Piterbur Zur Sigezlek citäkçelären qabul itärgä äzerlänä. Yülneñ 15-ennän 17-senä qädär biredä sänäğät üseşe köçle bulğa 8 ilneñ citäkçeläre häm jurnalistlar ğäskäre kiläçäk. Alarnı biredä yalt itkän yortlar, yaña asfalt cäyelgän uramnar, küpsanlı iminlek saqçıları qarşılayaçaq. Ämma bu maturlıqlarnı kürgän jurnalistlar cıyınnıñ qayber tänqitçänräk mizgellären kürä almas kebek. AQŞ däwlät iminlege kiñäşçese Stephen Hadley prezident Georg Bush Rusiä prezidentı Vladimir Putin belän Rusiädä säyäsi häm iqtisadıy irekleklärneñ çiklänüe turında açıqça ämma yözgä-yöz genä oçraşuda söyläşäçäk dide. Quşma Ştatlardağı qayber analitiklar bu bik ük aqıllı säyäsät tügel, Bush äytäse süzlären çämäğätçelek aldında äytergä tieş dip isäpli.
Piterburda iñ soñğı yañartu, çistartu, maturlaw eşläre bara. Sammit aldınnan şähärdäge küplägän binanıñ yöze yañadan buyap yaqtırtıldı, şähär üzägendäge fontannar qırıp yuıldı, parklarğa törledän törle çäçkälär utırtıldı.
Putin dönya citäkçelären üzeneñ tuğan şähärenä cıyıp Petr patşa üze tözetkän binalarnı kürsätergä teli. Dönya citäkçeläre belän bergä şähärgä küpsanlı çit il jurnalistları da kilä.
Älbättä bu säfärgä bäyle küplärne Piterburnıñ tarixı da qısıqsındıra. Ä Piterburnı Piter patşa Rusiäneñ Yewropağa açılğan täräzäse bularaq tözetkän dip söylilär. Rusiä finans ministrı Aleksey Kurdin küptän tügel Sigezlekneñ finans ministrları oçraşuında Piterbur bernindi arttırusız bar dönyağa da açılğan täräzä dide.
Ämma Biredä ütäçäk oçraşuda qayber söyläşülär çämäğätçelekkä açıq bulmas kebek. Bush Rusiädäge demokratiäneñ torışı turındağı borçıluların barı Putinnıñ üzenä genä äytäçäk dielde.
Yaz köne genä vitse prezident Dick Cheney cämäğätçelek aldında Rusiäneñ demokratiädän çigenüen tänqitläp çıqqan ide
Quşma Ştatlardağı qayber analitiklar fikerençä, Bush administratsiäse İran häm Tönyaq Korea mäs''älälärendä Rusiäneñ yaqlawına ireşü öçen Putinnıñ eçke säyäsäten cämäğätçelek aldında tänqitläwdän tıyılırğa digän qararğa kilgän. Seatldağı Waşington Universitetınıñ säyäsät fäne professorı Stephen Hanson mondıy säyäsätne mantıyqqa turı kilüenä şik belderä.
"Mondıy alış-bireş miña añlaşılmıy. Çınnan da Putin Rusiädä demokratiä citeşmäwne tänqitlämäwebez öçen İrannıñ atom programmasına häm dönyadağı rolenä qarata säyäsäten tulısınça üzgärtergä kileşerme? Minemçä bu Putin öçen alay uq möhim tügel. Äyye, bezneñ Rusiäne tänqitläwebez aña oxşamıyaçaq, minemçä moña anda eçke millätçel cawap bar. Ämma bu niçek tä bulsa Rusiäneñ tışqı säyäsätenä täesir itär, häm bez demokratiä mäs''äläsendä tänqitne kimetep bik küp yaxşı näticälärgä ireşerbez dip uylanıla. Minemçä moña qädär monıñ näticäläre qotoçqıç buldı. İnde 6 yıl buyı bez bu mäsälädä tänqitne bastırıp kiläbez häm AQŞ-Rusiä mönäsäbätläre naçarayğannan naçaraya bara" dide Hansen.
