Revolyutsiägä qädär tatar qızları çuqındırudan qaçıp, Yevropa uqu yortlarında yuğarı belem aluların beläbez. Bezneñ zamanda da batır yöräkle tatar qızları bar ikän bit! “Azatlıq” radiosı dulqınında qunaqta Zölfiä Qadıyr.
Zölfiä, nindi xislär belän çit ilgä çığıp kitteñ, nindi awırlıqlar kiçerdeñ, şul awırlıqlarnı ciñärgä qaydan köç taptıñ?
Berençe xis- tatar millätenä faydalı bulu. Belemne iñ sıyfatlı uqu yortlarında alu. Bolar barçası da miña nasıyp buldı Allahınıñ yärdäme belän. Min härwaqıt zur grantlar alıp uqıdım. Min üz xisabıma uqımadım. Keşelär aşa, fondlar aşa uqıp yördem.
Läkin dä bit ul grantlarnı alu öçen ğilemlek, baş kiräk.
Çit tellär belmäsäñ zur arenağa çığu mömkin tügel. İngliz, törek tellären belü kiräk. Berençe – tel belü kiräk. Annarı tırışlıq kiräk. Qızıqsınu kiräk. Häm äz genä idealist bulu da kiräk. Maqsat quyarğa kiräk. Min bu eşne üzem öçen genä tügel diärgä. Zur ideyä öçen eşläp yörü üzeñne därtländerä. Siña stimul birä. Bu bik qızıq närsä.
Bu inde sin çit ilgä millätkä xezmät itü öçen zur belem alu öçen bardıñ?
Älbättä, näq şulay. Tatar problemasın çit illärgä tanıtu. Vaşingtonda zur türälär tatar digän xalıqnı, Tatarstan cömhüriäten belmilär.
İngliz, törek tellären kamil belü teläge niçänçe sıynıfta tudı?
Minem tellärgä sälätem 1-, 2- sıynıflarda uq başlandı. Maxsus kurslarğa yördem, üz östemdä bik qatı eşlädem. Kurslarnı beterep Qazan däwlät universitetınıñ tarix bülegendä uqığaç, Kiprda däwam ittem uquımnı. Anda Xalıqara mönäsäbätlär fakul'tetın bik uñışlı tämamladım häm grantqa layıq buldım. Anqara şähärendä aspiranturağa kerdem. Uqular barçası da ingliz telendä bardı. Törkiädä öç yıl uqığannan soñ, Kolumbiä universitetınnan grant aldım. Temam: “Rossiä eçendäge möselman tatar – törki säyäsi xäräkäte”, - dip atala ide. Şul grant aqçasına N'yu- Yorkqa barıp tağın ber yıl “Keşe xoquqları häm din” digän programmada aspiranturada belem aldım. Amerikağa ber yılğa ğına dip kitkän idem, altı yıl torırğa nasıyp buldı.
Vaşingtonda törle xäyriä fondlarında eşlärgä nasıyp buldı. Andağı keşelärgä tatar, möselman din mäs’äläsen tanıtırğa nasıyp buldı, Älxämdulillahi şöker.
Ata- anası belän torğan balalar da bozıqlıq yulına basalar. Tämäke tartalar, xämer- şärab eçälär, otışlı uyınnarda qatnaşalar. Sin ata- ana yortınnan oçıp çığıp kitkän qoşçıq. Niçek bozıqlıqtan saqlanıp qaldıñ?
Älbättä, iman köçe. İmanıñ bulmasa üz- üzeñne saqlap qalıp bulmıy. İmansız bulsañ, ana qoçağında da yuğalıp qaluıñ bar. İmanı bulğan keşene Allahı Täğälä saqlıy. Menä şuña kürä yıraq, ozaq säfärgä Allağa tapşırıp, täwäkkälläp çığıp kitäseñ.
İmanlıqnıñ bilgeläre bar bit. Sin niçä yäşeñdä namazlıqqa bastıñ?
Min Sovet çorında da Allağa ışanıp yäşädem. 1989 yılnı Bolğar şähärendä islamğa bağışlanğan bik zur çara uzdırıldı Tatarstanda. Menä şul cıyınnan soñ dinebez islamğa tiränräk kerä başladım, namazlıqqa bastım.
Ä ğäräp xärefläre belän Köränne niçä yäşeñdä uqıy başladıñ häm qayda buldı bu xäl?
Menä anısın inde min Amerikada öyrändem. Amerikada İslam alannarı oyıştırıla. Din belgeçläre Alcirdan kilälär. Menä şul alannarda dini sabaq aldım. 28- 29 yäşläremdä Qor’änne irken uqırğa öyrändem.
Bik küp keşelär dinebez islamnan çittä yäşilär. Bu keşelärgä mönäsäbät?
Ul keşelärne min qızğanam, şul uq waqıtta alardan qurqam da. Xäzerge yäşlär qurqınıç bulıp üsä, keşelärgä dä, cämğiätkä dä. Min kapitalizmnıñ yöräge bulğan Amerikada yäşägän keşe. Andağı xörriät häm bozıqlıq berqayda da yuq. Ä menä Rossiädä Amerikada bulmağan närsälär küp, bozıqlıq buyınça Rossiä berençelektä bara. Tatarlar arasındağı bozıqlıq minem küñelemne räncetä.
Samar tatarları arasındağı möselmannar da eş urınnarında möselmanlıqların yäşerep yäşilär. Ruslarğa yaraqlaşu köçle. Sin Amerikada möselmanlığıñnı yäşerep yäşiseñme?
Min möselman bulğanıma ğorurlanam häm Amerikada möselman bulğanımnı belgertep yäşim. Amerika- demokratik il. Amerikada böten dönyadan cıyılğan xalıq häm möselmannarğa qırın qaraw yuq. Anda keşene xoquq saqlıy, däwlät saqlıy. Ägär sine kimsetälär ikän, sin sud aşa xoquqlarıñnı yaqlıy alasıñ. Min senatorlar belän oçraşqanda da yaulıqtan oçraşam. Vaşingtonda Kongress binası Kapitoliy dip isemlänä. Här comğa Kapitoliyda comğa namazın uqıybız.
Zölfiä, yäş keşe bularaq, sin bäxetne niçek añlıysıñ?
Bu bik fälsäfi soraw. Monı uylarğa kiräk…
Zur ideyä öçen yäşäw, keşelärgä faydalı bulu.
Tatar xatın- qızlarına nindi teläk belderer ideñ?
İñ berençe imanğa qaytuların telim. İkençe- belem alsınnar. Balaların tatar itep, möselman itep, millätçe itep tärbiäläsennär ide.
Ägärdä ocmax işekläre açılğaç, siña awaz yañğırasa. Üzeñ belän tağın ber keşene alıp kerä alasıñ dip. Sin kemne alıp kerer ideñ?
Äniemne.
Ä änieñ kem bula?
Fäwziä Bäyrämova.
Änieñ Fäwziä Bäyrämovanıñ qaysı sıyfatların ğäziz küräseñ?
Äniem canı- täne belän tatar milläten ülep yaratuçı şäxes. Ul ğömerenä dinebez İslam, millätebez tatar öçen köräşep yäşi. Mondıy şäxeslär böten millätlärgä dä nasıyp bulmıy.
Şamil Bahautdin, Samar