Küzätüçelär fikerençä Basayevnıñ üleme Rusiäneñ Çeçnä säyäsätenä bik täesir itmiäçäk

Bu atna Rusiädä iñ nıq ezlängän Çeçen qarşılığınıñ xärbi citäkçese Şamil Basayevnıñ üterelüe turındağı xäbär belän başlandı. Basayev küp kenä terror ğämälläre, şul isäptän Beslan mäktäbendä totıqlar alu öçen cawaplılıqnı üz östenä alğan keşe ide. Basayevnıñ üleme Mäskäwneñ Çeçnägä qarata säyäsäten üzgärterme?
Mäskäw Kremle Basayevnıñ ülemen möhim ciñü dip atadı. Groznıyda isä Çeçnäneñ Mäskäw yaqlı prezidentı Alu Alxanov İnterfax xäbär agentlığına Basayevnıñ üleme qanunsız qorallı törkemnärgä qarşı suğışnıñ axırın añlatuçı kön buldı dide.

Çeçen suğışı turında küp yazğan mäğlüm jurnalist Anna Politkovskaya Kreml Basayevnıñ ülemen zur ciñü dip bäyäliäçäk häm Çeçnädä elekke säyäsätne däwam itäçäk di.

"Bu keşe, äyye, kitte inde. Ämma moña qarap säyäsät üzgärmiäçäk. Minemçä berazdan inde söyläşerlek keşe qalmadı dip, qarşılıq xäräkäte qalmadı dip belderäçäklär" dide Politkovskaya.

Londondağı İqtisadıy Küzläw Bülege dip atalğan analitik üzäk wäkile Nicholas Redman da şundıy fikerdä.

"Moña qarap qına Kremlneñ söyläşülär başlawı miña bik ğäcäp toyılır ide. Ul barı Basayev qına tügel ide. Moña qädär Kremlneñ söyläşülär başlarğa teläge ällä ni kürenmäde. Basayevnıñ üleme berär närsäne üzgärter dip uylamıym" dide Redman.

Mäskäwdäge Karnegie üzägeneñ Rusiä säyäsäte belgeçe Nikolay Petrov Basayevnıñ üleme Kremlneñ Çeçnägä qarata säyäsäten üzgärtmäs kebek, çönki xäzergä bu säyäsät näticäle eşli dide.

Şul uq waqıtta Petrov Basayevnıñ üleme andıy uq zur ciñü tügel, Basayev barı tik bülgälängän bäysezlek xäräkäteneñ ber simvolik zatı ğına ide di.

Basayev Rusiä köçläre ütergän bäysezlek yaqlı çeçen citäkçeläreneñ çirattağı buldı.

Uzğan ayda Rusiä iminlek köçläre bäysezlek yaqlı Çeçen prezidentı Abdul Xälim Sadulayevnı üterde. 2005-neñ martında bäysezlek yaqlı prezident Aslan Masxadov üterelgännän soñ Sadulayev anıñ urınına qalğan ide.

Rusiä prezidentı Vladimir Putinnıñ düşämbe könne äytkännäre dä Kremlneñ Çeçen nizağın barı tik köç belän genä çişärgä cıyınuın añlata.

"Barıbız da yaxşı beläbez. Terror qurqınıç äle dä bik zur. Bu yünäleştä operativ eşçänlekne hiç tä yomşartırğa yaramıy, kiresençä köçäytergä häm bu yünäleştä barlıq ğämällärebezneñ näticälelegen arttırırğa kiräk" dide Putin.

Şulay itep küpçelek küzätüçelär xäzerge wäzğiät ğömümän alğanda üzgärmiäçäk dip isäpli.

Çeçen qarşılığınıñ qayber wäkilläre dä şundıy fikerdä.

Londonda yäşäwçe bäysezlek yaqlı Çeçen tışqı eşlär ministrı Äxmät Zakayev Basayevnıñ üterelüe Çeçnädäge wäzğiätne berniçek tä üzgärtmiäçäk dide.

Kavkazcenter internet säxifäsendä radikal çeçen ideologı Movladi Udugov Basayevnıñ ülemennän soñ Çeçen köräşçeläre Rusiä köçlärenä qarşı cihadnı däwam itäçäk dip yazıp çıqtı.

Tatarstannıñ bäysezlege öçen köräşüçe İttifaq fiqäse citäkçese, yazuçı Fäwziä Bäyrämova Azatlıq radiosına Basayevnıñ üleme çeçen bäysezlek köräşeneñ tämamlanuın añlatmıy dide.

Naif Aqmal, Praga.