10 kön elek Watanım Tatarstan gäzite «Yaz. May. Xezmät» digän isem astında çıqqan bulsa, gäzitneñ 9 mayda dönya kürgän sanı «Yaz. May. Ciñü» digän süzlär belän açılıp kitte.
Bu sanda da, «Bäyrämnärebez» digän säxifädä baş möxärrir çığış yasadı. Bu bäyräm başqalarğa oxşamağan, digän fikerdän başlıy ul üz çığışın. «Yılmayu belän bergä quşılğan, Ciñü xörmätenä kütärelgän çärkälärdä yazğı tamçılar kebek tıp-tıp itep küz yäşlären tamdıra torğan bäyräm bu…»,- di ul.
Şähri Qazan gäziteneñ dä, 9 may sanı, tulısı belän Ciñü bäyrämenä bağışlanğan ide. Berençe bitendä şiğer häm veterannarnıñ fotosurätläre bulsa, annan soñğı bitlärdä suğış turında uylanular, veteran şağirlärneñ äsärläre, «Yuq, kiräkmi suğış» digän näser, yazuçılar häm rässamnar icatında suğışnıñ çağılışı turında yazmalar urın aldı. Basmanıñ İlhamiät quşımtasında «Tayaqqa tayanğan öndäwlär paradı» digän yazmanıñ avtorı Näsim Aqmal Ciñü häm anıñ näticäläre turında uylana.
Yazmanıñ başında ul zamanında uram cıyınnarına öndäw bilgeläre quyğan şiğärlär kütärep çığuın iskä ala. Xäzer inde şuşı iksez-çiksez öndäwlär bildän bökräyep, sırttan käkräyep sorawlarğa äwerelgän säyer zaman citte, dip yaza Näsim Aqmal. Şuşı sorawlarnı Ciñü paradına çığardım, dip ul süzen bolay däwam itä:«...1945 yılnıñ mayında ike qulın kütärep kapitulyatsiä yasağan häm annarı olaw-olaw ğanimat malı – kontributsiä tülägän Almaniä, xäräbälärdän kütärelep, bügen dönyanıñ iñ aldınğı illäre rätendä; ölkän yäştägeläre qäder-xörmättä… Ä bezdä… Berkönne, kükrägenä medal taqqan, çal çäçle ağay, uramda tuqtalıp, minnän ille tien soradı… Ciñüçelär xäyer soraşamı? Ciñüçelär aç bulamı? İrläre, söygän yarları yaw qırınnan qaytmıy qalıp, yäşleklärennän, nazdan ğömer buyına mäxrüm bulğan, ber yalğızı balalar tärbiälägän apalar nik bügen oçın-oçqa yalğarlıq qına pensiä ala? Başta qaynağan sorawlar – elekkege bökräygän öndäw bilgeläre – saf-saf bulıp ber-ber artlı parad mäydannarına çığa toralar. Häm alarnıñ oçı da, qırıyı da kürenmi. »
Bu sorawlarğa ciñel genä cawap birep bulmıy, xäyer avtor süzlärençä, anıñ cawabı bar, läkin ul anı äytmi, çönki sez anı üzegez dä beläsez, di.
Вечерняя Казань gäzite, üzeneñ bäyräm sanında, millättäşebez Ğäli Ğäliev turında yazıp çıqtı. Ğäli abıy cir şarı rekordların terki torğan Rusiä komitetınıñ bülägen alğan. Ğäli Ğälievqa Mäskäwneñ Qızıl mäydanında 1941nçe häm 45nçe yılğı paradlarda qatnaşu bäxete yılmaya. Xäzer, 81 yäşen tutırğan otstavkadağı polkovnik Ğäli abzıy, äle dä marşal Jukovnıñ tawışın onıta almıym, dip istälekläre belän büleşä. 41 yılğı paradtan soñ anı şunduq frontqa cibärälär, ä 45 yılda ul xärbi uçulişeda uqıy, häm anda «Ciñü paradında qatnaşu öçen, berniçä ay öyränülärdä yördem», dip söyläğän.
