"Üzeñ dä küräseñ
añlaşıla bit bolay da
sin minem belän bulırğa tieş, minem kebek qaynar qıznı telämiseñme ällä?" "Pussycat Dolls"
Qızlar bügenge köndä daimi basım astında yäşi. Çibärlek küplär öçen "sexy" bulunı añlata. Döres, zifa buylı, neçkä bille bulunıñ ber ziyanı da yuq, ämma – çın maturlıq öçen şul ğına citäme? Mäğlümat çaraları, kiem tegüçe şirkätlär häm xattä uyınçıq citeşterüçelär dä – iñ berençe urınğa näq sexy bulu kiräklegen quya başladı. Ä törlese törleçä yaratılğan, törle illärdä, törle cämğiätlärdän yäşägän qızlarğa nişlärgä qala? Bu basımğa bireşkän qızlarnıñ sälämätlegenä zur ziyan kilergä mömkin, dip sanıy belgeçlär.
Amerikan psixologiä assosiasiäse küptän tügel ber tikşerenü uzdırıp anıñ näticälären iğlan itte. Niçek kenä bulsa da yabığırğa, sexy çalbar yä itäkkä sıyarğa tırışqan qızlar depressiägä bireşä, aşamıy başlıy häm bu axırda – alarnıñ üz üzlärenä ışanmawına kiterä. Cırlar, filmnar, kiem reklamaları häm uyınçıqlar qızlarğa näq xolıqları äle formalaşıp ölgermägän, tormış täcribäse tuplanmağan çorda nıq täsir itä.
Xisapnı tözüçelärneñ berse, Eileen Zurbriggen, belgeçlär qarağan bik küp mäğlümat çarasında xatın-qızlar censi obyekt bularaq kürsätelgän ide, di:
"Xatın-qızlar – sexy qiäfät kirägen, ul bulsa – här maqsatqa ireşä alğannarın kürä, monı alarğa mäğlümat çaraları kürsätep tora. Şulay uq, sexy bulu ul – kemder öçen sexy bulunı añlata, ä xatın-qızlar üz teläkläre häm ixtiyacları turında uylamıy başlıy."
Sexy bulu kiräklege kibetlärdä dä yaxşı kürenä. İğtibar itsägez, xörmätle tıñlawçılar, yıldan yıl yäş qızlar modası – ozınraq buylı, neçkäräk bille häm yabığraq qızlar öçen eşlänä bara. Qızlarnıñ üzenä monnan kilgän ziyannı inde yäşerep bulmıy, di Zurbriggen:
"Ruxi sälämätlekkä bulğan ziyan kön kebek açıq – depressiä, üz üzlärenä ışanmawçanlıq häm aşawdan qalu – menä sexy bulırğa tırışqan qızlarnıñ töp 3 probleması. Fizik sälämätlekkä dä zur ziyan kilä, misal öçen qızlar yabığır öçen tämäke tartırğa mömkin."
Ata-analar ni uylıy?
Waşingtonda yәşәwçe 7 hәm 10 yәşlek 2 qız anası Katie Marknı bu mәsәlә inde küptәn borçıy. Katie, anıñ 7 yәşlek qızı yaman tәesirlәrgә birgәk tә birelüçәn dip isәpli.
"Keçe qızım Amerikan televideniesendә kürgәnnәrgә küpkә nığraq birelә. Hәm ul kәttә qız bulırğa teli. Ul bizәnergә hәm qısıp tora torğan tar kiemnәr kiәrgә teli. Billәren borğalaw hәm başqa şundıy nәrsәlәr turında sөyli. Ul moŋa şul qәdәr birelgәn ki, monı matur tügel dip uylaw bik qıyın."
Katie qızların televideniedәge şundıy artıq ciŋel tapşırulardan saqlarğa tırışsa da eştәn nıq aru sәbәple alar qarağan hәm tıŋlağan hәr nәrsәne tikşerep bara almıy. Katie qızlarım inde xәzerdәn ük "matur qızlar ğına yegetlәr taba" digәn fiker belәn yәşi di.
