Yül başınnan Çexiädä yul xäräkäte qağidälären bozuçılarnı yañaça cäzalıy başladılar. Bu üzgäreş Çexiä yullarınıñ Yewropada iñ qurqınıç yullar buluı belän añlatdı. 10 millionlap keşe yäşägän bu ildä politsiä mäğlümätlärenä qarağanda 2005-nçı yılda ğına da 200 meñläp yul qazası bulğan. Transport säyäsäten tikşerüçe Yewropa Berlege komitetı statistikasına qarağanda Çexiädä anıñ belän ber çama zurlıqtağı başqa Yewropa illärenä qarağanda yul qazaları yışraq bula.
Tärtip bozuçılarnı yañaca cäzalaw başlanğannan soñ isä xällär kisäk üzgärgän. Zur tizlektä yörüçelär aqrınayğan. Berençe atnada uq yula qazaları da 70läp protsentqa kimegän. Häm transport ministrlığı äytüençä, bu ayda yullarda ülüçelär sanı soñğı 18 yıldağı iñ tübäne bulğan.
Xikmät şunda ki yaña cäzalaw tärtibe elekkesenä qarağanda küpkä qırısraq. Ul beraz berniçä yıl elek Rusiädä bulğan bal sistemasına oxşaş. Ämma Rusiädägedän ayımalı bularaq çexlar ciñel genä rişwät birep qotıla almıy. Baştan uq härber maşina yörtüçegä 12 ball birelä. Şularnıñ barısın da yuğaltqan keşelär maşina yörtü xoquqın da yuğalta.
Cäzalar niçek birelä soñ. Möddäte çıqqan yäki başqaça tieşsez dokument belän, narkotiklar yäki xämer qullanğan xäldä maşina yörtkän öçen 7 balnı alalar. Tıyılğan yulğa kergän öçen 6 bal, qurqınıçlı naçar texnik xäldäge maşinanı yörtkän öçen 5, yul aşa çığuçı cäyäwlegä yul birmägän öçen 4, maşinada yörtkändä telefon qullanğan öçen 3, iminlek qayışın eläktermägän öçen 2 bal alalar, köndez dä utnı yandırıp yörmägän öçen 1 bal alalar. Bu qayberläre genä. Yıl buyı ber märtäbä dä tärtip bozmağannarğa 4 balnı kire qaytaralar.Maşina yörtü xoquqın yuğaltqan keşe yañadan maşina yörtergä öyrätü mäktäbenä yörergä häm yañadan imtixan birep tanıqlıq alırğa tieş.
Ämma Çexiädä bu yaña tärtipkä qarşı inde şaqtıy köçle xäräkät oyışıp ölgerde. Çexiä premyer ministrı Jiri Paroubek üze dä cäzalaw tärtibe artıq qırıs, keçkenä genä tärtip bozular öçen dä qatı cäza birelä dip monıñ belän kileşmäwen belderde. Qayberäwlär xätta berär çit ildän yaña dokument satıp alu mömkinlege täqdim itä başladı. Ämma Ber fiker beleşü näticälärenä qarağanda, anda qatnaşqannarnıñ 67 protsentı yaña tärtip belän kileşülären beldergän.
Mondıy ballar belän cäzalar tärtibe küpçelek yewropa illärendä inde elegräk kertelgän ide. Fransiädä ul 15 yıl elek ğämälgä kergän. Anda täcribäle yörtüçelärgä 12 bal birelä, yaña ğına maşinada yöri başlağannarğa 6 bal birelä. Tärtib bozunıñ nindi buluına qarap, berdän alıp 6 balğa qädär alırğa mömkinnär.
İtaliädä ballar sisteması äle 3-nçe yılın ğına ğämäldä. Anda här yörtüçegä 20 bal birelä. Şularnı 2 yılda betersä 2 yıl buyı maşina yörtä almıy. 3 yılda betersä, yartı yıl buyı maşina yörtä almıy.
İrlandiädä dä şuña oxşaş tärtip. Ämma anda kiresençä tärtip bozğan öçen ballar birälär. 10 bal cıyğan keşegä maşina yörtü tıyıla. Häm anda birelgän ballardan berniçek tä qotılıp bulmıy.
Britaniädä ballar sisteması 60-nçı yıllarda uq kertelgän, häm xäzer 80-nçe yıllar başında üzgärtelgäne ğämäldä.
