Samar töbägendä menä ike yıldan birle inde mäktäplärgä xristian ruxın kertüne alğa sörälär.Baştağı mälne poplar ciñ sızğanıp eşläsälär, xäzer inde “Berdäm Rossiä” firqäseneñ Samar yulbaşçısı Sergey Sıyçev äydäp bara bu eşne. Süzdä “Pravoslavnaya kul'tura” dip yañğırasa, ğämäldä eçtälek bik küpkä tiränräk. Miña zur awırlıq belän şul äsbäpne qulğa töşerergä turı kilde.
“Pravoslav mädäniäteneñ nigezläre” dip atalğan däreslek 2005-nçe yılnı basılsa da, bu kitapqa litsenziäne äle 8 yıl elek 1997 yılda uq birgän bulğannar. Küräsezme, 8 yıl elek matbuğatta tınnarı da çıqmağan ataqaylar äkren genä, astırtın ğına tatar balasınıñ qiblasın borırğa, cıyıntıq äzerläp yatqannar. Näq menä şul soñğı 8 yılda barlıq tatar awıllarındağı mäktäplärdä tatar telen qısrıqlap çığarıp beterä yazdılar. Ä plannar zurdan- säğätlärne xristian dinenä äzerlägännär. Mäktäplärdä xristian ruxın 1-nçe sıynıftan 9-nçı sıynıfqa qädär uqıtaçaqlar. Kitapnıñ basıluı da yaxşı konspiratsiälängän, Samar ölkäseneñ eçke eşlär Baş idäräse tipografiäsendä basılğan.
Pravoslav ruxın yaqtırtunı maqsat itep quyğan kitap başı belän çumıp xristian dinen öyrätä. Menä ayırım misallar:
“Boğoslujenie v Xrame Spasitelya”- Baş çirkäwdä tabınunı öyrätü;
Totaş tärelär, ikonalar tarixı häm aña baş iyü yulları;
Pravoslavie ciñüe, allağa tabınu üzençälekläre;
Cır öyränü- “Quanığız Boğqa”;
BDB illärendäge pravoslavlarnıñ xäle? Şul da buldımı
Kul'tura. Monısı inde çep- çi säyäsät.
Yä bulmasa tema: Qazaqlar däwlätçelekne saqlawçılar?
Ä tatar soldatların kemnärne saqlarğa alalar alaysa?
Bügenge terrorizm da xristiannarğa qarşı yünältelgän ikän.
Ataqaylar belän daimi oçraşu küzdä totıla, ä bit fänni mädäniätne ğadi uqıtuçılar uqıtaçaq dip yalğan täqrarlıylar bügen.
Petr Berençeneñ Rossiä buylap pravoslav dinen cäyelderüe- bu inde tatarnı çuqındırunı maqtaw.
Pravoslav millätendägelärneñ berläşüenä yaxşı urın birelä- bu da zur säyäsät. Häm äytergä kiräk şul uq ukrainnarnıñ da iregen alu yulı.
Krım suğışı da pravoslav kul'turasına kerä ikän.
Yähudilarnıñ Yegipet äsirlegennän çığuı da- kul'tura.
Böyek Watan suğışınıñ xärbi türäläre. Monısınıñ qaysı yağı pravoslav kul'turası ikän? Ä tatar generalların qaya itärlär? Küräseñ, bu oçraqta keräşennärgä mädxiä äzerlängänder.
Ukrainanıñ Rossiägä quşıluı, Gruziäneñ Rossiä imperiäsenä kerüe- bar da pravoslav kul'turasına kerä. Ä bit bolar tarix kitabında bar!
Moña qädär bez borınğı Rus'tä irlärenä tuğrılıqların yuğaltqan marcalarnı monastıyr'larğa quğannarın uqığan keşelär. Samarda çıqqan xristian kul'turası kitabında monastır'lär izge urınnarğa äylängännär.
Başlanğıç sıynıf balaları çuqındıru ısulın belergä tieşlär, şiğer belän tabınu molitvaların öyränergä tieşlär. Molitvalarnıñ häm pravoslav bäyrämnäreneñ mäğnäsen belergä tieş narasıy, ikonalarnı ayırırğa tieş. Tağın ber äkiät! Bala 9 yıl buyına xristian ruxın öyränä dä soñğı yılda ul xristian dineneñ östenlegen başqa dinnär belän çağıştırırğa tieş. Näq sotsializmğaça. Anda da bit ğömerdä Amerika Konstitutsiäsen kürmägän, işetmägän soldattan SSSR Konstitutsiäseneñ östenlegen sorıylar ide.
Rusiäneñ Baş ataqayı Aleksey İkençe belän äñgämä “Самарская газета” bitendä basıldı. Baş ataqay menä mondıy süzlär äytä: “Min uylıym, möselmannar üzläre yäşägän ilneñ kul'turasın belergä tieş.” Menä siña mä! İdel buyında möselmanlıq 100 yıl aldan urnaşqan da, xäzer şul möselman tatarlar kilmeşäkkä äylängän dä quyğan!
Böten İdel buyına tarala torğan “Pul's” isemle gäcittä Samar ravvinı Şmolo Dayç bolay di: “Mäktäptä dinne öyrätergä yaramıy. Predmetnıñ iseme “Pravoslav kul'turasınıñ nigezläre” dip atalsa da, çın asılı- xristian dine.
Xäkimiättä utıruçılar din qayda betkänen häm kul'tura qayda başlanğanın niçek ayırırğa cıyınalar ikän?
Samarnıñ eçke eşlär Baş idäräseneñ tipografiäsendä basılğan 143 bitle “Pravoslav kul'turasınıñ nigezläre”- çip- çista küz buyaw, häm bu däreslek tatar balasın çuqındıruğa yunältelgän. Bu kitapnı dönyağa çığaruda küp köç quyğannarnıñ berse- ul uqıtuçılarnıñ belemen kamilläşterü institutı prorektorı Bel'çikova xanım. Bel'çikova däwlät aqçasına xristian ruxın kertüçelärne äzerläwçe çinovnik. Ä tatar cämğiäte wäkilläreneñ Bel'çikovadan menä şul leksiälär belän tanışunı sorağaç, ul: “Xristian kul'turası buyınça leksiälärne tik mäğärif ministrı röxsäte belän genä birä alam,”- digän.
Uylap qına qarağız äle. Kul'tura buyınça leksiä – “soverşenno sekretno”! Äyterseñ lä ber xärbi ximlaboratoriä, diärseñ. “Tuğan tel” cämğiäte Samar ölkäseneñ mäğärif ministrı Waleri Put'koğa “Pravoslav kul'turası” buyınça uqıtuçılarğa uqıtıla torğan leksiälärne sorap xat yazdı.
Şamil Bahautdin, Samar.