Qıtay Başqalası Pekiñda Tönyaq Koreanıñ atom programması turında 6 il qatnaşında söyläşülär yañartıldı. Bu söyläşülär ber yıldan artıq tuqtalıp torğan ide.
Tönyaq Korea yabıq işeklär artında ütüçe söyläşülär başında uq, atom qoralları programmasınnan baş tartuğa almaşqa üz şartların quydı. Häm ul şartlar ozın isemlekkä tezelde diärgä mömkin. Alar arasında BMO çikläwlären häm 2 ay elek Pxenyannıñ berençe atom sınawınnan soñ AQŞ quyğan finans çikläwlären ğämäldän çığaru, ciñel suda eşläwçe atom reaktorı tözep birü dä bar. Xäbärlärgä qarağanda Tönyaq Korea çikläwlär däwam itkän oçraqta üzeneñ atom töş qoralların arttıru belän dä yanağan.
Diplomatlar äytüenä qarağanda, şunnan soñ AQŞ ilçese, däwlät sekretare yardämçese Christopher Hill Waşingtonnıñ sabırı çigenä citte digän. Şul uq waqıtta ul Waşingtonnıñ bu söyläşülärdän çığıp kitü mömkinlege bulmawın da äytkän.
Söyläşülärdä qatnaşuçı AQŞ, Qıtay, Yaponiä, Rusiä häm ike Korea baştan uq bu oçraşuğa ällä ni ömetlär bağlamadı. Söyläşülärneñ maqsatı Tönyaq Koreanı 2005 yılda imzalağan utraq belderüdä äytelgännärne ütärgä künderü. Ul çaqta Pxenyan iminlek garantiälärenä almaşqa atom qoralları programmasınnan baş tartu belän nigezdä kileşüen beldergän ide.
Hill Pxenyan bu belderüdä äytelgännärdän baş tartmıy, ämma xäzer anı ğämälgä aşıru kiräk dide.
"Alar tağın ber märtäbä urtaq belderügä tuğrı qaluların, Korea yarımutrawın atom-töşennän azat itärgä äzer buluların äytte. Monı äytü bik yaxşı. Ämma bezgä xäzer monıñ planın äzerlärgä, monıñ niçek ğämälgä quyılaçağın açıqlarğa kiräk" dide Hill.
Ämma Könyaq Korea bügenge söyläşülär mömkinleklärne tikşerü genä, anda beräw dä kileşü kötmi dide.
Ömet bulmağaç nigä söyläşep torırğa soñ digän soraw tua. Britaniäneñ Leeds Universitetında Korea belgeçe Aidan Foster-Carter küräseñ barlıq taraflar da söyläşü berni eşlämäwgä qarağanda yaxşıraq dip uylıydır di.
Tönyaq Koreanı izolyatsiäläw ällä ni fayda birmi. Tönyaq Koreağa iñ zur säwdä partnerı bulğan Qıtaynıñ basımı täesir itkän bula ala. İqtisadı bik yaman xäldä bulğan Pxenyan öçen çittän energiä häm yardäm kilüe bik möhim. Şulay uq atom sınawları aña bu söyläşülärdä psixologik yardäm birgän bula ala.
Foster-Carter Ğiraqtağı bügenge xälne istä totqanda AQŞ Prezidentı George Bush Tönyaq Koreağa ul taläp itkän yardämne birergä telärgä mömkin di.
"Minemçä, Bush administratsiäse şul qädär xälsezlängändä, häm yaqın könçığışta sazlıqqa batqanda küräseñ Bush üz mirası turında uylana başlıy. Tönyaq Korea citäkçese Kim Coñ-il turında ni genä äytmä, ul barıber äl-Qaidä tügel. Şuña kürä Yaqın Könçığışta bu härwaqıttağıça bik qıyın bulsa da Tönyaq Korea belän kileşü mömkin bula ala" di Foster-Carter.
Ämma Bush xakimiätkä kilü belän üzenä qädär Aq Yortnı citäklägän Bill Clinton idaräsen näq menä Tönyaq Korea belän kileşügä barğan öçen qatı tänqitlägän ide. Ul çaqta Clinton Pxenyanğa atom reaktorları tözep birergä wäğdä itkän ide. Ul çaqta äykännäre xäzer Bushqa Pxenyan belän kileşüne ikelätä awırayta.