Germaniädä bu tärtip inde 30 yıldan artık elek kergän. Anda maşina yörtüçegä 18 bal birelä, häm qağidä bozğan öçen 1-dän alıp 7-gä qädär bal alına. 8 balın yuğaltqan keşegä yazma kisätü cibärälär. 14 baldan soñ yörtüçe östämä däreslär alırğa mäcbür. annan soñ tağın 4 balın aldırğan keşe maşina yörtü xoquqınnan baş tarta häm aña prixologka barırğa kiñäş itälär.
Naif Aqmal, Praga.
Tärtip bozuçılarnı yañaca cäzalaw başlanğannan soñ isä xällär kisäk üzgärgän. Zur tizlektä yörüçelär aqrınayğan. Berençe atnada uq yula qazaları da 70läp protsentqa kimegän. Häm transport ministrlığı äytüençä, bu ayda yullarda ülüçelär sanı soñğı 18 yıldağı iñ tübäne bulğan.
Xikmät şunda ki yaña cäzalaw tärtibe elekkesenä qarağanda küpkä qırısraq. Ul beraz berniçä yıl elek Rusiädä bulğan bal sistemasına oxşaş. Ämma Rusiädägedän ayımalı bularaq çexlar ciñel genä rişwät birep qotıla almıy. Baştan uq härber maşina yörtüçegä 12 ball birelä. Şularnıñ barısın da yuğaltqan keşelär maşina yörtü xoquqın da yuğalta.
Cäzalar niçek birelä soñ. Möddäte çıqqan yäki başqaça tieşsez dokument belän, narkotiklar yäki xämer qullanğan xäldä maşina yörtkän öçen 7 balnı alalar. Tıyılğan yulğa kergän öçen 6 bal, qurqınıçlı naçar texnik xäldäge maşinanı yörtkän öçen 5, yul aşa çığuçı cäyäwlegä yul birmägän öçen 4, maşinada yörtkändä telefon qullanğan öçen 3, iminlek qayışın eläktermägän öçen 2 bal alalar, köndez dä utnı yandırıp yörmägän öçen 1 bal alalar. Bu qayberläre genä. Yıl buyı ber märtäbä dä tärtip bozmağannarğa 4 balnı kire qaytaralar.Maşina yörtü xoquqın yuğaltqan keşe yañadan maşina yörtergä öyrätü mäktäbenä yörergä häm yañadan imtixan birep tanıqlıq alırğa tieş.
Ämma Çexiädä bu yaña tärtipkä qarşı inde şaqtıy köçle xäräkät oyışıp ölgerde. Çexiä premyer ministrı Jiri Paroubek üze dä cäzalaw tärtibe artıq qırıs, keçkenä genä tärtip bozular öçen dä qatı cäza birelä dip monıñ belän kileşmäwen belderde. Qayberäwlär xätta berär çit ildän yaña dokument satıp alu mömkinlege täqdim itä başladı. Ämma Ber fiker beleşü näticälärenä qarağanda, anda qatnaşqannarnıñ 67 protsentı yaña tärtip belän kileşülären beldergän.
Mondıy ballar belän cäzalar tärtibe küpçelek yewropa illärendä inde elegräk kertelgän ide. Fransiädä ul 15 yıl elek ğämälgä kergän. Anda täcribäle yörtüçelärgä 12 bal birelä, yaña ğına maşinada yöri başlağannarğa 6 bal birelä. Tärtib bozunıñ nindi buluına qarap, berdän alıp 6 balğa qädär alırğa mömkinnär.
İtaliädä ballar sisteması äle 3-nçe yılın ğına ğämäldä. Anda här yörtüçegä 20 bal birelä. Şularnı 2 yılda betersä 2 yıl buyı maşina yörtä almıy. 3 yılda betersä, yartı yıl buyı maşina yörtä almıy.
İrlandiädä dä şuña oxşaş tärtip. Ämma anda kiresençä tärtip bozğan öçen ballar birälär. 10 bal cıyğan keşegä maşina yörtü tıyıla. Häm anda birelgän ballardan berniçek tä qotılıp bulmıy.
Britaniädä ballar sisteması 60-nçı yıllarda uq kertelgän, häm xäzer 80-nçe yıllar başında üzgärtelgäne ğämäldä.
Germaniädä bu tärtip inde 30 yıldan artık elek kergän. Anda maşina yörtüçegä 18 bal birelä, häm qağidä bozğan öçen 1-dän alıp 7-gä qädär bal alına. 8 balın yuğaltqan keşegä yazma kisätü cibärälär. 14 baldan soñ yörtüçe östämä däreslär alırğa mäcbür. annan soñ tağın 4 balın aldırğan keşe maşina yörtü xoquqınnan baş tarta häm aña prixologka barırğa kiñäş itälär.
Naif Aqmal, Praga.