Kötelmägän macaralı xikmätle xällär kön sayın bulıp tora. Äytik, bu könnärdä Bögelmä tiräsendä suğış fälän çıqqan oçraqta il belän niçek idärä itep, xalıqnı niçek saqlarğa digän temağa xärbi künegülär ütä. Sez şaqtıy qalın ağaylar häm apalarnıñ yäşel xärbi kiemnär kiep, billären sarı qayış belän buıp, cirlär çoqıp ozın pıyala torbalar aşa doşmannarnı küzätüen küz aldına kiteräsezme? Äle bit yöz tübän yatıp, ülän arasınnan şuışıp ta yörilär tuğan ilne saqlağanda. Ämma dä mondıy xällärgä ber kemneñ dä ise kitmäde. Dönya bulğaç, il bula, däwlät bula. Kemneke bulsa da, barıber däwlät bulğaç, şunı kemder saqlarğa tieş. Ä tatar härwaqıt saqlıy inde. Üze torğan ilne, üze xezmät itkän xucanı, üzeneñ ğailäsen, xatının. Ägär dä inde saqlamasa, ul bulır ide ber xikmät, säbäpläre turında uylarğa turı kiler ide. Qısqası, ğädäti xäl. Xikmät fälän yuq.
Alabuğa tiräsendäge zavodta ällä niçä törle çit il maşinası cıyarğa kereşep qala yazdılar. Qalmadı Deo, qalmadı Opel', Tayota, BMV tağın ällä kemnär. Şunda uq üz maşinasın yasarğa cıyınğan ide. Şurale Bleyzer digäne xätta berniçä yıl çıqtı da. Berkem aptıramadı. Tatarstan neft'çeläre ike milliard yarım neft' tonna neft' çığarıp kürsättelär. Berkemgä qızıq tügel. Кamazlar ällä qayda Afrikada dönya çempionı bulıp qayta. Ğädäti xäl. Xätta Äfganstan dini fanatikları törmäsennän ğälämät zur oçqıçqa utırıp qayttılar. Älläni is kitärlek tügel, ğädäti qaharmanlıq dip tabıldı. Tatneft' yıl sayın 30 million tonnağa yaqın cir mayın sığıp qarıy, awıl xucalığında 5 million tonna ikmäk üsterep alına ikän. Barıber hiçkemneñ dä moña ise dä kitmi, uqası da borçılmıy.
Bıyıl şundıy ber xäl kilep çıqtı. Tatarstannıñ şar suğuçıları şuşı rezinadan yasalğan alqanı boz östendä şudırıp, qarşı yaq sportçıları qapqasına bik küp tapqır kerttelär. Başqalardan kübräk kertep, üzläreneñ qapqasına yaqın cibärmädelär. Bula torğan xäl. Mondıy waqiğalar här işek aldında kön sayın diärlek bula. Kemder ciñä, kemder ciñelä. Rusiädä küpme sport törläre bar. Härqaysında çempionnar yıl sayın alışınıp tora. Ä menä xokkey buyınça Rusiä çempionı bulıp Aq Bars komandası çıqqaç, xalıq ax! itte. Elekke Sovet zamanında Qızıl Armiä sportçıları urınına xokkey çempionı bula ide. Siräk-miräk Spartak, Dinamo inde. Ä bu yulı Tatarstan tuğrasına töşerelgän Aq Bars tamğasın kiep barısın da ciñep çığa, 21 ğasırda ğına bula torğan moğciza bulıp kürenä. Qazan bit inde Braziliä yäisä Kanada tügel, İtaliädän dä yıraq. Xalıq salqın qanlı, cıyılış-mitinglarğa yörmi, bernärsägä dä ğäcäplänmi. Ämma Aq Bars komandası Omskidan ciñep qaytqanda öç meñlägän keşe meñgä yaqın maşinağa utırıp hawa mäydanına çıqtı. Olı-olı keşelär, premyer-ministr, Däwlät Sovetı räise, Qazan şähäre başlığı qara kästüm-çalbar östennän yäşel töstäge Aq Bars xokkey külmägen kiep, Aq Bars tamğalı tastımallar totıp, oçqıçtan töşüçe bahadirlarnı täbriklädelär. Ällä bu dönya aqıldan şaşqanmı? Şul ber kawçuk tügäräkne ağaç tayaq belän törtkäläp-quıp yörü bit inde ul. Şunıñ öçen küpme aqça tülise bar äle. İkmäk üsterü, neft' tabu tügel. Ämma näq şul äkämät tiräsendäge ığı-zığı şaqqatırdı.
Bu comğada, 26 mayda, Qazan menä şul şar suğuçılar qulına qala. Rusiä çempionnarın büläkläw, zurlaw tantanası uzğan yıldağı meñellıqnı bäyräm itkännän dä kim bulmayaçaq. Eş şunda barıp citte, xätta comğa sayın çığa torğan “Xikmätle xällär” säxifäsen comğa urınına pänceşämbegä küçerergä turı kilde. Çönki bu Tatarstan yañalıqlarınıñ töp teması, ämma xokkeyçılar tamaşası kiçkä taba ğına başlana. Dimäk, reportaj “Azatlıq” tapşıruına ölgermäyäçäk. Şuña kürä bu reportajnı aldan uq äzerlädek. Monıñ öçen xäbärçebez Al'bina Zäynulla “Tatneft' Arena” boz sarayındağı bäyräm repetitsiäsenä aldan uq barıp yazdırdı.
Bu könne Qazannıñ üzäk uramnarında xäräkät çiklänä. Çönki ber ay elek yaulanğan kuboknı kürsätep uramda tantanalı räweştä yörülär bula. Şähärneñ törle urınnarındağı bäyräm çaraları bik küp keşene cälep itä.
