Şimbä könne, 13 mayda tärräqi itüçe 8-lek dip ataluçı törkemgä kergän 8 ilneñ başlıqları İndoneziäneñ Bali utrawında oçraşuğa cıyıla. 1997-nçe yılda, ul çaqtağı Törkiä premyer minsitrı Näcmetdin Erbakan başlanğıçı belän tözelgän bu oyışmağa Paqstan, Törkiä, İran, Mısır, İndoneziä, Banğladış, Nigeriä häm Malayziä kerä. Möselman illäre älege oçraşunıñ räsmi maqsatı dip iqtisadıy xezmättäşlekne atıy. Ämma oçraşu oyışma äğzası bulğan İrannıñ atom programmasına bäyle xalıqara kierenkelek arta barğan çaqqa turı kilä.
Bali oçraşuında İran prezidentı Mäxmüt Äxmädinicat Tährannıñ atom programmasına yaqlaw tabarğa tırışaçaq dip kötelä. Berkönlek bu oçraşu Tährannı uran bayıtudan tuqtalırğa mäcbür itü öçen xalıqara basım arta barğanda Äxmädinicatqa yaqlaw sorap turıdan turı Möselman illäre citäkçelärenä möräcäğät itü öçen siräk bula torğan mömkinlek biräçäk.
Bu atnada İndoneziädä Äxmädinicat "Alar İran İslam Respublikasınıñ atom programması tınıç maqsatlardan çitkä çığa dip borçılu beldergän bula. Bu zur yalğan. Alar ber ilneñ dä tınıç bulmağan maqsatlardağı atom eşçänlegenä borçılmıy" dide.
Äxmädinicat atom programması mäs''äläsendä İranğa qarşı çığuçılarnı bik citdi tügel dip kürsätergä tırışa kebek. Ämma BMOda AQŞ, Britaniä, Fransiä, häm Germaniä İrannı uran bayıtudan tıyılırğa mäcbür itüçe rezolütsiä äzerli. Buysınmasa aña qarata çikläwlär yäki xätta xärbi çaralar qullanılırğa mömkin. Canberradağı Awstraliä däwlät universitetı analitigı Geln Barclay İrannıñ şuşı qıyın çorda Bali Sammitında iñ yuğarı däräcädä qatnaşuı İrannıñ çittäge abruyına zur ähämiät birüen kürsätä di.
Bu İrannıñ möhim, tä''sirle il buluın kürsätü. Xalıqara cämäğätçelekneñ ber öleşe buluın, İrannıñ hiçyuğı tınıç maqsatta atom energiäsen üzläşterügä kireqaqqısız xoquqı buluın tanırğa äzer illär belän yaqın xezmättäşlekkä äzer buluın kürsätü di Barclay.
Ämma Bali sammitı İran öçen başqalarğa tä''sir itü mömkinlege belän bergä başqalar öçen dä İranğa tä''sir itü mömkinlege birä. Mäs''älän Törkiä NATO äğzası, AQŞnıñ yaqın berektäşe häm Yewropa Berlegenä kerergä omtıluçı il. Bu sammitta Törkiä premyer ministrı Räcäp Tayip Erdogan da qatnaşa häm ul anda Könbatışnıqına yaqın fikerlärne işetterä ala. Ankaradağı Bilkent Universitetınıñ Tışqı säyäsät bülege mödire Seyfi Taşan mondıy fikerdä.
İranğa qarata Törkiä bik açıq itep atom energiäseneñ barı tınıç maqsatlarda ğına qullanıluın teläwen, İrannıñ eşçänlege tulısınça açıq bulırğa tieşlegen häm anıñ Xalıqara Atom Energiä İdaräse belän tulı xezmättäşlek itärgä tieşlegen bik açıq itep äytte di Taşan.
Därräqi itüçe 8-lekkä, yäki qısqaça D8dä kerüçe illär bik tä törle. Anda NATO äğzası bulğan Törkiädän tış, atom qoralına iä Paqstan da, Neft'' bay Nigeriä dä, İran da, Mısır belän Banğladış kebek yarlı illär dä bar. Analitik Barclay fikerençä D8 illäre dönyanıñ 21-nçe ğasırda iqtisadıy häm säyäsi quäte bulaçaq öleşendä urnaşqan.
Dönyanıñ köç balansına töp tä''sir itüçelär bügennän küzallarlıq kiläçäkkä Aziä däwlätläre bulaçaq di Barclay.
Barclay äytüençä, alar arasında İran da bar. Anıñ fikerençä, Qıtay belän Hindstannıñ zur energiä baylıqlarına iä İran belän açıq mönäsäbättä bulmıy çarası yuq.
