Tatarstan däwlätçelegen saqlap qalu tarixında yülneñ 11-e ayırım urın alır kebek - başta şaqtıy köçle qarşılıq kürsätep kilsä dä, Rusiäneñ Federatsiä şurası Qazan belän Mäskäw arasında tözelgän yaña kileşüne bu yulı xuplarğa buldı. Kileşüneñ tekstı nigezdä ällä ni üzgärmäsä dä, Federatsiä şurasınıñ citäkçelege, elekke citeşsezleklär anda xäzer yuq dip belderä.
Rusiä parlamentınıñ yuğarı pulatı fivral ayında Tatarstan belän Rusiä arasındağı şuşı yaña kileşüne berençe märtäbä qarağanda, anı barı tik 13 kenä senator yalağan ide. Çärşämbedä isä yaqlaw un märtäbä zurraq buldı - kileşüne xuplap 122 tawış birelde, ä soñraq äle alarğa tağın ber senator quşıldı, ul yaqlap tawış birsä dä, monitorda qarşı dip kürsätelgän ikän. Aña bu xaqta ğariza yazıp, tawışın soñraq östäw wäğdäse birelde.
Ğomumän, bu yulı Federatsiä şurası Tatarstan-Rusiä kileşüen qarawğa berniçä minut qına bağışladı. Töbäklär säyäsäte komitetı räise, Tatarstan citäkçeläre belän araları şaqtıy kierenke bulğan Räfqät Altınbayıv bu yulı, kileşüneñ xäzerge tekstı elekke citeşsezleklärdän arındırılğan, dip belderde häm üze citäklägän komitetnıñ kileşüne xuplarğa täqdim itüen äytte. Fiker alışular oyıştırıp tormadılar, Tönyaq Osetiä parlamentı wäkile Valeri Kadoxov, prezident täqdim itkän, Duma raslağan, Federatsiä şurasınıñ tieşle komitetı uñay bäyälägän bu kileşüne tikşerep torası yuq, dip, mäs''äläne tawışqa quyarğa öndäde.
Şuranıñ utırışında qatnaşqan Färit Möxämmätşin, Tatarstan Däwlät şurası räise, "Azatlıq" radiosına, menä xäzer inde Rusiäneñ çın federatsiä bula aluına ömet bar, dip belderde.
Ser tügel, Tatarstan citäkçelege Mäskäw belän aralarnı kire kileşü nigezenä qaytaru öçen zur tırışlıq quydı. Alar öçen xätta kileşüneñ eçtälege tügel, ä anıñ prinsip bularaq saqlanıp qaluı möhimräk ide, digän xis tä qaldı. 1994-nçe yıldağısı belän çağıştırğanda bıyılğısınıñ şaqtıy say eçtälekle buluına küp kenä belgeçlär işarä itä. Mäğlümät säyäsäten üsterü fondında regional programmalarnı citäklägän Aleksandr Kınyıv şularnıñ berse:
"Kileşü nigezdä simvolik kenä, çönki ul Tatarstanğa bernindi iqtisadi wäkalätlär birmi. Anda pasportqa tatar telendä östämä bitlär kertü kebek simvolik närsälär qaralğan, ä inde 90-nçı yıllardağı kebek qayber töbäklärneñ kileşülärne üzlärenä çit biznesnı kertmäs öçen qullanuı kebek närsälär xäzerge kileşüdä älbättä yuq", di Aleksandr Kınyev.
Tatarstan parlamentı räise Färis Möxämmätşin alay da kileşü nigezendä iqtisad häm salımnar ölkäsendä dä nindider taşlamalarğa ireşep bulaçaq, dip ömetlänä.
İñ möhime, Mäskäw belän yaña kileşü tözep Tatarstan yänä üzeneñ qalğan töbäklärdän başqa törleräk buluın, ölkälär tösle administrativ berämleklärdän ayırmalı bularaq milli däwlätçelegen saqlarğa tırışuın kürsätä. Bu yaqtan qarağanda, pasporttağı tatar telendäge bitlär dä, prezidentnıñ ike däwlät telendä söyläşü taläbe dä simvolik qına tügel, säyäsi qazanış bula ala. Ägär dä Tatarstan citäkçelege telne häm däwlätçelekne saqlaw eşen ezlekle alıp barsa, älbättä.