Şähri Qazan gäzitendä suğış häm ciñü turında uyları beläm Näsim Aqmal büleşkän bulsa, Mädäni Comğa gäzitendä Niaz Aqmalnıñ mäqaläse basılıp çıqtı. «Suğış bezdän yıraq yörgänme?» isemle yazmasında ul suğışta bulğan keşelärneñ küñelen cäräxätli torğan waqiğalar turında yaza. Mäskäw yanındağı, Stalingrad, Kurski duğasındağı ciñülärneñ ähämiäten kimetkän Brejnevnıñ «Malaya zemlya» kitabı veterannarınıñ ğorurlığına suqqan berençe äyber buldı, dip yaza Niaz Aqmal. Annan soñ, kayber keşelär matbuğatta «Nigä kiräk ide ul ciñü, ciñelsäk yaxşıraq yäşämäs idekme?» digän sorawlar kütärep, veterannarnı kimsette. Ciñüçe buınnıñ ruxın kimsetü, ul tamırıña balta çabu belän ber, digän fikerdä tora avtor.
«Keşelek tarixı barı tik İkençe bötendönya suğışınnan, Böyek Watan suğışınnan ğına tormıy. İñ borınğı çorlardan alıp, urta ğasırlarğa qädär, şul «täre poxodları»-nnan alıp bügenge könnärdä qädär keşelek qotoçqıç suğışlar, qotoçqıç ğarasatlar kiçerde, ul äle bügenge zamanda da suğıştan arına almıy. Kemnärder bügen «üterep maqtağan» kapitalistik illär tarixı gel suğışlardan tora. Şul uk Aurupa, şul uq Amerika, şul uq Azia, inde kilep şul uq Rusiä – monıñ açıq misalı. Böyek Watan suğışı – bezneñ ätkäylär buınınıñ açı yazmışı, zur faciğäse ul. Ä inde ikençe Bötendönya suğışı – dönya büleşüdä qatnaşqan illärneñ üzara ızğışı, yäğni yäşeren suğışlarnıñ kierenke ber noqtası. ... Yıllar ütkän sayın, ul suğışnıñ üzemnän yıraq yörtmägänlegen nığraq toyam. » - dip yaza Niaz Aqmal Mädäni comğa gäzitendä.
Звезда Поволжья gäzitendä ikençe törle ber suğış, fiker häm mömkinleklär qarşılığı turında yazma basılıp çıqtı. Anda Duma deputatı Fändäs Safiullin latin grafikasına qarşı yünälgän qanunnıñ tarixı turında söyläde. Tatarstan Däwlät Şurasınıñ şul qanunnıñ döreslegen tikşerü öçen, Rusiä Konstitutsiä mäxqämäsenä möräcäğät itärgä teläklären ul xuplıy, ämma irtäräk kiräk ide dip, ükeneç belderä.
Stalin zamanında latinğa küçü teläge öçen tatarlarnı sörgengä cibärerlär ide. Ä xäzer millätne satlıq cannar dip atıylar, di Fändäs äfände. Anıñ süzlärençä, latinğa qarşı bu qanunnı başta Tatarstannı qurqıtu öçen qullandılar, ä soñınnan respublika üze dä täwäkkällek kürsätä almadı. Tatarstannıñ bu qanunğa mönäsäbäten belderergä ısullar bar ide, läkin respublika Tatar kongressında bulğan mömkinlekne faydalana almadı, di ul. Menä Fändäs Safiullinıñ äñgämäsennän tağın ber özek:
«Minem fikerençä, iñ caylısı, bu deportatsion qanunğa mönäsäbätne kongress waqıtında belderü ide. Läkin tıyılıp qaldılar. Mäskäw monı yomşaqlıq bilgese itep qabul itte. Äğär bez xäzer awız yomıp utırsaq, bu - ğäyebebezne tanu belän ber bulaçaq. Yäğni bez çınnan da – satlıq cannar, çınnan da Tatarstanıñ ccämäğätçelege häm xakimiätläre Törkiä küzläw xezmätläre faydasına eşli bulıp çığa. Süz uñayınnan, Duma komitetları qararların Rusiä İminlek Şurasına cibärdelär, häm anı anda kontrol’dä totalar. Yäğni Tatarstan östennän säyäsi eläk haman sayın Rusiä İminlek şurası apparatınıñ eş öställärendä yata.» - dip äytä Fändäs Safiullin Звезда Поволжья gäzitendä.
