Distälärçä yıl däwam itkän Saddam rejimı waqıtında bixisap keşe yä törmägä yabıldı yä dä üterelde. Kümäk qäberleklärneñ tabıluı belän bälkim dä yuğalğan keşelärneñ yazmışı öyräneläçäk.Ğıraqlılar mäyetlärneñ kemlegen bilgeläüdä ,cinayätçelärne cawapqa tartu eşendä xalıqara cämäğätçelektän küpme yardäm kötä ala?
Ğıraqlılar Saddam Xösäin xakimiäte waqtında yuğalğan keşelärneñ yazmışın belergä teli. Alar tabılğan kümäk qäberleklärne aşığıp qazıy . Ğadi xalıqnıñ qazu eşlären belmi aşığıp alıp baruları, söyäklär, qayçaqta kemlek, dokumentlarnıñ butalıp , cinayätçelärne xökemgä tarta alaçaq uqlarnıñ yuğalıp betüenä säbäp bula. Küptän tügel genä Britan xökümäteneñ sorauına esasän kriminalistik belgeçlär belän Ğıraqta bulıp qaytqan Bournemouth Universitetı fondınıñ xezmätkäre Margaret Fox(audio)
äle waqıtta resurlar bulmağan öçen kümäk qäberleklärne saqlap qalu problema bulıp tora.Bu qäberleklärne saqlap qalu öçen berdänber yul qazu eşlären aşığıp alıp barmauları , sabırlı buluları häm mäxkämä aldına quyılaçaq dälillärne tabaçaq yardämne kötüläre öçen Ğıraq xalqın künderü
Ğıraqtağı waqıtlı idarä AQŞ vä Britan ğäskäriläre barlıq qäberleklärne saqlıy almıy, alarnıñ sannarı citärlek tügel di. Tabılğan 100 kümäk qäberlekneñ 17 genä amerikannar tarafınnan saqlana , Waqıtlı xakimiät ğıraqlılarğa qazımağız, timägez dip äytep kilsä dä, qayberäülär eleke rejim kire qaytaçaq , yaqınnarıbıznı tabu mömkin bulmayaçaq dip üzbaşlarına qazırğa däwam itä. Bu qazu, dälil tabu eşlären kem alıp baraçaq ? Bilgele tügel. Suğış cinayätläre dälillären tabarğa , başrolne uynarğa telägän ber oyışma bar. Ul NYta urnaşqan küçeş çorındağı illärdä yustitsiä öçen xalıqara üzäk. Anıñ program diräktorıPaul van Zyl radiobızğa oyışmanıñ ekspertları inde Ğaraqta , alar rejimnıñ cinayätläre turında zur tikşerü ütkärergä tırışa dip söyläde. Van Zyl mömkin bulğan qädäre tizlektä ütkän belän eş itü mäsäläsendä kiñäşlär biräçäk belgeçlärdän torğan xalıqara komissiä bilgelänergä tieş di.Van Zyl süzlärençä(audio)
Saddam waqıtında keşe xoquqlarınıñ bozılu däräcäse turında räsmilärneñ dä, cämäğätçelekneñ dä citärlek mäğlümäte yuq. Minemçä rejimnıñ närsä eşlägäne , niçek häm ni öçen eşläwe turında räsmi mäğlümät buldıru bik möhim
Bosnia, Rwanda häm Kosovoda keşeçelekkä qarşı cinayät turında dälillär tuplağan BMOnıñ Ğıraqta andıy mandatı yuq. AQŞ belän Britaniä Saddam rejimı östennän Haagada barğan kebek protses ütkäräçäklärme äytmädelär.Suğıştan elek Britanieä belän Quşma Ştatları Saddam rejimı öçen BMOda suğış cinayätläre mäxkämäse buldıru tırışlıqlarına suğışqa qarşı bulğan Fransiä,Russiä vä Qıtay qarşı kilgän ide. BMOsı mäxkämäse buldıru mäqsatında London belän Waşington Saddam häm anıñ töp yardämçeläre turında dälillär cıştıru öçen İndict(ğäyeple) isemle ber inisitiava başlatıp cibärde.İndict Londonda urnaşqan anıñ 3tikşerüçese bar häm ul kongressnıñ 1998nçe yılğı Ğıraqnı irekländerü aktı tarafınnan finansiälände. Bugenge köndä indict andıy eşlär belän şägellängän berdänber urın bulsa da anıñ finans xälläre , kiläçäge bilgesez. Saddam bärep töşerelde, Ğıraqnı irekländerü aktı azağına citkän..
Xalıqara cämäğätçelek Ğıraqta kümäk qäberleklärne qazıyaçaq digän mäsälädä bilgesezlek arta barğanda, qayber küzätüçelär Politsiä puktları häm törmälärdä qorbannarnı häm cinayätçelärne bilgeliäçäk qıymätle dälillärne tuplau mömkinçelegen yuğalttıq dip zarlana.İNDİCTnıñ citäkçse Ann Clwyd bezneñ tikşerüçäler Ğıraq törmälärendä eleke rejimnıñ totqınnnar turındağı dokumentlarınıñ talanğanın belderde. Rejim kemne qulğa aluı, üterüe turında detalle mäğlümätne yazıp barğan.Ämma alar yaxşılap saqlanmağan.Clwyd süzlärençä ,qatırgılar Bagdad bazarında satılğan, Baath partiäse äğzaları üzlären ğäyeplägän andıy dälillärne satıp alğan digän xabärlär yöri .Eleke säyäsi totqınnar tarafınnan tözelgän Ğıraqnıñ irekle totqınnarı isemle oyışma Ğıraq yäşren xezmätläreneñ üterülär, qulğa alular turındağı meñnnäçä qatırğısın üz ofislarına kitergän. Alar ber könne xöküm protsesları başlanır , üzlären cäberläüçelär xökemgä tartılır dip kötä. Älegä Bagdadta ber genä yaña mäxkämä eşli başladı. Ul Saddamğa turılıqlı keşelärneñ AQŞ ve Britaniä köçlärenä yasağan höcümnär, cinayätlärne tikşerä. Bagdadta sivil idaräçe Paul Bremer , keşeçelekkä qarşı cinayät eşlägännärne cawapqa tartu yaña Ğıraq xökümäteneñ eşe bulırğa tieş dip äytkän ide.Waqıtlı idarä kiläse aylarda , administratsiägä kiñäş biräçäk yuğarı şura oyıştırmaqçı, ämma bu şura ütkändä yuğalğan keşelär belän eş itü xoquqına iä bulırmı , anısı bilgesez.
färidä xämit,praga
färidä xämit,praga