Ğiraqnıñ yaña xökümäte turında söyläşülär barğan sürättä, Saddam rejimı waqıtında tözelgän kileşülär köçendä qalırmı digän soraw küplärne borçıy, häm berençe çiratta Rusiäne. Qayber mäglümätlärgä qarağanda Rusiäneñ neft kompaniäläre Saddam xökümäte belän fälän milliard dollar külämendä kileşülär tözegän. Şuşı kileşülär köçtän çığarılğan xäldä bu şirkätlär zur zıyan küräçäk. İqtisad belgeçläre iske kileşülärne ixtiram itergä çaqıra.
Uzğan ayda Rusiäneñ Zarubejneft dip atalğan däwlät şirkäte citäkçese Nikolay Tokarev, Vremya Novostey gäzitenä birgän äñgämäsendä, Ğiraqtağı yuğaltular belän kileşergä turı kiler axrı, Amerikannar anda kem-beländer büleşer öçen kilmäde, digän süzlär äytte. Tokarev süzlärençä, şirkäteñ yuğaltuları 150- 180 million dollar täşkil itäçäk. Zarubejneftneñ Ğiraqta texnikası, milege qalğan, şul isäptän Kirkuk şähärendä Tatnefttän arendağa alıp torğan suırtu qorılmaları.
Uzğan atnada Rusiäneñ Lukoil isemle iñ ere neft kompaniäse vitse-prezidentı Leonid Fedun, Kommerstant gäztenä birgän äñgämäsendä, Ğiraqnıñ Könbatış Qurna yatmasına kilergä cıyınğan çit il kampaniäsen mäxkämägä tartu belän kisätte. Fedun xättä 20 milliard dollar däğwa belän qurqıttı. Könbatış Qurna Ğiraqnıñ iñ bay yatmalarınıñ berse. 1997-dä Lukoil şuşı yatmanı eşkärtü mäsäläsendä kileşü tözegän ide. Suğış başlanır aldınnan Saddam ul kileşüne yuqqa çığardı. Xäzer Lukoil anı kire köçenä qaytarırğa ömetlänä. Fedun süzlärençä, Lukoilnıñ Ğiraqqa kertkän investitsiäläre 3 milliard 700 million dollar çaması. Ägär Könbatış Qurnağa berär başqa kampaniä kilsä, Lukoil Genevadağı Arbitraj mäxkämäsenä möräcägät itep, yatmanı qulğa alırğa taläp itäçäk.
Şuşı ike misal Rusiäneñ Ğiraq belän bäyle borçuların açıq kürsätä. Bu borçularnı 3 törkemgä bülep bula: berençedän Ğiraqnıñ Rusiägä 8 milliard dollar burıçı bar, anı qaytarırğa kiräk. İkençedän neft kontraktları, Reuters mäglümätenä qarağanda süz 4 zur kileşü turında bara, alarnıñ gömüm küläme yaqınça 8 milliard çaması. Bu kileşülär inde raslanğanmı, ällä protokol räweşendäme, bilgesez, ämmä şul xaq, Ğiraqqa kertelgän sanksiälär arqasında alar tomışqa aşmadı. Nixayät, öçençedän, Rusiä “Ğiraqnı tözekländerü” dip atalğan zur bäleşneñ ber öleşen üzenä alırğa ömetlänä.
Neft kontarktlarına kilgändä iqtisad belgeçläre alarnı saqlap qalırğa çaqıra. Londondağı energetika belgeçe Florence Fee uzğan atnada “Yaqın könçığış: iqtisadi küzätü” digän basmada, ägär bez Rusiäneñ Ğiraqtağı kontraktların tanımasaq, çit il kompaniäläre Rusiädä tözegän kileşülärneñ ütälüwen niçek taläp itä alabız, dip yazıp çıqtı.
Bu fiker belän Waşingtondağı Strategik tikşerenülär üzäge belgeçe Robert Ebel da kileşä. Anıñ süzlärençä, xökümätlär kilä dä kitä, ä imzalanğan kontrakt – imzalanğan kontrakt. Ägär Rusiäneñ Saddam çorında tözelgän kontraktları döres häm qanuni bulsa, alar Saddamnan soñ da yäşäp qalırğa tieş.
