Yıl sayın dekaberdä Qazanda Tatar cırı fälän digän san quyıp, bäxäsläşä, şatlanışa başlıylar. Bıyılğı “Tatar cırı 2006” festivale 20-21 dekaberdä bulaçaq. Bu yulı Bars—media kompaniäse üzeneñ sponsor—iptäşläre belän ber üze oyıştıra. Bu festival' ütkän festival’lärgä qarağanda üşänçelekle bula. Här cırçı, här cır üz nominatsiäsendä genä ciñep çığa: xatın—qızlar, ir tawışı, törle temalar, yunäleşlär buyınça. Bügenge Tatar cırı estrada, muzıka qısalarında çiklänep qalmıyça, milli tormışnıñ ber çağılışı, biznes, eş—quarlıqnıñ da, reklama, mäğlümat texnologiäneñ dä közgese, şiğriätneñ dä, muzıkanıñ da, cırlarnıñ mäğnäseneñ dä, milli yaqnı yaqtırtu häm yaqtırmaw da — barısı da şuşı festival'lärdä, bäyrämnärdä çağıla. Äytergä kiräk, xäzer alar kübäyde. Räşit Vagapov isemendäge festival' törle illärdä, şähärlärdä bulğannan soñ Qazanda 8—9 dekaberdä qala—konsert belän tämamlana. İlham Şakirov, “Cide yoldız” häm küp kenä başqa bäyrämnär bar. Qaysı cır döres, qaysı cırçı yaxşı, xäzerge yäşlärneñ cırlaştırıp yörüe belän borınğı cırlarnıñ mäğnäwi moñlı tiränlegeneñ törlelegen niçek añlarğa? Nişlätergä xäzerge cırçılarnı, alarnıñ oyıştıruçılarnı? Aqça eşläw, şiğer yazu, şağirlärneñ isemen äytü — şundıy traditsion bäxäslär bula ide bıyıl da. Şuña oxşağan söyläşü Bars—media kompaniäse tarafınnan oyıştırılğan matbuğat oçraşuında buldı. Şuşı oçraşudan soñ brifingta qatnaşuçılarnıñ qayberläre Azatlıqnıñ tügäräk östäl söyläşüendä qatnaşalar: Bars—media kompaniäseneñ general' direktorı Marat Gareev, “Molodej' Tatarstana” gazetanıñ xezmätkäre Aliä Sabirova, “İrek maydanı” gazetanıñ xezmätkäre Rimma Bikmöxämmätova, internet—jurnalist Gamil' Nur, — İsqandär Siraci. Bu söyläşüdä Azatlıq radiosı xäbärçese Gölnaz Şäyxetdinova qatnaşa. Tapşırunı Rimzil Wäli alıp bara.
Rimzil Wäli. Marat äfände, bıyılğı festival' turında qısqa ğına närsä äytä alasız?
Marat Gareev. Bu festival'gä jurnalistlarnıñ iğtibarı yıldan yılğa arta bara. Häm alar bezgä professional' sorawlarnı kübräk birä başladılar. Min monısı belän barıtik ğorurlanam.
İsqandär Siraci. Min isemlekne qaradım da, böten nominatsiälärne qaradım da, andıy däräcädä fermadagı doyarqalar da cırlıy ala. Ämma, ayırma şunda, professional' säxnägä mengän sawımçı häm üzeneñ sıyırın sawıp qaytqannan soñ mädäniät säxnäsenä menep cırlağan sawımçı arasında ayırma zur. Ayırma şunda, çın sawımçı cırçı tatarnıñ cırın yäşäwneñ ber kürsätmäse bulıp torsa, ä qayber cırçılar professional' bulmaw kileş säxnägä menä. Bezdä professional' bulmağan cırçılarıbız bar. Mondıy cille—peşle äyberne säxnägä çığaru millätebezneñ sämgen boza, yäğni tıñlaw säläten boza.
Gamil' Nur. İñ berençe bozuçı — Gabdulla Tuqay bulğan. Ul mullalarğa qarşı süz äytte, bezneñ traditsiälärgä balta çaptı. Ul reformator ide. Bügen bezneñ küñelebez töşenke bit, bez moñğa susadıq, şuña kürä Älfinä Äzgamova kilep çıqtı. Bezneñ yoldızıbız bügen Älfinä Äzgamova. Anı xalıq sayladı.
İsqandär Siraci. Sez xalıq sayladı digän süzlärne äbiegezgä söylägez. Xalıq berqayçanda saylamıy. Kemneñ diskı belän tege yäki bütän biznes—kompaniä qızıqsına, anıñ satuında da qızıqsına, bu promouşennıñ ber forması. Şunnan äyländerä başlıy, xalıqnıñ qolağına kerä başlıy, telime ul, telämime. Cırçı üzennän üze populyarlaşa.