Vitse prezidentı Cheney dürtençe mayda Vilnusta Rusiäne qatı tänqitlägännän soñ Qazaxstanğa barıp andağı iqtisadıy häm säyäsi tärräqiätne maqtap çığış yasadı. Hansen Cheney monıñ belän üze äytkännärneñ näticälelegen kimette di. Dönyada keşe xoquqları torışın küzätüçe Freedom House törkeme üzeneñ soñğı yıllı tikşerenüläre näticäsendä Rusiäne dä Qazaxstannı da irekle bulmağan illär rätenä kertte.
Brooking institutınıñ dönyada iqtisad häm tärräqiät bülege mödire Johannes Linn Cheney a äytkännär Piterburda qayber uñaysız mizgellärgä dä säbäp bula ala di.
"Bushnıñ Piterburda ber probleması da bulaçaq. Çönki anda maxsus qunaq itep Nazarbayev çaqırılğan. Häm vitse prezidentnıñ beryaqtan ruslarnı demokratiä citeşmäw öçen açulanuı, häm şunda uq qazaxlarnı maqtawı älbättä beraz qıyınlıqqa kiterer. Minemçä bu süteler. Xäbärçelärneñ bu ike citäkçe aldında Bushtan alarnıñ ni däräcädä demokratik buluı turında sorawın kürü qızıq bulaçaq" dide Linn.
Hansen Quşma Ştatlar öçen iñ yaxşısı Rusiä belän mönäsäbätlärdä böten närsäneñ açıq buluı di.
"Min räsmi bulmağan yullar aşa tänqitläw häm annan başqalarğa açıq bulmağan kileşü säyäsätenä qarağanda, açıqça tänqitläwne häm açıqça kileşüne östenräk küräm. Başqaça äytkändä, bez menä bu bezneñ tänqitebez häm menä bez bolay kileşä alabız dip äytergä mömkin. Bez Rusiäneñ Dönya Säwdä Oyışmasında buluın telibez, şuña kürä bez bu turıda belderäbez dip äytergä mömkin. Bez iminlek mäs''äläsendä Rusiä belän ozın möddätle häm nıqlı mönäsäbätlär buldırırğa telibez, aom kileşüe anıñ ber öleşe bulırğa tieş. Ämma ni genä bulmasın bez 2007-nçe 2008-nçı yılğı saylawlarnıñ irekle häm ğädel buluın telibez. 2008-nçe yıldan soñ ägär dä prezident Putinnıñ xakimiätne tapşıruı demokratik ısulda bulmasa bu Rusiäneñ Sigezlektä äğzalığına täesir itäçäk diärgä" di Hanson.
Hanson şulay uq Bushnıñ demokratiä mäsäläsendä Rusiäne tänqitläwe Putinnıñ eçke säyäsäten üzgärtäçäk digän süz tügel di. Ämma, anıñ äytüençä Rusiädä demokratiäne yaqlaw zarurlığı turında Quşma Ştatlarnıñ qaraşın açıq itep beldermäw naçar işärälär cibärä.
Naif Aqmal, Praga.
Putin dönya citäkçelären üzeneñ tuğan şähärenä cıyıp Petr patşa üze tözetkän binalarnı kürsätergä teli. Dönya citäkçeläre belän bergä şähärgä küpsanlı çit il jurnalistları da kilä.
Älbättä bu säfärgä bäyle küplärne Piterburnıñ tarixı da qısıqsındıra. Ä Piterburnı Piter patşa Rusiäneñ Yewropağa açılğan täräzäse bularaq tözetkän dip söylilär. Rusiä finans ministrı Aleksey Kurdin küptän tügel Sigezlekneñ finans ministrları oçraşuında Piterbur bernindi arttırusız bar dönyağa da açılğan täräzä dide.
Ämma Biredä ütäçäk oçraşuda qayber söyläşülär çämäğätçelekkä açıq bulmas kebek. Bush Rusiädäge demokratiäneñ torışı turındağı borçıluların barı Putinnıñ üzenä genä äytäçäk dielde.
Yaz köne genä vitse prezident Dick Cheney cämäğätçelek aldında Rusiäneñ demokratiädän çigenüen tänqitläp çıqqan ide
Quşma Ştatlardağı qayber analitiklar fikerençä, Bush administratsiäse İran häm Tönyaq Korea mäs''älälärendä Rusiäneñ yaqlawına ireşü öçen Putinnıñ eçke säyäsäten cämäğätçelek aldında tänqitläwdän tıyılırğa digän qararğa kilgän. Seatldağı Waşington Universitetınıñ säyäsät fäne professorı Stephen Hanson mondıy säyäsätne mantıyqqa turı kilüenä şik belderä.