Şulay uq 7 hәm 10 yәşlek 2 qızı bulğan Filadelfiәdә yәşәwçe psixolog Ruth Bergen da üz qızlarına mөxit tәesirenә borçılırğa küp sәbәplәr bar di.
"Minemçә bu problema çınnan da bar hәm ul hәrqayda. Alar belәn kiem alırğa barsaŋ da balalarça, ğadi kiem tabu qıyın, yış qına mөmkin tügel. Hәm tapsaŋ da alar anı kiәrgә telәmәskә mөmkin."
Anıŋ әytüençә, xәtta qızlarınıŋ biü dәreslәrendә dә kiemnәr, hәm xәrәkәtlәr seksy. Әmma alarğa anda yөrmisez dip әytü populyar mәdәniәttәge hәrnәrsәgә yuq dip әytüne aŋlataçaq, di Bergen.
Bergen üz qızlarına nәrsәneŋ yaxşı, nәrsәneŋ naçar buluın yış qına qısqaça üz fikeren qıstıru belәn aŋlatırğa tırışa, tışqı tügel, eçke küreneşneŋ mөhimrәk buluın citkerergә tırışa. Әmma bu turıda artıq citdi itep sөylәsәŋ qızlar kiresençә mine tıŋlamasqa mөmkinnәr, di:
"Alar bu nәrsәlәr belәn qızıqsınaçaq, moŋa cәlep itelәçәk. Min monı küpmeder dәrәcәdә qabul itәrgә tieş buluımnı aŋlıym. Alar üskәn dөnya çınbarlıqta şundıy. Şulay da min üz fikeremne qıstırırğa tırışam, әmma min moŋa ciŋelrәk qarıym. Min alarğa bu nәrsәlәrneŋ barısın da senzura aşa ütkәrmim. Min hәmma nәrsәne tıya hәm alarnı tөp ağımnan ayıra torğan ana bulırğa telәmim."
Bergen üz qızlarına üze ürnәk bulıp tәrbiә birergә tırışa. Ul bizәnmi, çәçen buyamıy, ul üz eşenә bik birelgәn hәm tırışıp eşli. Şulay itep ul bu cәmğiәttәge bәxetle, uŋışlı xatın-qıznıŋ nindi buluın kürsәtergә teli.
Hәm xisapqa qarağanda, ata-analar balalarınıŋ censi zәweqlәren formalaştıruğa yardәm itüdә aktivraq qatnaşırğa tieş.
Näq şundıy uq fikerne Tömändä yäşäwçe 12 yäşlek qıznıñ ätise Renat ta belderde:
"Ata-ana balağa şöğel tabarğa tieş. Sportmı, muzıkamı, berär eşme. Ägär dä balanıñ eşe bulsa – anıñ başqa äyberlärgä waqıtı qalmıy."
Ata-analar dönya quıp balalarnıñ nindi filmnar, nindi tapşırular qarağanın, nindi kitaplar uqığanın küzätep ölgerä almıy. Yäş qızlarnıñ här adımın küzätep torunıñ mäğnäse barmı soñ? Yäş qıznıñ ätise Renat fikerençä, balaçaqtan uq ğailädä – kiñäşläşü häm açıq itep böten temalarğa söyläşü ğädäten kertü möhim:
"Bez atnasına ber tapqır ğailä belän utırıp söyläşäbez. Här kem üz problemaları turında söyli, alarnı bergä çişäbez. Balaçaqtan ul balalarnı şuña öyrätäbez."
Keşe qayçan matur bula? Keşe matur şul çaqta – başqalarnı çaqırğanda üze yaqqan uçaqqa.
Yatlar belän tanışqanda küzläre cılınğanda, şul cılılıqnıñ räxäten canıñ belän toyğanda... . ........
