Berençe märtäbä Rusiä prezidentı räislegendä ütäçäk Zur Sigezlek sammitınıñ töp teması dip Putin energiä iminlegen sayladı. Putin bıyıl Sigezlektä citäkçelek itä. Sigezlek citäkçelläre energiä ölkäsendä investitsiälärne häm köndäşlekne xuplawçı belderüne raslar dip kötelä. Berlektä töp energiä çığanağı bulğan Rusiä Yewropağa neft häm gaz satunı arttırırğa häm Könbatışnıñ energiä sänäğäteneñ töp tayanıçı bulırğa teli.
Sigezlekneñ başqa äğzaları tağın ber märtäbä Rusiäneñ gaz tarmağın reformalarğa çaqırırğa mömkin. Bigräk tä alar Rusiäneñ 1994-nçe yılda imzalağan Energiä Xartiäsen ratifikatsiäläwen teli. Bu xartiä Rusiäneñ gaz eksportı torbaları çeltären başqa imzalawçılarğa açunı taläp itä. Rusiä isä moña qarşı çığa. Mäskäwdäge Heritage Foundation üzäge mödire Yevgeniy Volk sammitta atom texnologiälären taratmawğa da zur iğtibar bireläçäk di.
"Atom qoralların taratmaw turında süz bulaçaq. Bigräk tä İrannıñ atom programmasına häm Tönyaq Koreanıñ küptän tügel raketa sınawlarına bäyle räweştä" dide Volk.
Küzätüçelär fikerençä Quşma Ştatlar Rusiäneñ yaqlawın qazanırğa tırışaçaq. Rusiä AQŞnıñ İran belän Tönyaq Koreağa qarşı çikläwlär täqdimen kire qağıp kilä.
Sigezlek sammitında Tışqı säyäsät mäsäläläre, bigräk tä Fälestinneñ suğışçan Xämas oyıştırğan yaña xökümäte belän İzrail arasındağı qarşılıq turında da süz küp bulaçaq.
Könbatış citäkçeläre Xämas köç qullanudan baş tartmağan oçraqta anı izolyatsiälärgä çaqırsa, Rusiä Xämas belän söyläşülär yaqlı, häm anıñ citäkçelären Mart ayında Mäskäwdä qabul itte.
Könbatışnıñ Putin citäkçelegendä Rusiä demokratiädän citläşä digän borçılular sammitta çäneçkele mizgellärgä säbäp bula ala.
Quşma Ştatlar Putinnı artıq aftoritar buluda tänqitläp kilä. Küptän tügel AQŞ vitse prezidentı Dick Cheney Rusiäne demokratiädän çigenüdä häm üzeneñ energiä çığanaqların kürşelärenä basım yasaw öçen qullanuda ğäyeplägän ide. Senator John McCain isä dönya citäkçelären Piterbur sammitına boykot iğlan itärgä çaqırdı.
Sammit aldınnan ğına Rusiädä demokratiäneñ, keşe xoquqlarınıñ qısıluı turında çañ qağuçı, Sigezlek citäkçelären Mäskäw Kremle säyäsätenä qarşı çığuçılarğa qarata kiñküläm repressiälärgä iğtibar itärgä çaqıruçı Başqa Rusiä dip atalğan cıyın ütte.
Küp kenä oppozitsion säyäsätçelär qatnaşqan şul cıyınğa barğanda, şärşämbe irtäsendä Däwlät Duması deputatı Sergey Glazyevnıñ qıynaluı turında xäbär buldı. Rodina firqäse citäkçese Glazyev konferensiädä çığış yasarğa tieş bulğan. Ämma ul maşinasına utırğanda beräw kilep qatı äyber belän başına suqqan häm ul añın yuğaltıp yığılğan.
Cıyınnı oyıştıruçılar monı xakimiätlärneñ oppzotsiägä çirattağı höcüme dip bäyäläde. Moscow Times gazetı yazuınça Elekke premyer ministr Mixail Kasyanov Xakimiätlär respressiä ısullarına küçä. Berebezne cıyında qatnaştırmaw öçen qıynadılar dip beldergän.