Barclay Aziä däwlätläreneñ İrannı izolyatsiäläw teläge könbatışnıqı kebek ük tügel di. Anıñ äytüençä, Aziä däwlätläre Äxmädinicatnıñ kötelmägän ğämällärgä baruçı häm totnaqsız citäkçe buluın tanıy häm anı bilgele ber qısalarda totu yaqlı.
Äxmädinicat atnakiçtä tağın ber märtäbä İzrailne zolım dip atadı häm ul ber könne yuqqa çığaçaq dide.
Naif Aqmal, Praga.
Bu atnada İndoneziädä Äxmädinicat "Alar İran İslam Respublikasınıñ atom programması tınıç maqsatlardan çitkä çığa dip borçılu beldergän bula. Bu zur yalğan. Alar ber ilneñ dä tınıç bulmağan maqsatlardağı atom eşçänlegenä borçılmıy" dide.
Äxmädinicat atom programması mäs''äläsendä İranğa qarşı çığuçılarnı bik citdi tügel dip kürsätergä tırışa kebek. Ämma BMOda AQŞ, Britaniä, Fransiä, häm Germaniä İrannı uran bayıtudan tıyılırğa mäcbür itüçe rezolütsiä äzerli. Buysınmasa aña qarata çikläwlär yäki xätta xärbi çaralar qullanılırğa mömkin. Canberradağı Awstraliä däwlät universitetı analitigı Geln Barclay İrannıñ şuşı qıyın çorda Bali Sammitında iñ yuğarı däräcädä qatnaşuı İrannıñ çittäge abruyına zur ähämiät birüen kürsätä di.
Bu İrannıñ möhim, tä''sirle il buluın kürsätü. Xalıqara cämäğätçelekneñ ber öleşe buluın, İrannıñ hiçyuğı tınıç maqsatta atom energiäsen üzläşterügä kireqaqqısız xoquqı buluın tanırğa äzer illär belän yaqın xezmättäşlekkä äzer buluın kürsätü di Barclay.
Ämma Bali sammitı İran öçen başqalarğa tä''sir itü mömkinlege belän bergä başqalar öçen dä İranğa tä''sir itü mömkinlege birä. Mäs''älän Törkiä NATO äğzası, AQŞnıñ yaqın berektäşe häm Yewropa Berlegenä kerergä omtıluçı il. Bu sammitta Törkiä premyer ministrı Räcäp Tayip Erdogan da qatnaşa häm ul anda Könbatışnıqına yaqın fikerlärne işetterä ala. Ankaradağı Bilkent Universitetınıñ Tışqı säyäsät bülege mödire Seyfi Taşan mondıy fikerdä.
İranğa qarata Törkiä bik açıq itep atom energiäseneñ barı tınıç maqsatlarda ğına qullanıluın teläwen, İrannıñ eşçänlege tulısınça açıq bulırğa tieşlegen häm anıñ Xalıqara Atom Energiä İdaräse belän tulı xezmättäşlek itärgä tieşlegen bik açıq itep äytte di Taşan.
Därräqi itüçe 8-lekkä, yäki qısqaça D8dä kerüçe illär bik tä törle. Anda NATO äğzası bulğan Törkiädän tış, atom qoralına iä Paqstan da, Neft'' bay Nigeriä dä, İran da, Mısır belän Banğladış kebek yarlı illär dä bar. Analitik Barclay fikerençä D8 illäre dönyanıñ 21-nçe ğasırda iqtisadıy häm säyäsi quäte bulaçaq öleşendä urnaşqan.
Dönyanıñ köç balansına töp tä''sir itüçelär bügennän küzallarlıq kiläçäkkä Aziä däwlätläre bulaçaq di Barclay.
Barclay äytüençä, alar arasında İran da bar. Anıñ fikerençä, Qıtay belän Hindstannıñ zur energiä baylıqlarına iä İran belän açıq mönäsäbättä bulmıy çarası yuq.
Barclay Aziä däwlätläreneñ İrannı izolyatsiäläw teläge könbatışnıqı kebek ük tügel di. Anıñ äytüençä, Aziä däwlätläre Äxmädinicatnıñ kötelmägän ğämällärgä baruçı häm totnaqsız citäkçe buluın tanıy häm anı bilgele ber qısalarda totu yaqlı.
Äxmädinicat atnakiçtä tağın ber märtäbä İzrailne zolım dip atadı häm ul ber könne yuqqa çığaçaq dide.
Naif Aqmal, Praga.