moñarçı kürelmägnän zur xakimiätkä iä vitse prezident Çeney yaqladı" di Wilkerson.
Wilkerson Bush administratsiäsendäge köç qullanırğa çaqıruçı sivil citäkçelär yañalıq tügel, andıylar elek dä bar ide di. Misal itep ul prezident Bill Clinton çorındağı däwlät sekretare Madeline Albrightnı iskä ala.
"Madeline bezne suğışqa kertä yazdı. Ämma bez suğışırğa, qanıbıznı ağızırğa häm ülergä telämibez" di Wilkerson.
Ğömeren xärbi xezmätkä bağışlağan, salqın suğış çorında Yewropada küzläw ofitserı bulğan xäzer yalğa çıqqan başqa ber AQŞ armiäse polkovnigı Kenneth Allard ta xärbilär suğışqa sivil citäkçelärdän nığraq qarşı di.
Anıñ äytüençä, Pentagon üz xezmätkärläre suğış öçen öyrätelügä qaramastan başqa härber oyışma kebek ük alarnı nıq yaqlarğa tırışa. Pentagondağı sivil citäkçelär üz urınnarında ğädättä 3 yıldan da artıq utırmıy, ä soldatlar üz ğömerlären tulısınça xärbi xezmätkä bağışlıy di Allard.
Şul uq waqıtta, anıñ fikerençä, xäzerge sivil citäkçelärneñ AQŞ tarixındağı elekke citäkçelärgä qarağanda köç qullanuğa küpräk tayanırğa tırışuı alarnıñ texnologiälärgä artıq nıq ışanuı belän dä añlatıla. Bu tiz häm näticäle çişeleş wäğdä itep citäkçelärne qorbannarğa küz yomarğa etärä di Allard. Häm ul bigräk tä Rumsfeldnı ğäyepli.
"Ul soldatlarğa tügel texnologiägä ışanıç itte. Ğiraqta bezneñ soldatlarıbız citärlek tügel, häm berqayçan da citärlek bulmadı. Bezgä berqayçan da xärbi kiemdäge soldatlar citmäde. Çönki ul bez moñarçı soldatlar belän eşlägänne texnologiä belän eşli alabız dide. Ämma bu başqa oçraq. Bu täkäbberlek" di Allard.
Soñğı aylarda berniçä yaldağı gerenal Rumsfeldnı wazıyfasınnan kitärgä çaqırdı. Bu atnada yaldağı gerenal mayor John Baptiste ta Ğiraqqa ğäskärlär kertkän öçen Rumsfeldnı tänqitläp çıqtı. Häm ul Rumsfedlnı tänqitläwçe soñğı ber aydağı inde 4-nçe şundıy yuğarı xärbi ofitser.
Şul uq waqıtta qayber yuğarı ofitserlar Rumsfeldnı şuşı qıyın çorda yaqlap çıqtı. Şularnıñ berse berläşterelgän xärbi idarä räise general Peter Pace. Pace Rumsfeld ğäskärlärgä yardäm itü öçen mömkin bulğannıñ barısın da eşli dide.
Waşingtonda Bu atnada uran bayıtuda uñışqa ireşüen beldergän İranğa qarşı köç qullanu mömkinlege turında süzlär artqan sayın sivil citäkçelärneñ xärbilärgä qarağanda suğışçanraq buluı turında da debatlar köçäyä baraçaq.
Naif Aqmal, Praga.