Äñgämäneñ axırında ul kiläse Duma saylawlarında qatnaşu-qatnaşmawın äle açıqlamağanın häm säyäsi qaraşlarınıñ üzgärüen belderä. «Berdäm Rusiä», kommunistlar häm Jirinovckiy firkasen ul «millätne mısqıllağan partiälär» dip atıy häm alar belän ber yuldan barırğa telämäwen belderä. Ä tatar xalqın häm respublikanı yaqlağan öçen dip, Fändäs Safiullin «Yabloko» häm uñnarnı yaqlawın belderä.
Tatarstan matbuğatında Dumağa saylaw aldı şawqımı ällä ni sizelmi, ä menä Mäskäw gäzitlärendä bu çarağa äzerlekne inde çamalap bula. Время новостей gäziteneñ 5nçe may sanında basılıp çıqqan yazmada, Rusiäneñ «Xalıq partiäse» räise urınbasarı Valeriy Galçenko törle millät wäkilläreneñ dönyağa qaraşları belän tanıştıra. Üz yazlamasında ul Şabunin isemle ğalimneñ sotsiologik tikşerenülärenä tayana. Mäsälän şul ğalim, Rusiä yäşlärenä berniçä soraw birep, şularnı açıqlağan : yäşlärneñ 80% -tı üzlären Rusiä watandaşları itep xis itä, läkin alarnıñ 60% ildän kitärgä teli. Urıslarnıñ Rusiäne taşlap kitü teläge, tatarlarğa häm çuaşlarğa, qarağanda köçleräk. Çuaş häm tatarlarnıñ milli identifikatsiäläre çamadan tış zur, alar üzlären Rusiä belän bulmasa da, üz tuğan yaqları belän bäyli. Dimäk, tatar yäşläreneñ milli xisläre, urıslarğa häm çuaşlarğa qarağanda, köçleräk. Läkin şul ğalim fikerençä, ber millät dä Rusiädä sivilizatsiä nigeze bula almıy, şuña kürä Rusiäne özekle sivilizatsiäle il dip atarğa mömkin. Bu şartlarda, rus millätçelege genä tıyılmayaçaq, ä qalğannarı - separatizm räweşendä genä qabul iteläçäk. Qaysıber avtorlar, Rusiäne küpçelekne täşkil itüçe etnosnıñ alışınuı kötä, häm kiläçäktä törki millätlär alğı planğa çığaçaq, digän fiker tora. Läkin bu farazlarnıñ nigezendä ber ni dä yuq, çönki törki millätlär ber tösle tügel häm azsanlı, digän näticä yasala älege mäqälädä. Äytkänemçä, şuşı sotsiologik tikşerenüneñ näticäläre Время новостей gäzitendä dönya kürde.
