Rusiäneñ küp töbäklärendä tatar telendäge tele häm radiotapşırular qısqarıp, yäisä bötenläy betep yatqan bu könnärdä Tobol şähäreneñ “Seber ile” televizion tapşıruı 10 yıllığın zurlap bäyräm itte.
Tobolnıñ üzendä tatar televideniyäse bulunı andağı tatarlarnı berläşterep toruğa ber möhim faktor dip sanıym min anı. di Bötendönya tatar kongressı Başqarma komitetı matbuğat üzäge citäkçese Gölnaz Şäyxi. Ul Tobolğa barıp “Seber ile” tapşıruınıñ bäyrämendä qatnaşıp qayttı. İnde bilgele bulğança, Rusiä däwlät kanalındağı törle töbäklärdä efirğa çığuçı tapşırular betkän zamanda tobollılar qayan aqça taba soñ? Şähär xakimiäte yärdäm itep tora torğan tapşıru. Häm inde bu bara andağı Seber tatar mädäniät üzäge yärdäme belän dä. Monı şähär üz östenä alğan häm xalıqqa kürsätä. Ul, bu tapşırular däwamlı bulır, alar nıqlap eşläsennär öçen sezgä kiräkle apparaturnı büläk itäbez, dide. Waqıtın da beraz ozaytsalar, tik menä waqıtı ğına 10 ğına minut.
Ägär dä Safiulla İlyasov şähär xakimiäte belän dus möğalämädä yäşämäsä, älbättä iğtibar bulmas ide. Bu şäxesneñ andağı tatarlarnı berläşterep toruda älbättä role yuq tügel. Xakimiät başlığınıñ aña da räxmät äytüe bu inde yuqqa ğına tügel dip sanıym min. Häm ul äytte üzeneñ bülägen tapşırğanda, menä Safiulla Fäyzulloviç şundıy apparatura kiräk dip soradı, tapşırularnı alıp baru öçen. Häm näq bez şunı büläk itäbez dide. İñ şaqqatırğan häm soqlandırğan äyber xalıqnıñ küp buluı ide. Bäyräm Rus drama teatrı binasında uzdı. Anda alma töşärlek tä urın yuq ide. Anda ölkännär dä bar, bala-çağalar da häm yäşlär dä bik küp ide. Bez anda Tatarstannıñ xalıq artistı Ferdinant Säläxov belän bardıq. Säxnädän çığış yasawçılar da üzläreneñ cırçıları, biyüçelärei dä milli mädäni üzäk qarşında eşläp kilüçe. Xalıq bit alarnı belä. Alarnı yaratıp, qararğa dip kilgän. Yaqın-tirä awıllardan da xalıq cıyılğan ide. Tapşırunı eşläwçelärgä, anıñ möxärrire bulğan Rimma Ömetbayıvağa, Seber tatar mädäniät üzägenä räxmätlären äyttelär. Häm kübese şuşı zalğa cıyılğan xalıq ta, säxnädän çığış yasawçılar da, alar şuşı “Seber ile” tapşıruınıñ geroyları ide. Alar menä çın küñeldän, älbättä üzeñne televizordan kürü bik räxätter inde ul, üzeñneñ tormışıñnı kürsätü, xalıqqa citkerü, bu alar öçen dä bik möhim äyber. Xalıqnı aralaştırıp toru öçen dä bik kiräkle faktor, dip sanıym.
Çara başlanır aldınnan alar oıyştırgannar ide milli rizıqlar kürgäzmäsen häm tatar kitapları satunı. Bu inde üzenä kürä tatar mädäniäten başqa yaqtan xalıqqa citkerü dip añladım min. Çönki älege çarada tatarlar ğına tügel başqa millät wäkilläre dä bar ide. Alar bit tatar konsertın qararğa, tatar tapşıruınıñ 10 yıllıq bäyrämenä dip kilgännär. Tapşırular tatar telendä barsa da, bezne başqa millät wäkilläre dä qarıy, dip äyttelär. Tobol şähärendä 118 meñ keşe yäşi. Anıñ 30 protsentın tatar xalqı täşkil itä. Bu san xakimiätneñ tatar xalqına bulğan iğtibarına da yoğıntı yasıydır. Çönki Tömän ölkäsendäge başqa şähärlärdä tatar xalqı 10 protsent, yä annan da kimräk. Ämma tulayım alğanda Toboldağı bügenge milli tormışnı al da göl dip kenä äytep bulmıy. Gölnaz Şäyxine tıñlawnı däwam itik.
Min anda bulğanım bar Tobol şähärendä. Ber 7-8 yıl elek. Xäzerge milli tormış niçek soñ? Läkin 90-nçı yıllardağı milli tormış bar dip äytä almıym min xäzer. Sülpänlek çorı anda ğına tügel, böten tatar dönyasında küzätelä. Küp kenä tatar mäktäplärendä tatar klassları yabılğan. Pedinstitutlarğa, peduçilişçelarğa kilüçelärneñ sanı az. Tatar mäktäplären betergäç kimegän. Balalar tuu da monıñ belän bäyle. Tobol şähärendäge Seber tatarları mädäniät üzägendä elek 120 keşe eşlägän bulsa, xäzer 40 keşe eşli. Tobol şähäre Seber tatar mädäniät üzäge qısular, çikläwlär barğan zamanada, xalıqqa mäğlümlät citkerüneñ, xalıq belän aralaşunıñ yaña yulların ezli. Seber xanlığı başqalası iseme belän İsker digän gazeta çığara başlağannar. Bu 999 danädäge basmanı Gölnaz Şäyxi dä qulına alğan. İkençe sanı dönya kürgän. Saf tatar telendä. Tuqaynı da, Cälilne dä üz eçenä alıp. Üzlärendäge milli tormışnı da yaqtırtıp. Tağın ber närsägä söyendem. Şul tatar üzäge qarşında muzey eşläp kilä. Menä anda kergäç räxätlänep üzeñneñ tarixıñ belän tanışırğa bula inde. Anda bik borınğı zamannardan birle xäzerge köngä qädär material tuplanğan.
Nail Alan