Tantananıñ iñ yuğarı noqtası “Tatneft' Arena” boz sarayında bula. Çönki biredä xokkeyçılarğa altın medal'lär, däwlät büläkläre tapşırıla, alarğa bağışlanğan maxsus şou-programma kürsätelä. Un meñ keşe sıyışlı ör yaña boz sarayınıñ tübäsenä neon utlar belän “Tatneft' Arena” süze latin xärefläre belän yazıp quyılğan. Rusiä Däwlät Dumasınıñ tatar älifbasın şikläwe bu sarayğa ütep kerä almıy. Çönki “Tatneft' Arena” xalıqara däräcädäge kompleks. Ä xalıqara däräcädäge çaralar kirill älifbası belän genä çiklänä almıy. Töp işek başına “Aq Bars” çempion!, dip urısça yazıp quyılğan. Şul uq süzlärneñ tatarça tärcemäse dä “Aq Bars” çempion! Boz sarayına un meñgä yaqın sport söyüçe cıyılğan. Şularnıñ iñ kimendä ike-öç meñe sportçılar häm xokkey fanatları. Törle sport komandaları, basketbolçılar, köräşçelär, yögereşçelär tatarstan bayrağın kütärtüçelär şunda kilgän. Soñğı öç-dürt kön monda bäyrämgä äzerlek tamaşaları bardı. Bigräk tä yäş sportçılar, matur kiemle artistlar beryulı öç mäydanda çığış yasıylar. Yözlägän yeget häm qız, yäşüsmer balalar xokkey boz mäydançığı östendäge maxsus idändä üzläreneñ ostalıqların kürsätälär.
Bu tamaşanı televizor aşa qarawçılar, bigräk tä boz sarayına kilüçelär älege öç-dürt säğät däwamında ilhamlanu häm tetränü kiçeräçäk. Çönki monda köç, maturlıq, 21 ğasır xäräkäte tizlege yäşlärne dä ölkännärne dä üzlärenä tartıp tora. Tamaşa başlanır aldınnan fotokürgäzmä açıla, xokkey çempionnarı xalıq belän aralaşa, can atarlarına istälek imzaları tarata.
Kiçke säğät biştä başlanğan bu bäyrämdä Tatarstan prezidentı M.Şäymiev, Rusiäneñ sport häm fizkul'tura agentlığı citäkçese Vyaçeslav Fetisov häm xokkey federatsiäse prezidentı Vladislav Tret'yak, respublika premyer-ministrı Röstäm Minnexanov aq barslarğa altın medal'lär, däwlät büläkläre tapşıra. Büläkläw axırında tatar milli kiemle yözlärçä yeget-qızlar biegändä, yäş sportçılar matur xäräkätlär yasağanda Aygöl Sağınbayıva “Tuğan yaq” tatar cırın başqardı. Bu moñlı häm matur tamaşa xokkey uyınınıñ milli ruxtan yıraq bulmawın kürsätte.
Boz sarayında Rusiä estrada yoldızları Rinat İbrahimov, Oleg Gazmanov, “Blestyaşçie” törkeme häm başqalar yäşlärneñ qannarın qızdırırlıq. Annan soñ xokkeyçılar Kamazğa utırıp, Yärminkä mäydanına yul tottı. Açıq mäydanda distä meñnärçä tamaşaçılar sportçılar häm artistlar belän oçraştı. Ä çempionnar häm iñ xörmätle qunaqlar Piramida tamaşalar üzägendä mäclestä bäyräm itüne däwam itälär. Kiçke säğät unda Qazan kügenä feyerverk utları atıla.
Äye, duslar näq Qazannıñ meñellığındağı kebek buldı bu bäyräm. Xätta beraz artıp ta kitkänder. Qayan tabıla bu aqça, nigä alay sportqa sarıf itälär anı diyuçelärgä cawap şundıy buldı – şundıy populyar komandalar häm yarışlar öçen bireläçäk aqçanı iğänäçelär başqa tarmaqlarğa barıber birmäslär ide..
Ä ber tileräk keşe miña äytte. Sezneñ firqä cıyılışlarına köçkä-köçkä öç yöz keşe kilä. Konsertlarğa ber meñ. Ä xokkeyğa här uyın sayın sigez-tuğız meñ, uyınnar isä ber qışta da utız-qırıqlap. Törle millät, törle hönär keşeläre yöri monda. Tele ekrannar aldında uftanıp utırğan millionnarça xokkey can atarları bar. Xäzer xalıqnı sotsializm tügel, kapitalizm tügel, ä mawıqtırğıç tamaşa berläşterä. Beläsezme, di ul ädäm balası, ägär dä xokkey firqäse oyıştırılsa, ul parlamentlarda iñ berençe urınnı alaçaq. Mäğlüm ber firqä kebek, Dumada ğına tügel, ä här şähärdä, här rayonda.
Aqça digännän, Mäskäwdä rusiälärneñ 80% aqçası cıyıla. Ğomumän Tatneft', Tatarstan Respublikası iñ baylardan dip äytep bulmıy. Gazprom, Rosneft', Lukoyl, Severstal', RosAlyuminiy şirkätläreneñ, bankalarnıñ aqçası küp tapqırlarğa artığraq. Ä Mäskäwdäge texnika mömkinlekläre, sport binaları çağıştırırlıq tügel. Tik şulay çempionlıqqa Aq Bars çıqqan. Närsäder bar monda. Ällä tatarlıq ğälämäteme?
Rimzil Wäli, Al'bina Zäynulla