Известия gäzite dä şul uq problemalarnı kütärä. Gäzitneñ 6 may sanında « Bez nindi identifikatsiädän baş tartabız?» digän yazma basılıp çıqtı. Anıñ avtorı Aleksandr Arxangelskiy İtaliäneñ Sardiniä digän şähärendä bulğan seminar turında yaza. «Üzençäleklelek häm täräqiät» digän seminarda Sardiniä xakimiätläre çığış yasağan ikän. Mäsälän, anda ber säyäsätçe çığış yasap, milli üzençäleklärne saqlaw - global’läşüdän qotqaraçaq, dip beldergän. Qızıq, qabatlanmas bulsa, milli äyberlärne dä turistlarğa satu ixtimallığı küp bulaçaq, dip söylägän ul. Şuşında uq çığış yasağan ikençe ber eşmäkär, global’läşüdän qotılıp bulmıy, häm milli äyberlär yasaw – zıyan ğına kiterä, üzençäleklärne saqlaw kiräk eş tügel dip söylägän. Bu uqular İtaliäneñ Sardiniä dip atalğan ber utrawında barğan häm andağı säyäsätçelär, zıyalılar härwaqıt İtaliädän ayırımlıqların, alarda ğına bulğan milli ğöref-ğätälärne kürsätergä tırışa ikän. Menä Aleksandr Arxangelskiy yazmasınnan ber özek:
«Tarixi çınbarlıqta üz üzeñne saqlaw öçen, berdänber yul bar, härkemgä tieşlesen birergä kiräk. Yäğni, milli tamırlarnıñ «ğiffätlege» saqlanğan oçraqta da, ğöref-ğädätne alıp-satuğa turıdan turı kertmägän oçraqta da, eşmäkärlär aqça eşli alırlıq ber yulnı tabırğa kiräk. Stilläşkän Pyatnitskiy xorı tügel, ä çın awıl äbiläre xorı ğına şuşı urın belän qızıqsındı uyatırğa mömkin. Ägär biznesqa qızıqsındıru kiräk ikän, ul üze dä milli üzençäleklärne beterügä yul quymas. Mädäni üzençälek, qabatlı qunaqxanä tözü kebek uq, çınnan da şundıy uq tabışlı tovar. Alay ğına da tügel, çın mäğnäsendä zatlı häm cirle xalıqqa yaxşı tülänä torğan eş urınnarı birä alırday hotellär şul milli üzençälek bulğan cirdä genä kiräk tä. Başqaça şuşı uq Sardiniä, Sardiniä tügel, ä Antaliä bulır ide. » - dip yazılğan älege mäqälädä. Avtor şulay uq Rusiädä, milli xisne tudıru öçen ber ni dä eşlänmi, milli identifikatsia berkemgä dä kiräkmi, digän fiker äytä. Bu yazma Известия gäzitendä dönya kürde.
İğtibar itkänegez bulsa, Tatarstan matbuğatında andıy problemalar kütärelmi, bigräktä tatar matbuğatında. Respublika gäzit uquçılarına, ğädättä, milli ğöref-ğätälärneñ formasın ğına tügel, ä çın asılın, tiränlegen saqlaw möhimlege turındağı yazmalarnı uqırğa turı kilmi. Ä Mäskäw gäzitläre şul mäs’älädän çittä tormıy, millättäşlärebezneñ iğtibarın şulay da cälep itärgä tırışa.
Bikä Timerova, Qazan.
Bu sanda da, «Bäyrämnärebez» digän säxifädä baş möxärrir çığış yasadı. Bu bäyräm başqalarğa oxşamağan, digän fikerdän başlıy ul üz çığışın. «Yılmayu belän bergä quşılğan, Ciñü xörmätenä kütärelgän çärkälärdä yazğı tamçılar kebek tıp-tıp itep küz yäşlären tamdıra torğan bäyräm bu…»,- di ul.
Şähri Qazan gäziteneñ dä, 9 may sanı, tulısı belän Ciñü bäyrämenä bağışlanğan ide. Berençe bitendä şiğer häm veterannarnıñ fotosurätläre bulsa, annan soñğı bitlärdä suğış turında uylanular, veteran şağirlärneñ äsärläre, «Yuq, kiräkmi suğış» digän näser, yazuçılar häm rässamnar icatında suğışnıñ çağılışı turında yazmalar urın aldı. Basmanıñ İlhamiät quşımtasında «Tayaqqa tayanğan öndäwlär paradı» digän yazmanıñ avtorı Näsim Aqmal Ciñü häm anıñ näticäläre turında uylana.
