Pakstannıñ Äfğänstan çigenä yaqın öleşendä 3 kön elek ber mädräsäne Pakstan hawa köçläre bombalağannan soñ wäzğiät şaqtıy kierenke. Mädräsädä suğışçı dip şiklänelgän 80-läp keşe hälak buldı. Xäbärlärgä qarağanda, Taliban yaqlı suğışçılar mädräsä yanında cirle ber keşene üterep anı Pakstan häm Amerikan xakimiätläre öçen küzläwdä ğäyepläwçe yazu qaldırıp kitkän. Töbäktä Taliban yaqlı meñnärçä keşe düşämbe könne bulğan höcümgä rizasızlıq demonstratsiäsen däwam itä. Küpläre cihad başlıyaçaqların belderä.
Bu xäl Pakstannıñ törle qabilälär yäşi torğan öleşendä buldı. Pakstannıñ İslam koalitsiäse citäkçese, häm mädräsägä höcümne ğäyepläwçelär cıyının oyıştıruçı Fäzül Raxman töbäktäge kierenkelek öçen Pakstan armiäsen ğäyepli.
"Xökümät şunı añlarğa tieş, mädräsäne bombalaw säbäple çıqqan xalıq näfräte bulğanda ilne uñışlı idarä itü mömkin tügel. Keçkenä genä Tañ rayonındada berniçä säğät ütü belän xalıq uramnarğa çıqtı. Bik zur rizasızlıq çarası ütte. Mondıy qayğıdan häm açudan zurraq üzäklärdä nindi protest çaraları ütüen küz aldına kiterep bula" di Raxman.
Anıñ fikerençä, aldağı könnärdä säyäsi partiälär dä quşılğaç uramnarğa çığuçılar sanı tağın da artaçaq. Raxman şulay uq xärbilärneñ höcüm aldınnan ul mädräsäneñ Taliban häm äl-Qaidä suğışçıları belän bäyläneşläre buluı raslandı digän süzlären kire qağa.
"Xökümät bombalaw aldınnan suğışçı dip şiklänelgännär belän söyläşep qarağanlığın raslıy alamı, bombalaw berençe häm iñ töp çara bulırğa tieşme. Xökümät äytkännärgä ışanıp bulmıy. Üz xalqıña mönäsäbät şulay bombalaw aşa bulırğa tieşme. 80-nän arqıq keşe ülde, aralarında ber genä dä çit il keşese yuq. Barısı da üzebeznekelär. Xökümät xalıqnı aldıy, yalğan söyli" di Raxman.
İslamabadta isä prezident Pärwäz Möşärräf radikal islam suğışçıları häm alarnıñ tarafdarları mädräsä turında yalğan söyli di.
"Bu keşelär ğäyepsez şäkerlär diüçelär yalğanlıy. Alar xärbi künegülär ütüçe suğışçılar bulğan. Bez alarnı 6-7 kön buyı küzättek. Bez alarnıñ kem buluın, ni eşläwen tögäl beldek. Alar mädräsä cirlegendä xärbi künegülär ütüçe qorallı suğışçılar ide" di Möşäräf.
Mörärräf şulay uq xökümät suğışçılar bulğan cirlärdä säyäsi, administrativ häm tözekländerü çaraları belän bergä xärbi çaralarnı da qullanaçaq dip kisätte.
Qayber säyäsi analitiklar düşämbe bombalawına oxşaş xälneñ qabatlanuı Möşärräf xökümäten qıyın xälgä quya ala di. Ämma Pakstan armiäseneñ baş süzçese general mayor Şäwkät Soltan monıñ belän kileşmi.
"İldäge dini koalitsiädäge barı ber partiä genä bu mömkinlekne säyäsi maqsatta qullanırğa tırışa. Dini säyäsi koalitsiä bulsa berär cirdä uram bäreleşläre oyıştıra alır ide. Barı şul ğına. Şunnan arı berni dä tügel" di Soltan.
Anıñ fikerençä, mädräsäne bombalaw Pakstan armiäseneñ çik buylarındağı başqa asaba cirläre belän yaña solıx kileşülärenä zıyan kiterä almıy. Sintäberdä Tönyaq Wäzirstan yanında qabilä başlıqları belän tözelgän qarşılıqlı kileşü üz köçendä qala. Şulay da ul mondıy kileşülärgä urtaçıl citäkçelärneñ genä quşıluın, suğışçan köçlärneñ qatnaşmawın tanıy.
Asaba cirlärendä Talibannıñ qaluı Pakstannıñ üzendä dä çittä dä sorawlar uyata. Bu cirlär 1947 yılda Pakstan däwläte oyışqannan birle räsmi räweştä İslamabadqa buysınmıyça cirle möxtäriät bulıp yäşäp kilä.