Elekke şaxman çempionı Garri Kasparov Bezgä qarşı suğış bara. Bu suğışnı başqalarnı tıñlarğa da telämäwçe xökümät alıp bara dip äytkän.
Putin üz säyäsätenä qarata tänqitneñ bulaçağın aldan sizgändäy çärşämbe könne könbatış jurnalistlarına barı tik yaxşı niättäge tänqitne genä tıñlarğa äzer buluın, berkemgä dä demokratiä torışına bäyläp Rusiägä basım yasaw mömkinlege birmiäçägen belderde.
Mäskäwdäge Carnegie Üzäge säyäsi analitigı Maşa Lipman Rusiädäge demokratiäneñ xäle turında süz barı tik yabıq işeklär artında ğına bulır dip isäpli.
"Rusiä öçen möhim bulğan ilneñ eçke säyäsäte, demokratiä häm keşe xoquqları torışı mäsäläsen anda kütäreler dip kötärgä kiräk. Ämma härnärsä bolarnıñ cämäğätçelek aldında kütärelmiäçägen kürsätä. Prezident Bush bu mäs''äläne hiçşiksez kütäräçäk, ämma cämäğätçelek aldında tügel digän imeş-mimeşlär, xäbärlär bar. Läkin cämäğätçelek aldında bulmağan närsälärneñ ällä ni mäğnäse yuq" dide Lipman.
Ğädättä Sigezlek sammitlarında iqtisadıy mäsälälärgä sur urın birelmi. Şulay da bıyılğı sammitta Rusiä Dönya Säwdä Oyışmasına quşılu öçen küptänge maqsatına ireşergä mömkin.
Rusiä räsmiläre äytüençä, sammitta oyışmağa quşılu öçen zarur bulğan AQŞ belän ikeyaqlı kileşügä ireşelergä mömkin.
Ämma bu kileşügä ireşelmägän oçraqta da Sigezlek Sammitı Putin öçen zur uñış bulaçaq.
Heritage Foundation wäkile Volk sammit Rusiäneñ yañadan dönyadağı töp köçlärneñ berse bulıp kütärelüen kürsätä di.
"Minemçä bu sammitta Putin öçen iñ möhime däräcä. Rusiäneñ Zur Sigezlektä tulı xoquqlı äğza buluın raslaw, Rusiäneñ dönyadağı üz urının qayaturın iğlan itü" di Volk.
Naif Aqmal, Praga.
Sigezlekneñ başqa äğzaları tağın ber märtäbä Rusiäneñ gaz tarmağın reformalarğa çaqırırğa mömkin. Bigräk tä alar Rusiäneñ 1994-nçe yılda imzalağan Energiä Xartiäsen ratifikatsiäläwen teli. Bu xartiä Rusiäneñ gaz eksportı torbaları çeltären başqa imzalawçılarğa açunı taläp itä. Rusiä isä moña qarşı çığa. Mäskäwdäge Heritage Foundation üzäge mödire Yevgeniy Volk sammitta atom texnologiälären taratmawğa da zur iğtibar bireläçäk di.
"Atom qoralların taratmaw turında süz bulaçaq. Bigräk tä İrannıñ atom programmasına häm Tönyaq Koreanıñ küptän tügel raketa sınawlarına bäyle räweştä" dide Volk.
Küzätüçelär fikerençä Quşma Ştatlar Rusiäneñ yaqlawın qazanırğa tırışaçaq. Rusiä AQŞnıñ İran belän Tönyaq Koreağa qarşı çikläwlär täqdimen kire qağıp kilä.
Sigezlek sammitında Tışqı säyäsät mäsäläläre, bigräk tä Fälestinneñ suğışçan Xämas oyıştırğan yaña xökümäte belän İzrail arasındağı qarşılıq turında da süz küp bulaçaq.
Könbatış citäkçeläre Xämas köç qullanudan baş tartmağan oçraqta anı izolyatsiälärgä çaqırsa, Rusiä Xämas belän söyläşülär yaqlı, häm anıñ citäkçelären Mart ayında Mäskäwdä qabul itte.
Könbatışnıñ Putin citäkçelegendä Rusiä demokratiädän citläşä digän borçılular sammitta çäneçkele mizgellärgä säbäp bula ala.
