AQŞ Kongressı quşuı belän äzerlängän bu yıllıq xisap 2006 yılda küp kenä illärdäge wäğiätne qarañğı töslär belän sürätli. Şul uq waqıtta anda qayber ömetle küreneşlär turında da äytelä.
Waşintonda xisapnı xäbärçelärgä däwlät sekretare Condoleezza Rice täqdim itep dönyanıñ küp kenä illärendä keşe xoquqları yaman xäldä dide.
"Bıltır bezgä keşe xoquqlarınıñ üzennän üze añlaşılsa da, üzennän üze yaqlanmawın iskä töşerüçe borçulı xällär bik küp buldı. Irekle yäşäwgä härkem layıq bulsa da, älegä härkemneñ bu xoquqı saqlanmıy" dide Rice.
Däwlät sekretare keşe xoquqlarınıñ tulısınça xörmät itelüe öçen cämğiättä berniçä möhim närsäneñ buluı zarur dide.
"Ireklek häm keşe xoquqları däwlät oyışmaları eşeneñ ütä künenmäle häm üz eşläre öçen cawap birä torğan buluın taläp itä, xäräkätçän sivil cämğiät, bäysez mäxkamä häm parlament, irekle matbuğat, qanunğa qarşı barmıy torğan häm xalıqnı köç qullanudan, ekstremizmnan saqlarlıq iminlek köçläre zarur" dide Rice.
Bu xisapta 2006 yılğı iñ zur keşe xoquqların bozu oçrağı dip Sudannıñ Darfur töbägendä däwam itüçe genodsid turında äytelä.
Şul uq waqtta dönyada keşeneñ abruyın, ireklären häm başqalar belän tigezlegen täemin itüçe iñ yaxşı idarä ısulı demokratiä buluın tanu arta bara dielä. Ukraina, Gruziä, Liberiä, Indoneziä, Morokko, Kongo häm Haitida problemalar qalsa da beraz uñay tärräqiät küzätelüe turında äytelä.
Çeçnädä häm Tönyaq Kafkaznıñ başqa öleşlärendä keşe xoquqların tupas bozularnıñ däwam itüenä borçılu belderelä. Yewropa Keşe Xoquqları Mäxkamäseneñ ul xoquq bozular öçen Rusiä xakimiätlären ğäyepläwçe qararları arta baruı turında da äytelä.
Xisapta bıltır Rusiädä xakimiätne prezident qulına tuplaw däwam itte, Dumanıñ buysınuçan buluın, xoquq saqlaw oyışmalarındağı korrupsiäne, mäxkamä sistemasına säyäsi basımnı, xökümättän tış oyışmalarğa häm matbuğatqa çikläwlärne isäpkä alğanda xakimiätneñ üz ğämälläre öçen cawap totu zarurlığı tağın da kimede dielä.
AQŞ däwlät sekretarenıñ keşe xoquqları, demokratiä häm xezmät mäsälläre öçen cawaplı yardämçese Barry Lowenkron üz çığışında Rusiä xakimiätläreneñ "suveren demokratiä" yäki "idarä itelä torğan demokratiä" töşençäläre nigezendä eş itüe belän kileşep bulmawın äytte.
Xisapta berniçä urında Tatarstan belän Başqortstandağı xoquq bozu oçraqları da telgä alına. Ämma ul oçraqtlar 2005 yılda bulğan xällär belän bäyle. Mäsälän xoquq saqlaw oyışmalarınıñ Tatarstan belän Başqortstanda şiklänelüçelärne azaplaw oçraqları, Blagoveççenskida militsiäneñ xalıqqa qarşı küpläp köç qullanuı belän bäyle mäxkamä eşläre, däwlät serlären Könyaq Korea şirkätenä satuda ğäyeplängän ğalim Oskar Kaibışev eşe, Hizbut Tahrir belän bäyle buluda ğäyeplänep qulğa alınuçılar, dini azçılıqlarnıñ xoquqların bozular, şulay uq Tver ölkäsendä tatar qäberlären mısqıllaw oçraqları turında äytelä.
Quşma Ştatlarnıñ üzenä kilgändä, däwlät departamentı Waşingtonnıñ üzeneñ dä terrorçılıqqa qarşı köräştäge qayber ğämälläre, şul isäptän şiklänelgän çit il keşelären totqarlawları turında sorawlar kütärelüen tanıdı.
Rice AQŞ üzen kamil dip isäplämi dide."Bu xisaplarnı äzerläw üzebezne kamil dip isäplägängä kürä tügel, üzebezneñ barlıq keşelär häm alarnıñ tırışlıqları kebek kamillektän bik yıraqta buluıbıznı belü säbäple. Dezneñ demokratik idarä sisteması üz ğämmälläre öçen cawap tota ämma ul xatasız eşlämi" dide Rice.