Yazmanıñ başında ul zamanında uram cıyınnarına öndäw bilgeläre quyğan şiğärlär kütärep çığuın iskä ala. Xäzer inde şuşı iksez-çiksez öndäwlär bildän bökräyep, sırttan käkräyep sorawlarğa äwerelgän säyer zaman citte, dip yaza Näsim Aqmal. Şuşı sorawlarnı Ciñü paradına çığardım, dip ul süzen bolay däwam itä:«...1945 yılnıñ mayında ike qulın kütärep kapitulyatsiä yasağan häm annarı olaw-olaw ğanimat malı – kontributsiä tülägän Almaniä, xäräbälärdän kütärelep, bügen dönyanıñ iñ aldınğı illäre rätendä; ölkän yäştägeläre qäder-xörmättä… Ä bezdä… Berkönne, kükrägenä medal taqqan, çal çäçle ağay, uramda tuqtalıp, minnän ille tien soradı… Ciñüçelär xäyer soraşamı? Ciñüçelär aç bulamı? İrläre, söygän yarları yaw qırınnan qaytmıy qalıp, yäşleklärennän, nazdan ğömer buyına mäxrüm bulğan, ber yalğızı balalar tärbiälägän apalar nik bügen oçın-oçqa yalğarlıq qına pensiä ala? Başta qaynağan sorawlar – elekkege bökräygän öndäw bilgeläre – saf-saf bulıp ber-ber artlı parad mäydannarına çığa toralar. Häm alarnıñ oçı da, qırıyı da kürenmi. »
Bu sorawlarğa ciñel genä cawap birep bulmıy, xäyer avtor süzlärençä, anıñ cawabı bar, läkin ul anı äytmi, çönki sez anı üzegez dä beläsez, di.
Вечерняя Казань gäzite, üzeneñ bäyräm sanında, millättäşebez Ğäli Ğäliev turında yazıp çıqtı. Ğäli abıy cir şarı rekordların terki torğan Rusiä komitetınıñ bülägen alğan. Ğäli Ğälievqa Mäskäwneñ Qızıl mäydanında 1941nçe häm 45nçe yılğı paradlarda qatnaşu bäxete yılmaya. Xäzer, 81 yäşen tutırğan otstavkadağı polkovnik Ğäli abzıy, äle dä marşal Jukovnıñ tawışın onıta almıym, dip istälekläre belän büleşä. 41 yılğı paradtan soñ anı şunduq frontqa cibärälär, ä 45 yılda ul xärbi uçulişeda uqıy, häm anda «Ciñü paradında qatnaşu öçen, berniçä ay öyränülärdä yördem», dip söyläğän.
Şähri Qazan gäzitendä suğış häm ciñü turında uyları beläm Näsim Aqmal büleşkän bulsa, Mädäni Comğa gäzitendä Niaz Aqmalnıñ mäqaläse basılıp çıqtı. «Suğış bezdän yıraq yörgänme?» isemle yazmasında ul suğışta bulğan keşelärneñ küñelen cäräxätli torğan waqiğalar turında yaza. Mäskäw yanındağı, Stalingrad, Kurski duğasındağı ciñülärneñ ähämiäten kimetkän Brejnevnıñ «Malaya zemlya» kitabı veterannarınıñ ğorurlığına suqqan berençe äyber buldı, dip yaza Niaz Aqmal. Annan soñ, kayber keşelär matbuğatta «Nigä kiräk ide ul ciñü, ciñelsäk yaxşıraq yäşämäs idekme?» digän sorawlar kütärep, veterannarnı kimsette. Ciñüçe buınnıñ ruxın kimsetü, ul tamırıña balta çabu belän ber, digän fikerdä tora avtor.
«Keşelek tarixı barı tik İkençe bötendönya suğışınnan, Böyek Watan suğışınnan ğına tormıy. İñ borınğı çorlardan alıp, urta ğasırlarğa qädär, şul «täre poxodları»-nnan alıp bügenge könnärdä qädär keşelek qotoçqıç suğışlar, qotoçqıç ğarasatlar kiçerde, ul äle bügenge zamanda da suğıştan arına almıy. Kemnärder bügen «üterep maqtağan» kapitalistik illär tarixı gel suğışlardan tora. Şul uk Aurupa, şul uq Amerika, şul uq Azia, inde kilep şul uq Rusiä – monıñ açıq misalı. Böyek Watan suğışı – bezneñ ätkäylär buınınıñ açı yazmışı, zur faciğäse ul. Ä inde ikençe Bötendönya suğışı – dönya büleşüdä qatnaşqan illärneñ üzara ızğışı, yäğni yäşeren suğışlarnıñ kierenke ber noqtası. ... Yıllar ütkän sayın, ul suğışnıñ üzemnän yıraq yörtmägänlegen nığraq toyam. » - dip yaza Niaz Aqmal Mädäni comğa gäzitendä.