Keşe qayçan yämsez bula? Sabıylarğa aqırğanda, ata-anasın, dusların busağadan borğanda. Torğanda sının qatırıp sırt çıqqan qart aldında,
Renat Xaris
Här temağa açıqtan açıq söyläşä belü – analar häm balalar, irlär häm xatınnar, türälär häm ğadi eşçelär arasında çığıp torğan problemalarnı çişä alır ide...
Alsu Qormaş Naif Aqmal
Amerikan psixologiä assosiasiäse küptän tügel ber tikşerenü uzdırıp anıñ näticälären iğlan itte. Niçek kenä bulsa da yabığırğa, sexy çalbar yä itäkkä sıyarğa tırışqan qızlar depressiägä bireşä, aşamıy başlıy häm bu axırda – alarnıñ üz üzlärenä ışanmawına kiterä. Cırlar, filmnar, kiem reklamaları häm uyınçıqlar qızlarğa näq xolıqları äle formalaşıp ölgermägän, tormış täcribäse tuplanmağan çorda nıq täsir itä.
Xisapnı tözüçelärneñ berse, Eileen Zurbriggen, belgeçlär qarağan bik küp mäğlümat çarasında xatın-qızlar censi obyekt bularaq kürsätelgän ide, di:
"Xatın-qızlar – sexy qiäfät kirägen, ul bulsa – här maqsatqa ireşä alğannarın kürä, monı alarğa mäğlümat çaraları kürsätep tora. Şulay uq, sexy bulu ul – kemder öçen sexy bulunı añlata, ä xatın-qızlar üz teläkläre häm ixtiyacları turında uylamıy başlıy."
Sexy bulu kiräklege kibetlärdä dä yaxşı kürenä. İğtibar itsägez, xörmätle tıñlawçılar, yıldan yıl yäş qızlar modası – ozınraq buylı, neçkäräk bille häm yabığraq qızlar öçen eşlänä bara. Qızlarnıñ üzenä monnan kilgän ziyannı inde yäşerep bulmıy, di Zurbriggen:
"Ruxi sälämätlekkä bulğan ziyan kön kebek açıq – depressiä, üz üzlärenä ışanmawçanlıq häm aşawdan qalu – menä sexy bulırğa tırışqan qızlarnıñ töp 3 probleması. Fizik sälämätlekkä dä zur ziyan kilä, misal öçen qızlar yabığır öçen tämäke tartırğa mömkin."
Ata-analar ni uylıy?
Waşingtonda yәşәwçe 7 hәm 10 yәşlek 2 qız anası Katie Marknı bu mәsәlә inde küptәn borçıy. Katie, anıñ 7 yәşlek qızı yaman tәesirlәrgә birgәk tә birelüçәn dip isәpli.
"Keçe qızım Amerikan televideniesendә kürgәnnәrgә küpkә nığraq birelә. Hәm ul kәttә qız bulırğa teli. Ul bizәnergә hәm qısıp tora torğan tar kiemnәr kiәrgә teli. Billәren borğalaw hәm başqa şundıy nәrsәlәr turında sөyli. Ul moŋa şul qәdәr birelgәn ki, monı matur tügel dip uylaw bik qıyın."
Katie qızların televideniedәge şundıy artıq ciŋel tapşırulardan saqlarğa tırışsa da eştәn nıq aru sәbәple alar qarağan hәm tıŋlağan hәr nәrsәne tikşerep bara almıy. Katie qızlarım inde xәzerdәn ük "matur qızlar ğına yegetlәr taba" digәn fiker belәn yәşi di.
Şulay uq 7 hәm 10 yәşlek 2 qızı bulğan Filadelfiәdә yәşәwçe psixolog Ruth Bergen da üz qızlarına mөxit tәesirenә borçılırğa küp sәbәplәr bar di.