Quşma Ştatlar Putinnı artıq aftoritar buluda tänqitläp kilä. Küptän tügel AQŞ vitse prezidentı Dick Cheney Rusiäne demokratiädän çigenüdä häm üzeneñ energiä çığanaqların kürşelärenä basım yasaw öçen qullanuda ğäyeplägän ide. Senator John McCain isä dönya citäkçelären Piterbur sammitına boykot iğlan itärgä çaqırdı.
Sammit aldınnan ğına Rusiädä demokratiäneñ, keşe xoquqlarınıñ qısıluı turında çañ qağuçı, Sigezlek citäkçelären Mäskäw Kremle säyäsätenä qarşı çığuçılarğa qarata kiñküläm repressiälärgä iğtibar itärgä çaqıruçı Başqa Rusiä dip atalğan cıyın ütte.
Küp kenä oppozitsion säyäsätçelär qatnaşqan şul cıyınğa barğanda, şärşämbe irtäsendä Däwlät Duması deputatı Sergey Glazyevnıñ qıynaluı turında xäbär buldı. Rodina firqäse citäkçese Glazyev konferensiädä çığış yasarğa tieş bulğan. Ämma ul maşinasına utırğanda beräw kilep qatı äyber belän başına suqqan häm ul añın yuğaltıp yığılğan.
Cıyınnı oyıştıruçılar monı xakimiätlärneñ oppzotsiägä çirattağı höcüme dip bäyäläde. Moscow Times gazetı yazuınça Elekke premyer ministr Mixail Kasyanov Xakimiätlär respressiä ısullarına küçä. Berebezne cıyında qatnaştırmaw öçen qıynadılar dip beldergän.
Elekke şaxman çempionı Garri Kasparov Bezgä qarşı suğış bara. Bu suğışnı başqalarnı tıñlarğa da telämäwçe xökümät alıp bara dip äytkän.
Putin üz säyäsätenä qarata tänqitneñ bulaçağın aldan sizgändäy çärşämbe könne könbatış jurnalistlarına barı tik yaxşı niättäge tänqitne genä tıñlarğa äzer buluın, berkemgä dä demokratiä torışına bäyläp Rusiägä basım yasaw mömkinlege birmiäçägen belderde.
Mäskäwdäge Carnegie Üzäge säyäsi analitigı Maşa Lipman Rusiädäge demokratiäneñ xäle turında süz barı tik yabıq işeklär artında ğına bulır dip isäpli.
"Rusiä öçen möhim bulğan ilneñ eçke säyäsäte, demokratiä häm keşe xoquqları torışı mäsäläsen anda kütäreler dip kötärgä kiräk. Ämma härnärsä bolarnıñ cämäğätçelek aldında kütärelmiäçägen kürsätä. Prezident Bush bu mäs''äläne hiçşiksez kütäräçäk, ämma cämäğätçelek aldında tügel digän imeş-mimeşlär, xäbärlär bar. Läkin cämäğätçelek aldında bulmağan närsälärneñ ällä ni mäğnäse yuq" dide Lipman.
Ğädättä Sigezlek sammitlarında iqtisadıy mäsälälärgä sur urın birelmi. Şulay da bıyılğı sammitta Rusiä Dönya Säwdä Oyışmasına quşılu öçen küptänge maqsatına ireşergä mömkin.
Rusiä räsmiläre äytüençä, sammitta oyışmağa quşılu öçen zarur bulğan AQŞ belän ikeyaqlı kileşügä ireşelergä mömkin.
Ämma bu kileşügä ireşelmägän oçraqta da Sigezlek Sammitı Putin öçen zur uñış bulaçaq.
Heritage Foundation wäkile Volk sammit Rusiäneñ yañadan dönyadağı töp köçlärneñ berse bulıp kütärelüen kürsätä di.
"Minemçä bu sammitta Putin öçen iñ möhime däräcä. Rusiäneñ Zur Sigezlektä tulı xoquqlı äğza buluın raslaw, Rusiäneñ dönyadağı üz urının qayaturın iğlan itü" di Volk.
Naif Aqmal, Praga.