Звезда Поволжья gäzitendä ikençe törle ber suğış, fiker häm mömkinleklär qarşılığı turında yazma basılıp çıqtı. Anda Duma deputatı Fändäs Safiullin latin grafikasına qarşı yünälgän qanunnıñ tarixı turında söyläde. Tatarstan Däwlät Şurasınıñ şul qanunnıñ döreslegen tikşerü öçen, Rusiä Konstitutsiä mäxqämäsenä möräcäğät itärgä teläklären ul xuplıy, ämma irtäräk kiräk ide dip, ükeneç belderä.
Stalin zamanında latinğa küçü teläge öçen tatarlarnı sörgengä cibärerlär ide. Ä xäzer millätne satlıq cannar dip atıylar, di Fändäs äfände. Anıñ süzlärençä, latinğa qarşı bu qanunnı başta Tatarstannı qurqıtu öçen qullandılar, ä soñınnan respublika üze dä täwäkkällek kürsätä almadı. Tatarstannıñ bu qanunğa mönäsäbäten belderergä ısullar bar ide, läkin respublika Tatar kongressında bulğan mömkinlekne faydalana almadı, di ul. Menä Fändäs Safiullinıñ äñgämäsennän tağın ber özek:
«Minem fikerençä, iñ caylısı, bu deportatsion qanunğa mönäsäbätne kongress waqıtında belderü ide. Läkin tıyılıp qaldılar. Mäskäw monı yomşaqlıq bilgese itep qabul itte. Äğär bez xäzer awız yomıp utırsaq, bu - ğäyebebezne tanu belän ber bulaçaq. Yäğni bez çınnan da – satlıq cannar, çınnan da Tatarstanıñ ccämäğätçelege häm xakimiätläre Törkiä küzläw xezmätläre faydasına eşli bulıp çığa. Süz uñayınnan, Duma komitetları qararların Rusiä İminlek Şurasına cibärdelär, häm anı anda kontrol’dä totalar. Yäğni Tatarstan östennän säyäsi eläk haman sayın Rusiä İminlek şurası apparatınıñ eş öställärendä yata.» - dip äytä Fändäs Safiullin Звезда Поволжья gäzitendä.
Äñgämäneñ axırında ul kiläse Duma saylawlarında qatnaşu-qatnaşmawın äle açıqlamağanın häm säyäsi qaraşlarınıñ üzgärüen belderä. «Berdäm Rusiä», kommunistlar häm Jirinovckiy firkasen ul «millätne mısqıllağan partiälär» dip atıy häm alar belän ber yuldan barırğa telämäwen belderä. Ä tatar xalqın häm respublikanı yaqlağan öçen dip, Fändäs Safiullin «Yabloko» häm uñnarnı yaqlawın belderä.
Tatarstan matbuğatında Dumağa saylaw aldı şawqımı ällä ni sizelmi, ä menä Mäskäw gäzitlärendä bu çarağa äzerlekne inde çamalap bula. Время новостей gäziteneñ 5nçe may sanında basılıp çıqqan yazmada, Rusiäneñ «Xalıq partiäse» räise urınbasarı Valeriy Galçenko törle millät wäkilläreneñ dönyağa qaraşları belän tanıştıra. Üz yazlamasında ul Şabunin isemle ğalimneñ sotsiologik tikşerenülärenä tayana. Mäsälän şul ğalim, Rusiä yäşlärenä berniçä soraw birep, şularnı açıqlağan : yäşlärneñ 80% -tı üzlären Rusiä watandaşları itep xis itä, läkin alarnıñ 60% ildän kitärgä teli. Urıslarnıñ Rusiäne taşlap kitü teläge, tatarlarğa häm çuaşlarğa, qarağanda köçleräk. Çuaş häm tatarlarnıñ milli identifikatsiäläre çamadan tış zur, alar üzlären Rusiä belän bulmasa da, üz tuğan yaqları belän bäyli. Dimäk, tatar yäşläreneñ milli xisläre, urıslarğa häm çuaşlarğa qarağanda, köçleräk. Läkin şul ğalim fikerençä, ber millät dä Rusiädä sivilizatsiä nigeze bula almıy, şuña kürä Rusiäne özekle sivilizatsiäle il dip atarğa mömkin. Bu şartlarda, rus millätçelege genä tıyılmayaçaq, ä qalğannarı - separatizm räweşendä genä qabul iteläçäk. Qaysıber avtorlar, Rusiäne küpçelekne täşkil itüçe etnosnıñ alışınuı kötä, häm kiläçäktä törki millätlär alğı planğa çığaçaq, digän fiker tora. Läkin bu farazlarnıñ nigezendä ber ni dä yuq, çönki törki millätlär ber tösle tügel häm azsanlı, digän näticä yasala älege mäqälädä. Äytkänemçä, şuşı sotsiologik tikşerenüneñ näticäläre Время новостей gäzitendä dönya kürde.