Däwlät sekretare Quşma Ştatlar keşe xoquqları ölkäsendä üz eşçänlegen yaxşırtunı däwam itärgä teli dide.
Naif Aqmal
Waşintonda xisapnı xäbärçelärgä däwlät sekretare Condoleezza Rice täqdim itep dönyanıñ küp kenä illärendä keşe xoquqları yaman xäldä dide.
"Bıltır bezgä keşe xoquqlarınıñ üzennän üze añlaşılsa da, üzennän üze yaqlanmawın iskä töşerüçe borçulı xällär bik küp buldı. Irekle yäşäwgä härkem layıq bulsa da, älegä härkemneñ bu xoquqı saqlanmıy" dide Rice.
Däwlät sekretare keşe xoquqlarınıñ tulısınça xörmät itelüe öçen cämğiättä berniçä möhim närsäneñ buluı zarur dide.
"Ireklek häm keşe xoquqları däwlät oyışmaları eşeneñ ütä künenmäle häm üz eşläre öçen cawap birä torğan buluın taläp itä, xäräkätçän sivil cämğiät, bäysez mäxkamä häm parlament, irekle matbuğat, qanunğa qarşı barmıy torğan häm xalıqnı köç qullanudan, ekstremizmnan saqlarlıq iminlek köçläre zarur" dide Rice.
Bu xisapta 2006 yılğı iñ zur keşe xoquqların bozu oçrağı dip Sudannıñ Darfur töbägendä däwam itüçe genodsid turında äytelä.
Şul uq waqtta dönyada keşeneñ abruyın, ireklären häm başqalar belän tigezlegen täemin itüçe iñ yaxşı idarä ısulı demokratiä buluın tanu arta bara dielä. Ukraina, Gruziä, Liberiä, Indoneziä, Morokko, Kongo häm Haitida problemalar qalsa da beraz uñay tärräqiät küzätelüe turında äytelä.
Çeçnädä häm Tönyaq Kafkaznıñ başqa öleşlärendä keşe xoquqların tupas bozularnıñ däwam itüenä borçılu belderelä. Yewropa Keşe Xoquqları Mäxkamäseneñ ul xoquq bozular öçen Rusiä xakimiätlären ğäyepläwçe qararları arta baruı turında da äytelä.
Xisapta bıltır Rusiädä xakimiätne prezident qulına tuplaw däwam itte, Dumanıñ buysınuçan buluın, xoquq saqlaw oyışmalarındağı korrupsiäne, mäxkamä sistemasına säyäsi basımnı, xökümättän tış oyışmalarğa häm matbuğatqa çikläwlärne isäpkä alğanda xakimiätneñ üz ğämälläre öçen cawap totu zarurlığı tağın da kimede dielä.
AQŞ däwlät sekretarenıñ keşe xoquqları, demokratiä häm xezmät mäsälläre öçen cawaplı yardämçese Barry Lowenkron üz çığışında Rusiä xakimiätläreneñ "suveren demokratiä" yäki "idarä itelä torğan demokratiä" töşençäläre nigezendä eş itüe belän kileşep bulmawın äytte.
Xisapta berniçä urında Tatarstan belän Başqortstandağı xoquq bozu oçraqları da telgä alına. Ämma ul oçraqtlar 2005 yılda bulğan xällär belän bäyle. Mäsälän xoquq saqlaw oyışmalarınıñ Tatarstan belän Başqortstanda şiklänelüçelärne azaplaw oçraqları, Blagoveççenskida militsiäneñ xalıqqa qarşı küpläp köç qullanuı belän bäyle mäxkamä eşläre, däwlät serlären Könyaq Korea şirkätenä satuda ğäyeplängän ğalim Oskar Kaibışev eşe, Hizbut Tahrir belän bäyle buluda ğäyeplänep qulğa alınuçılar, dini azçılıqlarnıñ xoquqların bozular, şulay uq Tver ölkäsendä tatar qäberlären mısqıllaw oçraqları turında äytelä.
Quşma Ştatlarnıñ üzenä kilgändä, däwlät departamentı Waşingtonnıñ üzeneñ dä terrorçılıqqa qarşı köräştäge qayber ğämälläre, şul isäptän şiklänelgän çit il keşelären totqarlawları turında sorawlar kütärelüen tanıdı.
Rice AQŞ üzen kamil dip isäplämi dide."Bu xisaplarnı äzerläw üzebezne kamil dip isäplägängä kürä tügel, üzebezneñ barlıq keşelär häm alarnıñ tırışlıqları kebek kamillektän bik yıraqta buluıbıznı belü säbäple. Dezneñ demokratik idarä sisteması üz ğämmälläre öçen cawap tota ämma ul xatasız eşlämi" dide Rice.
Däwlät sekretare Quşma Ştatlar keşe xoquqları ölkäsendä üz eşçänlegen yaxşırtunı däwam itärgä teli dide.
Naif Aqmal