Rusiä muzeylar şurası idäräse äğzası, Tolstoy däwlät muzeyı mödire Vitaliy Remizov Qazanda bulğan waqıtta Tatarstannı Çeçnya belän çağıştırdı. Bez Çeçnyada buldıq. Anda suğış uzğan. Ämma alar Çeçnyada üzen rässam bularaq tanıtqan Lev Tolstoy muzeyın saqlağannar häm saqlıylar, dide ul. Ä Qazanda isä, Remizov süzlärençä, Tolstoy muzeyınıñ yazmışı haman xäl itelmägän, xäräbälär xälendä. 6 iyün könne Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymievkä yazğan möräcäğätendä ul, dönyanıñ 2008 yılda Tolstoynıñ 180 yıllığın qarşı alırğa äzerlänüen, ä 2010 yılnı YUNESKO- nıñ yazuçı istälege yılı itep iğlan itüen dä äytep uza. Tolstoynı gennarı ğına böyek dahi itmägän, ä yäş yazuçığa Könçığış häm könbatış bergä ürelep yäşägän Qazan tormışı da zur yoğıntı yasağan, dip ul 4 yıl buyı Tolstoy torğan Gortalov bilämäsen torğızunı, andağı yortta muzey kürgäzmäse açunıñ zur ähämiätkä iä ikänlegen äytep uza. Qazannıñ Dzerjinski uramındağı fligelen torğızırğa kiräklegen dä äytä. Qazandağı Tolstoy muzee älegä torğızılmasa da anıñ mödire wazifaların başqaruçı Svetlana Konovalova äytüençä, Remizov möräcäğätenä konkret cawaplar yuq. Çönki şaw-şu tudırğan bu mäs’älälärgä bağışlanğan matbuğat oçraşuı, häm tügäräk östäl söyläşüe ütkängä dä täwlek kenä uzdı. Qarar qabul itelgängä 7 yıl. Bez härwaqıt xällär uñay yaqqa üzgärer dip yäşädek. Alda torğan Tolstoy yubileyı çaraları moña zur etärgeç yasar dip ömetlänäbez, di Konovalova.
Tolstoy muzeyı Tatarstannıñ milli muzeyı qanatı astında. Milli muzeynıñ redaksiä-näşer bülege başlığı Lyudmila Guşçina äytüençä, monnan 7 yıl elek Qazan universitetında Tolstoyğa bağışlanğan fänni-ğamäli çara waqıtında Şäymiev häm Remizov oçraşıp yazuçığa bäyle urınnarnı tärtipkä kiterü turında kileşkän dä bulğan. Konovalova telgä alğan qarar da şuşı oçraşudan soñ qabul itelgän. 2000 yılnıñ 27 sentäberendä Tatarstannıñ ministrlar kabinetı Tolstoy muzeyı buldıru turında qarar qabul itä. Ämma bügengä qädär qıl da qiymıldatılmağan.
Cir dä bülep birelgän, ämma barsı da käğäzdä genä qalğan kileş. Soñğı kirpeçlärenä qädär urlap betermäsennär öçen milli muzey bu urınnı qoyma belän äyländerep alırğa aqça taptı. Bez anı saqlıybız. Ämma başqa eşlär başqarırğa bezneñ aqçabız yuq, di Tatarstan milli muzey wäkile. Anıñ äytüençä, bulaçaq muzeynıñ fänni konsepsiäse eşlänsä dä, ul da bäxäsle. Tolstoynı öyränüçelär bu urınğa qarata, Tolstoynıñ muzeyı nindi bulırğa tieşlege turında törle fikerlär belderä. Muzey belgeçläre äytüençä, yazuçınıñ 180 yıllığına Tatarstan ällä ni zur eşlär maytara almayaçaq. Şuña kürä, yaxşı ber kürgäzmä eşlänsä dä yaxşı bulır ide. Bu kürgäzmä öçen Mäskäwdäge Tolstoy däwlät muzee Tolstoy qul'yazmaların birergä äzer. Ä inde Tolstoynıñ yazuçı buluına mönäsäbättäge berençe adımnarına kilgändä, ul Qazanda berençe köndäleklären yaza başlıy. Bu yazmalarda Qazandağı yanğın turında da äytelä. 19 ğasırda zur yanğın çığıp şähärneñ iñ matur urınnarın yalmap ala, barı tik Tolstoylar yäşägän bilämä genä isän qala. Bik matur yortlar yanıp betüen äytä Tolstoy. Bügenge köngä kilsäk, Qazan qunaqları qayber tarixi urınnarğa da, yaña tözelgännärgä dä soqlana. Ä qayber kürenekle şäxeslär belän bäyle yortlar xäräbä xälendä. Berse Rusiäneñ böyek yazuçısınıqı.
Nail Alan.