"Minemçә bu problema çınnan da bar hәm ul hәrqayda. Alar belәn kiem alırğa barsaŋ da balalarça, ğadi kiem tabu qıyın, yış qına mөmkin tügel. Hәm tapsaŋ da alar anı kiәrgә telәmәskә mөmkin."
Anıŋ әytüençә, xәtta qızlarınıŋ biü dәreslәrendә dә kiemnәr, hәm xәrәkәtlәr seksy. Әmma alarğa anda yөrmisez dip әytü populyar mәdәniәttәge hәrnәrsәgә yuq dip әytüne aŋlataçaq, di Bergen.
Bergen üz qızlarına nәrsәneŋ yaxşı, nәrsәneŋ naçar buluın yış qına qısqaça üz fikeren qıstıru belәn aŋlatırğa tırışa, tışqı tügel, eçke küreneşneŋ mөhimrәk buluın citkerergә tırışa. Әmma bu turıda artıq citdi itep sөylәsәŋ qızlar kiresençә mine tıŋlamasqa mөmkinnәr, di:
"Alar bu nәrsәlәr belәn qızıqsınaçaq, moŋa cәlep itelәçәk. Min monı küpmeder dәrәcәdә qabul itәrgә tieş buluımnı aŋlıym. Alar üskәn dөnya çınbarlıqta şundıy. Şulay da min üz fikeremne qıstırırğa tırışam, әmma min moŋa ciŋelrәk qarıym. Min alarğa bu nәrsәlәrneŋ barısın da senzura aşa ütkәrmim. Min hәmma nәrsәne tıya hәm alarnı tөp ağımnan ayıra torğan ana bulırğa telәmim."
Bergen üz qızlarına üze ürnәk bulıp tәrbiә birergә tırışa. Ul bizәnmi, çәçen buyamıy, ul üz eşenә bik birelgәn hәm tırışıp eşli. Şulay itep ul bu cәmğiәttәge bәxetle, uŋışlı xatın-qıznıŋ nindi buluın kürsәtergә teli.
Hәm xisapqa qarağanda, ata-analar balalarınıŋ censi zәweqlәren formalaştıruğa yardәm itüdә aktivraq qatnaşırğa tieş.
Näq şundıy uq fikerne Tömändä yäşäwçe 12 yäşlek qıznıñ ätise Renat ta belderde:
"Ata-ana balağa şöğel tabarğa tieş. Sportmı, muzıkamı, berär eşme. Ägär dä balanıñ eşe bulsa – anıñ başqa äyberlärgä waqıtı qalmıy."
Ata-analar dönya quıp balalarnıñ nindi filmnar, nindi tapşırular qarağanın, nindi kitaplar uqığanın küzätep ölgerä almıy. Yäş qızlarnıñ här adımın küzätep torunıñ mäğnäse barmı soñ? Yäş qıznıñ ätise Renat fikerençä, balaçaqtan uq ğailädä – kiñäşläşü häm açıq itep böten temalarğa söyläşü ğädäten kertü möhim:
"Bez atnasına ber tapqır ğailä belän utırıp söyläşäbez. Här kem üz problemaları turında söyli, alarnı bergä çişäbez. Balaçaqtan ul balalarnı şuña öyrätäbez."
Keşe qayçan matur bula? Keşe matur şul çaqta – başqalarnı çaqırğanda üze yaqqan uçaqqa.
Yatlar belän tanışqanda küzläre cılınğanda, şul cılılıqnıñ räxäten canıñ belän toyğanda... . ........
Keşe qayçan yämsez bula? Sabıylarğa aqırğanda, ata-anasın, dusların busağadan borğanda. Torğanda sının qatırıp sırt çıqqan qart aldında,
Renat Xaris
Här temağa açıqtan açıq söyläşä belü – analar häm balalar, irlär häm xatınnar, türälär häm ğadi eşçelär arasında çığıp torğan problemalarnı çişä alır ide...
Alsu Qormaş Naif Aqmal