Qazan-Mäskäw kileşüe qaralğanda Federatsiä şurası utırışın anıñ citäkçese Sergey Mironov tügel, ä anıñ urınbasarı Aleksandr Toşin alıp bardı. Aldan uq bu kileşügä kisken qarşı çıqqan Mironov utırışlar zalında yänä tänäfestän soñ ğına päyda buldı. Elegräk ul İnterfax agentlığına, "Tatarstan belän Rusiä arasındağı kileşü yuridik yaqtan çüp bulıp tora" dip beldergän ide. Färit Möxämmätşin "Azatlıq"nıñ, bu xaqta ni uylıysız, digän sorawına bik qısqa ber cawap birde. Ul "Mironov Rusiä konstitutsiäsen uqısın!" dip belderde.
Tatarstan bügenge köndä federal üzäk belän ayırım kileşü tözi alğan berdänber töbäk bulıp tora.
Kärim Kamal
Ğomumän, bu yulı Federatsiä şurası Tatarstan-Rusiä kileşüen qarawğa berniçä minut qına bağışladı. Töbäklär säyäsäte komitetı räise, Tatarstan citäkçeläre belän araları şaqtıy kierenke bulğan Räfqät Altınbayıv bu yulı, kileşüneñ xäzerge tekstı elekke citeşsezleklärdän arındırılğan, dip belderde häm üze citäklägän komitetnıñ kileşüne xuplarğa täqdim itüen äytte. Fiker alışular oyıştırıp tormadılar, Tönyaq Osetiä parlamentı wäkile Valeri Kadoxov, prezident täqdim itkän, Duma raslağan, Federatsiä şurasınıñ tieşle komitetı uñay bäyälägän bu kileşüne tikşerep torası yuq, dip, mäs''äläne tawışqa quyarğa öndäde.
Şuranıñ utırışında qatnaşqan Färit Möxämmätşin, Tatarstan Däwlät şurası räise, "Azatlıq" radiosına, menä xäzer inde Rusiäneñ çın federatsiä bula aluına ömet bar, dip belderde.
Ser tügel, Tatarstan citäkçelege Mäskäw belän aralarnı kire kileşü nigezenä qaytaru öçen zur tırışlıq quydı. Alar öçen xätta kileşüneñ eçtälege tügel, ä anıñ prinsip bularaq saqlanıp qaluı möhimräk ide, digän xis tä qaldı. 1994-nçe yıldağısı belän çağıştırğanda bıyılğısınıñ şaqtıy say eçtälekle buluına küp kenä belgeçlär işarä itä. Mäğlümät säyäsäten üsterü fondında regional programmalarnı citäklägän Aleksandr Kınyıv şularnıñ berse:
"Kileşü nigezdä simvolik kenä, çönki ul Tatarstanğa bernindi iqtisadi wäkalätlär birmi. Anda pasportqa tatar telendä östämä bitlär kertü kebek simvolik närsälär qaralğan, ä inde 90-nçı yıllardağı kebek qayber töbäklärneñ kileşülärne üzlärenä çit biznesnı kertmäs öçen qullanuı kebek närsälär xäzerge kileşüdä älbättä yuq", di Aleksandr Kınyev.
Tatarstan parlamentı räise Färis Möxämmätşin alay da kileşü nigezendä iqtisad häm salımnar ölkäsendä dä nindider taşlamalarğa ireşep bulaçaq, dip ömetlänä.
İñ möhime, Mäskäw belän yaña kileşü tözep Tatarstan yänä üzeneñ qalğan töbäklärdän başqa törleräk buluın, ölkälär tösle administrativ berämleklärdän ayırmalı bularaq milli däwlätçelegen saqlarğa tırışuın kürsätä. Bu yaqtan qarağanda, pasporttağı tatar telendäge bitlär dä, prezidentnıñ ike däwlät telendä söyläşü taläbe dä simvolik qına tügel, säyäsi qazanış bula ala. Ägär dä Tatarstan citäkçelege telne häm däwlätçelekne saqlaw eşen ezlekle alıp barsa, älbättä.
Qazan-Mäskäw kileşüe qaralğanda Federatsiä şurası utırışın anıñ citäkçese Sergey Mironov tügel, ä anıñ urınbasarı Aleksandr Toşin alıp bardı. Aldan uq bu kileşügä kisken qarşı çıqqan Mironov utırışlar zalında yänä tänäfestän soñ ğına päyda buldı. Elegräk ul İnterfax agentlığına, "Tatarstan belän Rusiä arasındağı kileşü yuridik yaqtan çüp bulıp tora" dip beldergän ide. Färit Möxämmätşin "Azatlıq"nıñ, bu xaqta ni uylıysız, digän sorawına bik qısqa ber cawap birde. Ul "Mironov Rusiä konstitutsiäsen uqısın!" dip belderde.
Tatarstan bügenge köndä federal üzäk belän ayırım kileşü tözi alğan berdänber töbäk bulıp tora.
Kärim Kamal