Waşingtonnıñ Pxenyanğa ällä ni täesir itü mömkinlege bulmağanda Qıtaynıñ täesire iñ möhim täesrigä äwerelä. Ämma Qıtay Tönyaq Koreada xakimiätneñ totrıqsızlanuı üzenä annan köçle qaçaqlar dulqını kilügä säbäp bula ala dip Pxenyanğa artıq qatı basım yarasarğa telämäs kebek.
Naif Aqmal, Praga.
Diplomatlar äytüenä qarağanda, şunnan soñ AQŞ ilçese, däwlät sekretare yardämçese Christopher Hill Waşingtonnıñ sabırı çigenä citte digän. Şul uq waqıtta ul Waşingtonnıñ bu söyläşülärdän çığıp kitü mömkinlege bulmawın da äytkän.
Söyläşülärdä qatnaşuçı AQŞ, Qıtay, Yaponiä, Rusiä häm ike Korea baştan uq bu oçraşuğa ällä ni ömetlär bağlamadı. Söyläşülärneñ maqsatı Tönyaq Koreanı 2005 yılda imzalağan utraq belderüdä äytelgännärne ütärgä künderü. Ul çaqta Pxenyan iminlek garantiälärenä almaşqa atom qoralları programmasınnan baş tartu belän nigezdä kileşüen beldergän ide.
Hill Pxenyan bu belderüdä äytelgännärdän baş tartmıy, ämma xäzer anı ğämälgä aşıru kiräk dide.
"Alar tağın ber märtäbä urtaq belderügä tuğrı qaluların, Korea yarımutrawın atom-töşennän azat itärgä äzer buluların äytte. Monı äytü bik yaxşı. Ämma bezgä xäzer monıñ planın äzerlärgä, monıñ niçek ğämälgä quyılaçağın açıqlarğa kiräk" dide Hill.
Ämma Könyaq Korea bügenge söyläşülär mömkinleklärne tikşerü genä, anda beräw dä kileşü kötmi dide.
Ömet bulmağaç nigä söyläşep torırğa soñ digän soraw tua. Britaniäneñ Leeds Universitetında Korea belgeçe Aidan Foster-Carter küräseñ barlıq taraflar da söyläşü berni eşlämäwgä qarağanda yaxşıraq dip uylıydır di.
Tönyaq Koreanı izolyatsiäläw ällä ni fayda birmi. Tönyaq Koreağa iñ zur säwdä partnerı bulğan Qıtaynıñ basımı täesir itkän bula ala. İqtisadı bik yaman xäldä bulğan Pxenyan öçen çittän energiä häm yardäm kilüe bik möhim. Şulay uq atom sınawları aña bu söyläşülärdä psixologik yardäm birgän bula ala.
Foster-Carter Ğiraqtağı bügenge xälne istä totqanda AQŞ Prezidentı George Bush Tönyaq Koreağa ul taläp itkän yardämne birergä telärgä mömkin di.
"Minemçä, Bush administratsiäse şul qädär xälsezlängändä, häm yaqın könçığışta sazlıqqa batqanda küräseñ Bush üz mirası turında uylana başlıy. Tönyaq Korea citäkçese Kim Coñ-il turında ni genä äytmä, ul barıber äl-Qaidä tügel. Şuña kürä Yaqın Könçığışta bu härwaqıttağıça bik qıyın bulsa da Tönyaq Korea belän kileşü mömkin bula ala" di Foster-Carter.
Ämma Bush xakimiätkä kilü belän üzenä qädär Aq Yortnı citäklägän Bill Clinton idaräsen näq menä Tönyaq Korea belän kileşügä barğan öçen qatı tänqitlägän ide. Ul çaqta Clinton Pxenyanğa atom reaktorları tözep birergä wäğdä itkän ide. Ul çaqta äykännäre xäzer Bushqa Pxenyan belän kileşüne ikelätä awırayta.
Waşingtonnıñ Pxenyanğa ällä ni täesir itü mömkinlege bulmağanda Qıtaynıñ täesire iñ möhim täesrigä äwerelä. Ämma Qıtay Tönyaq Koreada xakimiätneñ totrıqsızlanuı üzenä annan köçle qaçaqlar dulqını kilügä säbäp bula ala dip Pxenyanğa artıq qatı basım yarasarğa telämäs kebek.
Naif Aqmal, Praga.