Marat Gareev. İsqandär äfände, sez bit nominatsiälärneñ isemnären qaradığız. Kemnär kermägän anda?
İsqandär Siraci. Monda küplär kergän, böten tatar estradası. Läysän Gimayewanı alıyq. Anıñ äle ber kamil köyle, kamil süzle cır cırlap kürsätkäne yuq.
Tatar cırı festivale millätne berläşterä, tatarğa üze tatar ikänen kürsätä. Min bu äyberne bik nıq xuplıym. Ämma min qayber citeşsezleklärenä, ä alar 80 protsent, tuqtalıp üpmiçe buldıra almıym.
Gamil' Nur. Millätne berläşterüçe ideyä — islam dine genä, şuña bäyle räweştä traditsiälär yäğni tatar telendä. Tatar cırı da şuşı traditsiälärgä bäyle. Sovet çorında cır bezneñ millätne saqlıy digän illyuziä tudı. Minemçä, bügen tatar cırı dip ise kitkän xalıq küp tügel. Böten tatarnıñ 10 protsentı tatar cırın tıñlıymı, anısın belmim. Şuña kürä tatar cırın millätne saqlawçı töp faktor dip sanamıym, ber bizäwçe faktor ğına.
Aliä Sabirova. Minemçä, bezneñ bügenge cırçılarğa uñışlı keşelärgä kebek qarıylar. Alar säxnägä çığalar, alar uñışlı, alarğa qızığıp qarıylar. Tatarlar arasında säxnägä çığartırlıq, kürsäterlek matur qızlar, yegetlär bar. Nik alarnı säxnägä çığarıp cırlatmasqa, kürsätmäskä? Ägär bezneñ millätebez yäşi ikän, anıñ şuşındıy glamurnıy qızları bulırga tieş.
Rimzil Wäli. Miña Dilä Niğmätullinanıñ «Xatın qız bäxete» digän yaña cır oxşadı. Ul tatar cämğiätneñ säyäsi platformasın añlatqan da birgän.
Aliä Sabirova. Min şuşı turıda Dilä belän söyläştem. Ul şuşı cırğa zakaz birep, süzlärne yazdırdı, annarı zakaz birep, köyne yazdırdı. Şuña kürä xit tudıru professional' yulğa bastırılğan. Böten estrada şulay eşli.
Rimma Bikmöxämmätova. «Tatar cırı» — tatar dönyasında ğomumän bik zur waqiğa. Ä Älfinä Äzgamovaga min qarşı. Çınnan da, radio häm televideniedä cırlatqan äyberne ul tatar tıñlawçısı tıñlıy digän äyber tügel.
İsqandär Siraci. Menä «Tatar cırı»nıñ nominatsiälären qarasaq, anda çın, professional' cırçı bik az. Aygöl Sagınbayıwa, Asılyar, Zäynäp Färxetdinova monda kürenä. Äye, çınlap ta professionallar bar, alarnıñ mömkinçelekläre bar, läkin alar bügen ni öçender şundıy cırlarnı cırlarğa mäcbürlär, ul cırlarnı elegräk radionıñ işek aldında cırlağan öçen totıp qinarga mömkinnär ide. Bez bit bügen cırlardan bazar yasadıq. Ägär dä yallap algan xalıqnı sez aqıl eşçänlegenä cibärmäskä telisez ikän, sez aña kön— tön üz telendä cır tıñlarğa mömkinçelekne biregez. Xalıq dürt strokadan torğan cırnı tıñlasa, anıñ aqıl eşçälege quzğala.
Rimzil Wäli. İsqandär äytkän yaratudan, tabiğättän, ruxi yağınnan möhim şuşı temalardan başqa närsä barmı, dönyada şunnan başqa şiğer häm cır yazğan millät barmı? Menä İdris Gazeewnıñ, Salawatnıñ berniçä yıl elek yazılğan cırları äle dä populyar. Alar bezneñ küñelebezgä kerä dä utıra, häm alar çüpçar tügel.
Aliä Sabirova. Bez «Tatar cırına» millätne saqlaw, milli kul'turanı saqlaw häm başqa öymäklärne ber festival'ğa öyep baraçaqbız. Ä bit rus estradası alay itmi. Anıñ fol'klornı saqlıy torğan ayırım üz xezmätkäre bar, rus milli kul'turasın saqlarga digän «Pesnya godya» festivale oyıştırıla.
İsqandär Siraci. Tatar milläte — keçkenä millät, bez böten mömkinçeleklärne millät, millät, millät diep mönäfägätlärendä qullanıp qalırğa tieş. Bügen «Tatar cırnıñ» nindider eşlägän eşe belän min канәгать.