1957 yılnıñ 4 üktäberendä ğälämgä çığarılğan Sputnik-1 isemle yasalma iärçen tawışları küplär tanıy.
Rusiä fännär akademiäse astronomı Aleksandr Bagrov Xäzerge Qazaxstan, ul çaqtağı Sovetlar Berlege cirlärennän Sputnik oçırılğanda äle mäktäptä genä uqığan bulğan.
"Ul şaqqatırğıç ide. Bez kitaptan ğına uqığan fantastika xäzerge köngä äwerelgän sıman buldı. Bezgä ğäcäyep ber ofıq açıldı. Älbättä bez ul çaqta yoqlıy idek, işetmädek tä, belmädek tä. Kön ütte häm bez kiçen anı kürü mömkinlegen köttek. Böten il kötte. Ul iärçenneñ niçek oçuın kürergä dip xalıq uramnarğa çığıp tuldı. Häm anı näq Mäskäw üzägennän kürdek" di Bagrov.
Sputnik oçıru tarix suqmağın üzgärtte. Ämma ğälämgä yasalma iärçen çığarırğa ber dä niätlänmägän sovet citäkçelege öçen bu oçraqlı bäxet ide di Ğäläm Tikşerenülär Institutınıñ elekke mödire Raold Säğdiev.
"Ul raketalar yarışı barğan çor ide. Sputnik oçıru şunıñ ber çağılışı ğına buldı. Sputnik oçıru Sovet xakimiäte öçen kiläçäk qitğaara qanatlı raketanı tağın ber sınaw öçen säbäp kenä buldı" di ul.
Ikençe Dönya suğışınnan Sovet citäkçelege bik nıq köçsezlänep çıqtı di Säğdiev. Sovetlar berlege qotoçqıç, qanlı suğıştan çıqqanda Amerikannar qulında iñ köçle qoral, atom bombası bar ide. Alar da şul qoralğa iä bulırğa teläde.
1949 yılda isä berençe sovet atom bombası sınaldı. Ämma ul bombanı kiräkle urınğa iltü çarası da şul qädär ük möhim ide. Rusiä xärbi oçqıçları ul çaqta alay uq quätle tügel ide. Bombanı iltü öçen oçqıç urınına alar raketa yasarğa buldı. Şulay itep Sputnik tudı.
Xäzer inde Maryland Universitetı professorı bulğan Säğdiev Sputnik oçırunı "Min üzemneñ fänni karyeram başında ğına torğan yäş ğalim idem. Min ğäläm yünäleşendäge tügel, ä atom-töşe yünäleşendä, başqa ber yäşeren institutta eşli idem. Min anı aldan belep tormadım, şuña kürä şaqqatu buldı, söyeneçle şaqqatu ide. Ğorurlıq xise biläp aldı" dip iskä ala.
Säğdiev Sputnik oçırudan soñ keşelär ğäläm turında başqaça uylıy başladı di.
"Sputnik bik möhim ide. Ul monıñ mömkin buluın rasladı. Şunnan soñ küp kenä yäşlär ğalim bulırğa teli başladı, barı şul Sputnik arqasında ğına. Küp kenä illär, berençe çiratta Quşma Ştatlar üzläreneñ mäğärif sistemasın tulısınça üzgärtergä tieş buldı" di.
Tik bu fän qazanışı ğömümän alğanda il xalqına bik kileşep tormıy ide. Ilneñ küpçelek xalqı fäqirlek çigendä, moxtaclıqta, oçın oçqa yalğarğa tırışıp yäşi. Ä citäkçelek ğäläm turında baş wata.
Kürenekle rus yazuçısı Viktor Yerofeyev Yarlı Sovet imperiäsendä qorallanu texnologiäläre belän xalıqnıñ tormış şartları arasında närsägä östenlek birelüe bik açıq itep quyıldı. Xalıqnı çiratlarğa bastıru aşa. Xalıq 50 yıllarda tüzep torırğa künde. Şulay da tübännän rizasızlıq awazları inde kütärelä başlağan ide di.
Yerofeyev Sputniknıñ ähämiäten ber dä kimetmi. Ul Sovetlar Berlegeneñ ğömeren ozaytuğa zur öleş kertte di.
Sputnik ışanıç birüçe iskitkeç simfol buldı. Antennalar tırpayıp torğan bu şarsıman närsä tönnären ayaz küktä ğadi küzgä dä kürenep toruçı, xalıqnı tınıçlandıra torğan ber uyınçıq ide di Yerofeyev.
Cirneñ berençe yasalma iärçene Sputnik oçıruğa 50 yıl tulunı bäyräm çaraları Rusiädä atna buyı däwam itä. Ğäläm Tikşerenüläre Institutı şul waqıyğağa bağışlanğan kürgäzmä oyıştırdı. Ul şulay uq astrofizikağa, radio-astronomiägä häm cosmik plazma tikşerenülärenä bağışlanğan xalıqara simpozium da ütkärä.