Soñğı yıllarda İslamabadnı asaba cirlärendä talibanğa qarşı ütkärgän xärbi caraları ul cirlärdä xökümätkä rizasılıqnı arttıra bara. Qayber küzütüçelär asaba suğışçıları üz suverenitetların yaqlap suğışa disä, ikençelläre bu cirlär cit illärdän kilgän radikal islamçılar öçen sıyınu urınına äwerelde di.
Naif Aqmal, Praga.
"Xökümät şunı añlarğa tieş, mädräsäne bombalaw säbäple çıqqan xalıq näfräte bulğanda ilne uñışlı idarä itü mömkin tügel. Keçkenä genä Tañ rayonındada berniçä säğät ütü belän xalıq uramnarğa çıqtı. Bik zur rizasızlıq çarası ütte. Mondıy qayğıdan häm açudan zurraq üzäklärdä nindi protest çaraları ütüen küz aldına kiterep bula" di Raxman.
Anıñ fikerençä, aldağı könnärdä säyäsi partiälär dä quşılğaç uramnarğa çığuçılar sanı tağın da artaçaq. Raxman şulay uq xärbilärneñ höcüm aldınnan ul mädräsäneñ Taliban häm äl-Qaidä suğışçıları belän bäyläneşläre buluı raslandı digän süzlären kire qağa.
"Xökümät bombalaw aldınnan suğışçı dip şiklänelgännär belän söyläşep qarağanlığın raslıy alamı, bombalaw berençe häm iñ töp çara bulırğa tieşme. Xökümät äytkännärgä ışanıp bulmıy. Üz xalqıña mönäsäbät şulay bombalaw aşa bulırğa tieşme. 80-nän arqıq keşe ülde, aralarında ber genä dä çit il keşese yuq. Barısı da üzebeznekelär. Xökümät xalıqnı aldıy, yalğan söyli" di Raxman.
İslamabadta isä prezident Pärwäz Möşärräf radikal islam suğışçıları häm alarnıñ tarafdarları mädräsä turında yalğan söyli di.
"Bu keşelär ğäyepsez şäkerlär diüçelär yalğanlıy. Alar xärbi künegülär ütüçe suğışçılar bulğan. Bez alarnı 6-7 kön buyı küzättek. Bez alarnıñ kem buluın, ni eşläwen tögäl beldek. Alar mädräsä cirlegendä xärbi künegülär ütüçe qorallı suğışçılar ide" di Möşäräf.
Mörärräf şulay uq xökümät suğışçılar bulğan cirlärdä säyäsi, administrativ häm tözekländerü çaraları belän bergä xärbi çaralarnı da qullanaçaq dip kisätte.
Qayber säyäsi analitiklar düşämbe bombalawına oxşaş xälneñ qabatlanuı Möşärräf xökümäten qıyın xälgä quya ala di. Ämma Pakstan armiäseneñ baş süzçese general mayor Şäwkät Soltan monıñ belän kileşmi.
"İldäge dini koalitsiädäge barı ber partiä genä bu mömkinlekne säyäsi maqsatta qullanırğa tırışa. Dini säyäsi koalitsiä bulsa berär cirdä uram bäreleşläre oyıştıra alır ide. Barı şul ğına. Şunnan arı berni dä tügel" di Soltan.
Anıñ fikerençä, mädräsäne bombalaw Pakstan armiäseneñ çik buylarındağı başqa asaba cirläre belän yaña solıx kileşülärenä zıyan kiterä almıy. Sintäberdä Tönyaq Wäzirstan yanında qabilä başlıqları belän tözelgän qarşılıqlı kileşü üz köçendä qala. Şulay da ul mondıy kileşülärgä urtaçıl citäkçelärneñ genä quşıluın, suğışçan köçlärneñ qatnaşmawın tanıy.
Asaba cirlärendä Talibannıñ qaluı Pakstannıñ üzendä dä çittä dä sorawlar uyata. Bu cirlär 1947 yılda Pakstan däwläte oyışqannan birle räsmi räweştä İslamabadqa buysınmıyça cirle möxtäriät bulıp yäşäp kilä.
Soñğı yıllarda İslamabadnı asaba cirlärendä talibanğa qarşı ütkärgän xärbi caraları ul cirlärdä xökümätkä rizasılıqnı arttıra bara. Qayber küzütüçelär asaba suğışçıları üz suverenitetların yaqlap suğışa disä, ikençelläre bu cirlär cit illärdän kilgän radikal islamçılar öçen sıyınu urınına äwerelde di.
Naif Aqmal, Praga.