Известия gäzite dä şul uq problemalarnı kütärä. Gäzitneñ 6 may sanında « Bez nindi identifikatsiädän baş tartabız?» digän yazma basılıp çıqtı. Anıñ avtorı Aleksandr Arxangelskiy İtaliäneñ Sardiniä digän şähärendä bulğan seminar turında yaza. «Üzençäleklelek häm täräqiät» digän seminarda Sardiniä xakimiätläre çığış yasağan ikän. Mäsälän, anda ber säyäsätçe çığış yasap, milli üzençäleklärne saqlaw - global’läşüdän qotqaraçaq, dip beldergän. Qızıq, qabatlanmas bulsa, milli äyberlärne dä turistlarğa satu ixtimallığı küp bulaçaq, dip söylägän ul. Şuşında uq çığış yasağan ikençe ber eşmäkär, global’läşüdän qotılıp bulmıy, häm milli äyberlär yasaw – zıyan ğına kiterä, üzençäleklärne saqlaw kiräk eş tügel dip söylägän. Bu uqular İtaliäneñ Sardiniä dip atalğan ber utrawında barğan häm andağı säyäsätçelär, zıyalılar härwaqıt İtaliädän ayırımlıqların, alarda ğına bulğan milli ğöref-ğätälärne kürsätergä tırışa ikän. Menä Aleksandr Arxangelskiy yazmasınnan ber özek:
«Tarixi çınbarlıqta üz üzeñne saqlaw öçen, berdänber yul bar, härkemgä tieşlesen birergä kiräk. Yäğni, milli tamırlarnıñ «ğiffätlege» saqlanğan oçraqta da, ğöref-ğädätne alıp-satuğa turıdan turı kertmägän oçraqta da, eşmäkärlär aqça eşli alırlıq ber yulnı tabırğa kiräk. Stilläşkän Pyatnitskiy xorı tügel, ä çın awıl äbiläre xorı ğına şuşı urın belän qızıqsındı uyatırğa mömkin. Ägär biznesqa qızıqsındıru kiräk ikän, ul üze dä milli üzençäleklärne beterügä yul quymas. Mädäni üzençälek, qabatlı qunaqxanä tözü kebek uq, çınnan da şundıy uq tabışlı tovar. Alay ğına da tügel, çın mäğnäsendä zatlı häm cirle xalıqqa yaxşı tülänä torğan eş urınnarı birä alırday hotellär şul milli üzençälek bulğan cirdä genä kiräk tä. Başqaça şuşı uq Sardiniä, Sardiniä tügel, ä Antaliä bulır ide. » - dip yazılğan älege mäqälädä. Avtor şulay uq Rusiädä, milli xisne tudıru öçen ber ni dä eşlänmi, milli identifikatsia berkemgä dä kiräkmi, digän fiker äytä. Bu yazma Известия gäzitendä dönya kürde.
İğtibar itkänegez bulsa, Tatarstan matbuğatında andıy problemalar kütärelmi, bigräktä tatar matbuğatında. Respublika gäzit uquçılarına, ğädättä, milli ğöref-ğätälärneñ formasın ğına tügel, ä çın asılın, tiränlegen saqlaw möhimlege turındağı yazmalarnı uqırğa turı kilmi. Ä Mäskäw gäzitläre şul mäs’älädän çittä tormıy, millättäşlärebezneñ iğtibarın şulay da cälep itärgä tırışa.
Bikä Timerova, Qazan.