Rusiä tikşerüçelär törkeme citäkçese, qotıpnı öyränü eşlärendä şaqtıy tanılğan tikşerüçe häm parlament äğzası Artur Çilingarov Rusiäneñ ike batiskafı, yäğni keçkenä su astı köymäse Tönyaq Boz Okeanı töbenä 4200 metr tiränlekkä kitär aldınnan "Diñgez töbenä härber töşü ul batırlıq. Töpkä töşüçelärneñ batırlığı. Bu fän häm monda, Tönyaq Qotıpta Rusiä bulsın öçen töşü" dide.
Bu töşüneñ maqsatı Tönyaq Qotıpta diñgez töbendä maxsus titannan yasalğan Rusiä älämen urnaştıru.
Mir-1 su astı köymäse üzeneñ metal qulı belän kügärmi torğan materialdan yasalğan Rusiä älämen Tönyaq Boz Okeanı töbenä urnaştırdı.
Rusiäneñ xalıqara törkemne utırtqan ikençe su astı köymäse ul urınğa yartı säğät soñraq kilep citte.
Tikşerüçelärneñ äläm urnaştıruı Rusiäneñ bu diñgez töbenä däğwa belderüe turında süzlär kübäyep kitkän çaqqa turı kilde. Biredä zur neft häm gaz yatmaları, mineral baylıqlar küp bulırğa tieş dip farazlana.
Xalıqara qanun nigezendä Rusiä, Kanada, Norvegiä, AQŞ häm Daniä üz yarlarınnan 370 çaqrımğa qädär Tönyaq Boz Okeanın uz iqtisadıy zonaları bularaq kotrol itä.
Ämma qanun nigezendä berär il ul iqtisadıy zonadan çittä östämä territoriägä dä däğwa itä ala. Monıñ öçen ul üz qaramağındağı qıytğa shelfınıñ yäğni diñgez töbendäge çiteneñ qayda buluın bigelärgä tieş. Bu oçraqta diñgez töbendäge Lomonosov qalqulıqlarınıñ däwamı turında süz bara.
Bu qalqulıqlar Rusiä territoriäseneñ däwamı dip däğwa itü öçen Mäskäw xäzer fänni dälillär kiterergä tieş. 2001 yılda Rusiä mondıy mäsälälärne qarawçı komissiägä bu däğwäne beldersä dä anı dälilläw öçen citärlek mäğlümät birä almadı.
Rusiä älämen diñgez tögenä urnaştıru aldınnan Rusiä tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov Manilada xäbärçelärgä bu säfärneñ maqsatı şul däğwäne quätläw dide.
"Bu säfärneñ maqsatı Rusiäneñ çigenä xoquqlarnı bilgeläwçe bağana urnaştıru tügel, ä bezneñ şelfnıñ Tönyaq Qotıpqa qädär däwam itüen isbatlaw. Monıñ öçen bilgele fänni ısullar bar. Häm minemçä bu säfär, şul isäptän Tönyaq Qotıpta Tönyaq Boz Okeanı töbenä batiskaf töşerü bezneñ maqsatlarğa ireşü öçen östämä fänni dälillär alu mömkinlege birer dip isäplim" dide Lavrov.
Ämma bu territoriägä däğwa itüçe barı Rusiä genä tügel. Kanada da inde küptännän aña tarixi xoquqı buluın belderep kilä.
Kanada tışqı eşlär ministrı Peter MacKay CTV televideniesenä Artktikada Kanada suverenlığına qurqınıç yanamıy. Bu barı Rusiäneñ tamaşası ğına dide.
"Xäzer dönyanıñ teläsä qaysı urınına barıp äläm qadap bu bezneñ cir dip äytep bulmıy. Bu 14-nçe yäki 15-nçe ğasır tügel. Bu mäsälä bötenläy qaralmıy" dide MacKay.
AQŞ Däwlät Departamentı wäkile Tom Casey Rusiä ul cirlärgä üz däğwasın belderep Berläşkän Millätlär Oyışmasına möräcäğät itä ala, ämma äläm urnaştıru bernindi dä xoquqıy nigez bula almıy dide.
