Samarda militsiä xezmätkärläre öçen “Spravoçnik Samarskogo militsionera”- Samar militsionerı öçen beleşmä - kitapçıq basıldı. Kitapçıq tübändäge büleklärdän tora:
Berençe bülek – dinnär turında mäğlümat. Biredä buddizm, iudey, pravoslavie, katolik, protestant, islam dinnäre turında qısqa, läkin dä iñ möhim mäğlümatnı birergä tırışqannar. Şikle urınnarnıñ berse- Rossiä Federatsiäseneñ prezidentı Vladimir Putin awızınnan : “ Rossiädä 20 mln möselman”,- digän san yañğırasa da, beleşmädä möselmannar sanı 14 mln ğına dip kürsätelgän. Samar ölkäsendä 180 000 möselman yäşi dielä kitapçıqta. Rizıqlanu bülegendä möselmannarğa şärab eçärgä tıyıla dielgän, äyterseñlä xämer, sıra röxsät itelgän diärseñ. “Mäscedtä törle bäyrämnär uzdırıla”,- digän süz dä döreslekkä turı kilep betmi.
Här din turında yazğanda avtorlar ğomum mäğlumattan tış, rizıqlanu, kiem- salım, ülemgä mönäsäbät, gıybadatxanädä üz- üzeñne totu turında yazğannar.
Kitapçıqnıñ 2-nçe bülegendä 22 millät : äzerbäycan, ärmän, ässiri, balqar, v'yetnam, gruzin, dağstan, yähudi, inguş, kabardin, qazax, qalmıq, qırğız, qıtay, koreya, körd, osetin, tacik, törekmän, üzbäk, çegän, çeçennar turında mäğlümat birelgän. İğtibar itsägez, beleşmä- kitapçıqqa rus, tatar, çuaş, muqşı, başqort kertelmägän, boları Samar töbäge öçen töp millät sanala häm alar turında tärtip saqlawçılar mäğlümatlı dip sanıylar ikän.
Cıyentıqnıñ 3-nçe bülegendä etnik törkemnär dini oyışmalar belän eşläwçe strukturalarnıñ adresları, telefonnarı, milli üzäklärneñ adresları, citäkçeläre kürsätelgän.
Beleşmä- kitapçıq östendä 5 keşe eşlägän, şularnıñ berse- Samar ölkä xökümäteneñ milli mäs'älälär buyınça kiñäşçese Nadecda Osipova:
Nadecda xanım, “Samar militsionerınıñ beleşmäse” isemle cıyıntıq östendä küpme eşlädegez häm bu kitapçıqnıñ ürnägen kemnän aldığız?
Bu kitapçıq östendä ber yılğa yaqın eşlädek. Töp eşlärennän soñ ber törkem iptäşlär menä şul beleşmä- kitapçıqnı dönyağa çığara aldılar. Alar üz eşläreneñ hönärmänläre. Läkin dä iñ zur qıyınlıq – millätlärneñ üzençäleklären yaqtırtqan qullanma bulmawda buldı. Barlıq millätlärneñ ğöref – ğädätlären, ğailä mönäsäbätlären, äxlaqi bizmännären yazğan materiallarnı tabu qıyın eş buldı. Monıñ öçen bez internet çeltären “sözep” çıqtıq, kitapxanälärdä aqtarındıq, jurnallarnı küzdän kiçerdek, waqıtlı matbuğatnı centekläp qarap çığarğa turı kilde.
Xoquq saqlaw tarmağındağı generallar bik maqtadılar, dimäk quyılğan maqsatqa ireşkänbez.
Här uçastok militsionerına, postta toruçı militsionerğa citärlekme tiraj?
Bu älbättä şulay bulsa bik şäp bulır ide. Läkin bu täcribä çığarılış häm anıñ sanı 300 genä. Çönki beleşmä - kitapçıq Britan aqçasına basıldı. Bez monı Rossiä – Britaniä proyektı nigezendä xäl qıldıq. Menä şul täcribädän çığıp ikençe yılğa ölkä byudjetına şundıy beleşmä- kitapçıqnı zur tiraj belän bastırır öçen aqça plannaştırdıq häm 2000 danä bulıp bastırırğa cıyınabız.
Nadecda xanım, menä min cıyıntıqta ber milli kiemne dä kürmim. Konkret islam bülege turında. Möselman ireneñ çın qiäfäten, möselman xatınınıñ kienüen tasvirlasagız, militsionerlar häm saqallı möselman iren tuqtatıp dokumentların tikşerep tormaslar ide, här yaulıq bäylägän tatar xatınınnan pasportın soramaslar ide.
Ä isegezgä töşeregez äle, Samar ölkäsendä urnaşqan “Avrali” awılındağı konfliktnı. Nigezdä xoquq saqlawçı çinovniklarnıñ milli üzençäleklärne belmäwdä.
Avrali awılında küçep kilgän möselman äzärbäycannar tora ide. Militsiä xezmätkärläre şul möselmannarnıñ öylärendä tentü oyıştırğanda, dorfa ğına möselman xatının törtkälägännär. Kavkaz tawlarında tärbiälängän möselman xatınına totınırğa yarıymı soñ inde?! Niçek inde ire öydä bulmağanda möselman xatınıñ öyenä kerergä bula?
Awıl cıyınında şul xatınnıñ ire tordı da äytte. Niçek min xäzer torıym? Minem xatınıma qağıldılar!- di. Miña bu xurlıq. Häm menä şunda bez uylandıq. Bez milli üzençäleklärne belmibez ikän äle.
Bez, barçabızda ber- berebezgä tüzemle bulırğa tieş, ber- berebezneñ tärtibenä, kiemenä, çönki bu dönya törlelärdän tora. Menä şul törlelekne tanır- beler öçen çıqtı da inde bezneñ beleşmä- kitapçıq.
Menä xäzer Samar ölkäseneñ Xvorostyan rayonında 500 körd xalqı yäşi başladı, alarnıñ ğöref- ğädätlären, yäşäyeşen dä öyränergä kiräk. Rus awılları tarqala. “Studensı” awılında bıyıl 1-nçe sıynıfqa 11 bala bara, şularnıñ sigeze- körd balaları. Rus sıynıfına baruçı balanıñ 72%-ı rus telen belmi, bu da kötelmägän zur problemağa äylänä.
İmperiä tarqaldı, problemaları töbäklär cilkäsenä töşte. Kördlär zur ğailäle, balaları küp, burıç- şul xalıqnı Samar şartlarında yäşärgä öyrätü. Bügen ülep baruçı “Studensı” rus awılın ülemnän kördlär saqlıy.
Şamil Bahautdin, Samar