Qayçandır bik küp yıllar elek tuğan İdel häm Ural yağınnan çit cirlärgä kitkän qärdäşlärebez gel tuğan yaqqa qaytırğa xıyallana. Bik küplär yäşläre olığayıp kitep ata – baba cirenä qaytırğa köç, aqça tuplıy almıylar, waqıt citmi, sälämätlekläre dä betep kitä. Alar üzläre qayta almağan tarixi watanğa ulların, qızların, onıqların qaytarıp cibärä. Fälän cirne barıp kür, tögäl qärdäşlärne tap dip kiñäşlär, burıçlar äytep alarnı ozatalar da üzläre şiğer, taqmaqlar quşıp sağınu xatları yazalar.
Räfqat abıy Mäxdiev häm anıñ tormış iptäşe Fäximä apa da näq şulay itep ulları Rimnı, kilennäre Ğailäne yıl yarım elek taşkenttan Qazanğa ozatqan idelär. Qaytığız, urnaşığız, watandaşlıq alığız, bälki fatir, eş tabılır. Rim belän Ğailägä Qazanğa qaytıp, zur qıyınlıqlar belän terkäldelär waqıtlıça yäşäw xoquqı aldılar, aqçalılar eş tabarğa ömetlänep belemnären arttırırğa yaña hönärlär üzläşterergä tırışalar. Qıyın bulsa da, keşedän qalışmıy ğömer itälär. Alarğa Qazanda oşıy. Üzläre tuıp üskän Taşkentta alar kiläçäkkä ömet, üseş perspektivası bulmağanğa bu yaqlarğa kilgännär.
Döres, monda tapqan cir uçastogında yort, nigez buldıru öçen bik küp integergä turı kiläçäk. Şulay da Mäxdiewlarnıñ ölkän buınnı da Qazanğa qaytırğa buldı. Menä inde öçençe atna Räfqat abıy belän Fäximä apa ulları, kilennäre belän bergä keçkenä ber fatirğa kerep, şunda tormış kötälär. Alar Qazanda, ğomumän Rusiädä daimi yäşäw öçen qaytqannar. Tegendi, mondıy migrantlar tügel, ä tuğan cirgä qaytuçılar. Ulları, kilennäre, onıqları belän alar inde xäzer 5 keşelek ğailä.Xoday quşsa, kiläçäktä tağın da onıqları bulırğa mömkin. Yäşäw şartların ğına caylap cibärsäñ, qorğaqsıy başlağan millätebezneñ töp yortında üsep, ürçep kitärgä ömet itälär.
Äytergä kiräk, alar töp ölkän Mäxdiewlar çit keşe tügel, tarixi häm töp xalıq millätläre tuğan cirläre İdel buyları. Alarğa rusiä häm Tatarstan ğadiläştergän ısul belän pasport birep, yäğni qapqanı kiñräk açıp quyarğa tieş.
Ämma menä şunda küñelle, uñay mäğlümat ağımı tuqtıy. Qalğanı küñelsez häm caysız xäbär. Taşkenttan qaytqan Mäxdiewlarğa törle kontralarda çiratlarda torıp käğäz cıyarğa turı kilä. Şähärneñ törle yağındağı bu oyışmalarğa baru, çiratta torıp tieşle çinovnikka kerü ber xäl. Ä kergän öçen, keçkenä ber imza, käğäz alğan öçen tülärgä kiräk. Taşkent yağında xäzer aqçalar bik az, çit ildän kilgän eşquarlardan ayırmalı bularaq, pensiyagä yäşäwçe Mäxdiewlarnı här çirat häm kontor çemetep ala. Äytik, migratsiä xezmäte dokumentlar birgän öçen 40, fotoğa töşü öçen 100 sum bu äle ber keşegä. Ä Räfqat abıy belän Fäximä apa ikäw. Pasport östälendä dokumentlar tutıru här keşedän 290 sum taläp itä. 7 räsem kiräk tağın 100 sum bula. Mikratsiä xezmätendäge straxovka, imminiät' 3 ayğa 380 sum, yäşäw xoquqı röxsät alu öçen sälämätlek turında da spravka birergä kiräk. Spid häm tire, venerik awırular bulmaw turındağı analiz öçen 330 sum tülise. Bu ildä yäşärgä niätlägän keşeneñ ğadi genä räseme genä tügel üpkäsen rentgen aşa töşergän räseme dä kiräk, äyterseñ äti – änieñdä berär çir tabılsa, alarnı monda qaytarmıyça kire Taşkentqa cibärü mömkinlege bar. Flyurografiä räsemen başqa oçsızraq cirdä 120 sumğa yasatıp kitersälär, tuberkulez dispanserennän kire qaytaralar. Bez sezneñ bu 120 sumlıq spravka ışanmıybız, yañadan bezdä här qaysığızdan 400 täñkälege yasalırğa tieş. Qayda kitsen inde alar, alarnı däwalawçılar da barı tik üzläre häm qärdäşläre genä xästärläsä genä tabılırğa mömkin. Ämma yäşlär arasında taralğan spid awıruı bulmaw turanda beleşmäne häm şunıñ öçen 330 täñkä aqçanı hiç birmiçä mömkin tügel. Ä bit tuğan cirenä qaytıp balaları, onıqları belän bergä tamır cibärergä tezläwçelär alkogolik yäki narkoman da oçrawı mömkin. Menä şunı açıqlaw öçen narkologiä üzägennän beleşmä kiräk. Bu beleşmäne yäki narkoman bulmawları turındağı käğäzne alu öçen Räfqat abzıy belän Fäximä apağa 700шәр sum aqça tülärgä tieş bula. Menä şulay tuğan cirne kürü, söyu oçsız närsä tügel. Äle tüläwlär başlana ğına fatir öçen tüläw, elektr, telefon, toraq satıp alu turında söylämibez, ikmäge, söte, çäy şikäre öçen tüläw dä ayırım mäs'älä. Älege äytkännär barı tik saqlıq bankası, däwlät poşlinası, şifaxanä preyskurantı buyınça ğına tülänä torğan aqçalar. Bu tüläwlär stabilizaziäy fonında milliardlarça dollar aqça saqlawçı Rusiä öçen bik keçkenä, yäğni tuzan dip äyterä bula. Ä çit cirdän qaytqan häm monda urnaşıp yörüçe ğailä öçen ul zur summa. Alar turında bäxäsläşergä säbäp yuq. Kommentariy da birü urınsız, bezneñ radioda yaramıy da ul. Ämma menä şuşı summalarnıñ küpme buluın häm alarnıñ tüläw maqsatın, urının sezgä citkeräbez. Migrantlar preyskurantı menä şundıy. İlgä qaytuçılardan yözär häm meñär sumlıq spravka, beleşmä taläp itü cılı yaqtan qaytuçı qoşlarğa qarşı auçı mıltıqları äzerläw kebek ük ber ğäcäyep, xikmätle xäl. Anı hiç añlatıp bulmıy.
Rimzil Wäli