Naif Aqmal
Rusiä fännär akademiäse astronomı Aleksandr Bagrov Xäzerge Qazaxstan, ul çaqtağı Sovetlar Berlege cirlärennän Sputnik oçırılğanda äle mäktäptä genä uqığan bulğan.
"Ul şaqqatırğıç ide. Bez kitaptan ğına uqığan fantastika xäzerge köngä äwerelgän sıman buldı. Bezgä ğäcäyep ber ofıq açıldı. Älbättä bez ul çaqta yoqlıy idek, işetmädek tä, belmädek tä. Kön ütte häm bez kiçen anı kürü mömkinlegen köttek. Böten il kötte. Ul iärçenneñ niçek oçuın kürergä dip xalıq uramnarğa çığıp tuldı. Häm anı näq Mäskäw üzägennän kürdek" di Bagrov.
Sputnik oçıru tarix suqmağın üzgärtte. Ämma ğälämgä yasalma iärçen çığarırğa ber dä niätlänmägän sovet citäkçelege öçen bu oçraqlı bäxet ide di Ğäläm Tikşerenülär Institutınıñ elekke mödire Raold Säğdiev.
"Ul raketalar yarışı barğan çor ide. Sputnik oçıru şunıñ ber çağılışı ğına buldı. Sputnik oçıru Sovet xakimiäte öçen kiläçäk qitğaara qanatlı raketanı tağın ber sınaw öçen säbäp kenä buldı" di ul.
Ikençe Dönya suğışınnan Sovet citäkçelege bik nıq köçsezlänep çıqtı di Säğdiev. Sovetlar berlege qotoçqıç, qanlı suğıştan çıqqanda Amerikannar qulında iñ köçle qoral, atom bombası bar ide. Alar da şul qoralğa iä bulırğa teläde.
1949 yılda isä berençe sovet atom bombası sınaldı. Ämma ul bombanı kiräkle urınğa iltü çarası da şul qädär ük möhim ide. Rusiä xärbi oçqıçları ul çaqta alay uq quätle tügel ide. Bombanı iltü öçen oçqıç urınına alar raketa yasarğa buldı. Şulay itep Sputnik tudı.
Xäzer inde Maryland Universitetı professorı bulğan Säğdiev Sputnik oçırunı "Min üzemneñ fänni karyeram başında ğına torğan yäş ğalim idem. Min ğäläm yünäleşendäge tügel, ä atom-töşe yünäleşendä, başqa ber yäşeren institutta eşli idem. Min anı aldan belep tormadım, şuña kürä şaqqatu buldı, söyeneçle şaqqatu ide. Ğorurlıq xise biläp aldı" dip iskä ala.
Säğdiev Sputnik oçırudan soñ keşelär ğäläm turında başqaça uylıy başladı di.
"Sputnik bik möhim ide. Ul monıñ mömkin buluın rasladı. Şunnan soñ küp kenä yäşlär ğalim bulırğa teli başladı, barı şul Sputnik arqasında ğına. Küp kenä illär, berençe çiratta Quşma Ştatlar üzläreneñ mäğärif sistemasın tulısınça üzgärtergä tieş buldı" di.
Tik bu fän qazanışı ğömümän alğanda il xalqına bik kileşep tormıy ide. Ilneñ küpçelek xalqı fäqirlek çigendä, moxtaclıqta, oçın oçqa yalğarğa tırışıp yäşi. Ä citäkçelek ğäläm turında baş wata.
Kürenekle rus yazuçısı Viktor Yerofeyev Yarlı Sovet imperiäsendä qorallanu texnologiäläre belän xalıqnıñ tormış şartları arasında närsägä östenlek birelüe bik açıq itep quyıldı. Xalıqnı çiratlarğa bastıru aşa. Xalıq 50 yıllarda tüzep torırğa künde. Şulay da tübännän rizasızlıq awazları inde kütärelä başlağan ide di.
Yerofeyev Sputniknıñ ähämiäten ber dä kimetmi. Ul Sovetlar Berlegeneñ ğömeren ozaytuğa zur öleş kertte di.
Sputnik ışanıç birüçe iskitkeç simfol buldı. Antennalar tırpayıp torğan bu şarsıman närsä tönnären ayaz küktä ğadi küzgä dä kürenep toruçı, xalıqnı tınıçlandıra torğan ber uyınçıq ide di Yerofeyev.
Cirneñ berençe yasalma iärçene Sputnik oçıruğa 50 yıl tulunı bäyräm çaraları Rusiädä atna buyı däwam itä. Ğäläm Tikşerenüläre Institutı şul waqıyğağa bağışlanğan kürgäzmä oyıştırdı. Ul şulay uq astrofizikağa, radio-astronomiägä häm cosmik plazma tikşerenülärenä bağışlanğan xalıqara simpozium da ütkärä.
Naif Aqmal