"Mondıy alış-bireş miña añlaşılmıy. Çınnan da Putin Rusiädä demokratiä citeşmäwne tänqitlämäwebez öçen İrannıñ atom programmasına häm dönyadağı rolenä qarata säyäsäten tulısınça üzgärtergä kileşerme? Minemçä bu Putin öçen alay uq möhim tügel. Äyye, bezneñ Rusiäne tänqitläwebez aña oxşamıyaçaq, minemçä moña anda eçke millätçel cawap bar. Ämma bu niçek tä bulsa Rusiäneñ tışqı säyäsätenä täesir itär, häm bez demokratiä mäs''äläsendä tänqitne kimetep bik küp yaxşı näticälärgä ireşerbez dip uylanıla. Minemçä moña qädär monıñ näticäläre qotoçqıç buldı. İnde 6 yıl buyı bez bu mäsälädä tänqitne bastırıp kiläbez häm AQŞ-Rusiä mönäsäbätläre naçarayğannan naçaraya bara" dide Hansen.
Vitse prezidentı Cheney dürtençe mayda Vilnusta Rusiäne qatı tänqitlägännän soñ Qazaxstanğa barıp andağı iqtisadıy häm säyäsi tärräqiätne maqtap çığış yasadı. Hansen Cheney monıñ belän üze äytkännärneñ näticälelegen kimette di. Dönyada keşe xoquqları torışın küzätüçe Freedom House törkeme üzeneñ soñğı yıllı tikşerenüläre näticäsendä Rusiäne dä Qazaxstannı da irekle bulmağan illär rätenä kertte.
Brooking institutınıñ dönyada iqtisad häm tärräqiät bülege mödire Johannes Linn Cheney a äytkännär Piterburda qayber uñaysız mizgellärgä dä säbäp bula ala di.
"Bushnıñ Piterburda ber probleması da bulaçaq. Çönki anda maxsus qunaq itep Nazarbayev çaqırılğan. Häm vitse prezidentnıñ beryaqtan ruslarnı demokratiä citeşmäw öçen açulanuı, häm şunda uq qazaxlarnı maqtawı älbättä beraz qıyınlıqqa kiterer. Minemçä bu süteler. Xäbärçelärneñ bu ike citäkçe aldında Bushtan alarnıñ ni däräcädä demokratik buluı turında sorawın kürü qızıq bulaçaq" dide Linn.
Hansen Quşma Ştatlar öçen iñ yaxşısı Rusiä belän mönäsäbätlärdä böten närsäneñ açıq buluı di.
"Min räsmi bulmağan yullar aşa tänqitläw häm annan başqalarğa açıq bulmağan kileşü säyäsätenä qarağanda, açıqça tänqitläwne häm açıqça kileşüne östenräk küräm. Başqaça äytkändä, bez menä bu bezneñ tänqitebez häm menä bez bolay kileşä alabız dip äytergä mömkin. Bez Rusiäneñ Dönya Säwdä Oyışmasında buluın telibez, şuña kürä bez bu turıda belderäbez dip äytergä mömkin. Bez iminlek mäs''äläsendä Rusiä belän ozın möddätle häm nıqlı mönäsäbätlär buldırırğa telibez, aom kileşüe anıñ ber öleşe bulırğa tieş. Ämma ni genä bulmasın bez 2007-nçe 2008-nçı yılğı saylawlarnıñ irekle häm ğädel buluın telibez. 2008-nçe yıldan soñ ägär dä prezident Putinnıñ xakimiätne tapşıruı demokratik ısulda bulmasa bu Rusiäneñ Sigezlektä äğzalığına täesir itäçäk diärgä" di Hanson.
Hanson şulay uq Bushnıñ demokratiä mäsäläsendä Rusiäne tänqitläwe Putinnıñ eçke säyäsäten üzgärtäçäk digän süz tügel di. Ämma, anıñ äytüençä Rusiädä demokratiäne yaqlaw zarurlığı turında Quşma Ştatlarnıñ qaraşın açıq itep beldermäw naçar işärälär cibärä.
Naif Aqmal, Praga.