Amerikan räsmiläre häm Ğiraqnıñ söregendäge opozitsiäse aprilneñ 5-endä Londonda ütkän oçraşuda Ğiraqnı tözekländerü eşendä çit il şirkätläre şul isäptän Fransiä häm Rusiä kompaniäläre aldınğı urın alıp torırğa tieş dip kileşte.
Tik menä Ğiraq opozitsiäse digändä şunı istä totırğa kiräk, alar berniçä, häm bu törkemnär yış qına ber-bersenä qarşı çığa. Misal öçen, qayber opozitsiä citäkçeläre, Rusiä Sadam rejimına ozaq yıllar yärdäm kürsätep kilde, şuña kürä anı yaña Ğiraqqa kertergä yaramıy dip belderä.
Ali Gilmi, Praga
Uzğan atnada Rusiäneñ Lukoil isemle iñ ere neft kompaniäse vitse-prezidentı Leonid Fedun, Kommerstant gäztenä birgän äñgämäsendä, Ğiraqnıñ Könbatış Qurna yatmasına kilergä cıyınğan çit il kampaniäsen mäxkämägä tartu belän kisätte. Fedun xättä 20 milliard dollar däğwa belän qurqıttı. Könbatış Qurna Ğiraqnıñ iñ bay yatmalarınıñ berse. 1997-dä Lukoil şuşı yatmanı eşkärtü mäsäläsendä kileşü tözegän ide. Suğış başlanır aldınnan Saddam ul kileşüne yuqqa çığardı. Xäzer Lukoil anı kire köçenä qaytarırğa ömetlänä. Fedun süzlärençä, Lukoilnıñ Ğiraqqa kertkän investitsiäläre 3 milliard 700 million dollar çaması. Ägär Könbatış Qurnağa berär başqa kampaniä kilsä, Lukoil Genevadağı Arbitraj mäxkämäsenä möräcägät itep, yatmanı qulğa alırğa taläp itäçäk.
Şuşı ike misal Rusiäneñ Ğiraq belän bäyle borçuların açıq kürsätä. Bu borçularnı 3 törkemgä bülep bula: berençedän Ğiraqnıñ Rusiägä 8 milliard dollar burıçı bar, anı qaytarırğa kiräk. İkençedän neft kontraktları, Reuters mäglümätenä qarağanda süz 4 zur kileşü turında bara, alarnıñ gömüm küläme yaqınça 8 milliard çaması. Bu kileşülär inde raslanğanmı, ällä protokol räweşendäme, bilgesez, ämmä şul xaq, Ğiraqqa kertelgän sanksiälär arqasında alar tomışqa aşmadı. Nixayät, öçençedän, Rusiä “Ğiraqnı tözekländerü” dip atalğan zur bäleşneñ ber öleşen üzenä alırğa ömetlänä.
Neft kontarktlarına kilgändä iqtisad belgeçläre alarnı saqlap qalırğa çaqıra. Londondağı energetika belgeçe Florence Fee uzğan atnada “Yaqın könçığış: iqtisadi küzätü” digän basmada, ägär bez Rusiäneñ Ğiraqtağı kontraktların tanımasaq, çit il kompaniäläre Rusiädä tözegän kileşülärneñ ütälüwen niçek taläp itä alabız, dip yazıp çıqtı.
Bu fiker belän Waşingtondağı Strategik tikşerenülär üzäge belgeçe Robert Ebel da kileşä. Anıñ süzlärençä, xökümätlär kilä dä kitä, ä imzalanğan kontrakt – imzalanğan kontrakt. Ägär Rusiäneñ Saddam çorında tözelgän kontraktları döres häm qanuni bulsa, alar Saddamnan soñ da yäşäp qalırğa tieş.
Amerikan räsmiläre häm Ğiraqnıñ söregendäge opozitsiäse aprilneñ 5-endä Londonda ütkän oçraşuda Ğiraqnı tözekländerü eşendä çit il şirkätläre şul isäptän Fransiä häm Rusiä kompaniäläre aldınğı urın alıp torırğa tieş dip kileşte.
Tik menä Ğiraq opozitsiäse digändä şunı istä totırğa kiräk, alar berniçä, häm bu törkemnär yış qına ber-bersenä qarşı çığa. Misal öçen, qayber opozitsiä citäkçeläre, Rusiä Sadam rejimına ozaq yıllar yärdäm kürsätep kilde, şuña kürä anı yaña Ğiraqqa kertergä yaramıy dip belderä.
Ali Gilmi, Praga