Ämma älegä şunı äytep bula, häm monı kire qağu mömkin tügel, Rusiä Tönyaq Qotıpta diñgez töbenä berençe bulıp töşte. Küpmeder däräcädä monı da ciñü dip atarğa mömkin.
Naif Aqmal
Bu töşüneñ maqsatı Tönyaq Qotıpta diñgez töbendä maxsus titannan yasalğan Rusiä älämen urnaştıru.
Mir-1 su astı köymäse üzeneñ metal qulı belän kügärmi torğan materialdan yasalğan Rusiä älämen Tönyaq Boz Okeanı töbenä urnaştırdı.
Rusiäneñ xalıqara törkemne utırtqan ikençe su astı köymäse ul urınğa yartı säğät soñraq kilep citte.
Tikşerüçelärneñ äläm urnaştıruı Rusiäneñ bu diñgez töbenä däğwa belderüe turında süzlär kübäyep kitkän çaqqa turı kilde. Biredä zur neft häm gaz yatmaları, mineral baylıqlar küp bulırğa tieş dip farazlana.
Xalıqara qanun nigezendä Rusiä, Kanada, Norvegiä, AQŞ häm Daniä üz yarlarınnan 370 çaqrımğa qädär Tönyaq Boz Okeanın uz iqtisadıy zonaları bularaq kotrol itä.
Ämma qanun nigezendä berär il ul iqtisadıy zonadan çittä östämä territoriägä dä däğwa itä ala. Monıñ öçen ul üz qaramağındağı qıytğa shelfınıñ yäğni diñgez töbendäge çiteneñ qayda buluın bigelärgä tieş. Bu oçraqta diñgez töbendäge Lomonosov qalqulıqlarınıñ däwamı turında süz bara.
Bu qalqulıqlar Rusiä territoriäseneñ däwamı dip däğwa itü öçen Mäskäw xäzer fänni dälillär kiterergä tieş. 2001 yılda Rusiä mondıy mäsälälärne qarawçı komissiägä bu däğwäne beldersä dä anı dälilläw öçen citärlek mäğlümät birä almadı.
Rusiä älämen diñgez tögenä urnaştıru aldınnan Rusiä tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov Manilada xäbärçelärgä bu säfärneñ maqsatı şul däğwäne quätläw dide.
"Bu säfärneñ maqsatı Rusiäneñ çigenä xoquqlarnı bilgeläwçe bağana urnaştıru tügel, ä bezneñ şelfnıñ Tönyaq Qotıpqa qädär däwam itüen isbatlaw. Monıñ öçen bilgele fänni ısullar bar. Häm minemçä bu säfär, şul isäptän Tönyaq Qotıpta Tönyaq Boz Okeanı töbenä batiskaf töşerü bezneñ maqsatlarğa ireşü öçen östämä fänni dälillär alu mömkinlege birer dip isäplim" dide Lavrov.
Ämma bu territoriägä däğwa itüçe barı Rusiä genä tügel. Kanada da inde küptännän aña tarixi xoquqı buluın belderep kilä.
Kanada tışqı eşlär ministrı Peter MacKay CTV televideniesenä Artktikada Kanada suverenlığına qurqınıç yanamıy. Bu barı Rusiäneñ tamaşası ğına dide.
"Xäzer dönyanıñ teläsä qaysı urınına barıp äläm qadap bu bezneñ cir dip äytep bulmıy. Bu 14-nçe yäki 15-nçe ğasır tügel. Bu mäsälä bötenläy qaralmıy" dide MacKay.
AQŞ Däwlät Departamentı wäkile Tom Casey Rusiä ul cirlärgä üz däğwasın belderep Berläşkän Millätlär Oyışmasına möräcäğät itä ala, ämma äläm urnaştıru bernindi dä xoquqıy nigez bula almıy dide.
Ämma älegä şunı äytep bula, häm monı kire qağu mömkin tügel, Rusiä Tönyaq Qotıpta diñgez töbenä berençe bulıp töşte. Küpmeder däräcädä monı da ciñü dip atarğa mömkin.
Naif Aqmal