2001-neñ 11-nçe sintäbr waqiğäläre uñayınnan maxsus belderü belän "Human Rights Watch" oyışması da çıqtı, xörmätle tıñlawçılar. Mäğlüm ki, şuşı xalıqara oyışma bar dönya buylap keşe xoquqların ğämälgä quyunı, alarnıñ ütäleşen häm bozu oçraqların küzätep bara. Ayırım illärneñ terrorğa qarşı başlağan köräşendä keşe xoquqlarınıñ berençe qorban buluwı ser tügel.
11-nçe sintäbr waqiğäläreneñ ikençe yıllığı uñayınnan şuşı xalıqara oyışma, New York häm Waşingtondağı mäğlüm terror höcümnärendä hälak bulğannarnı ğına tügel, ğomumän ğadi xalıqqa qarata yasalğan bar şundıy zur höcümnärdä uzğan yılda ülgän başqa keşelärneñ dä ruxın iskä ala. İndoneziädäge Balidän alıp Ğiraqtağı Näcäfkä häm Hindstandağı Bombeygä qädär yözlägän keşe säyäsi maqsatlarda oyıştırılğan köç qullanu oçraqlarında üterelde, Berläşkän Millätlärneñ Bagdadtağı idaräsen şartlatu humanitar eşçänlek alıp barğan xezmätkärlärgä qarşı höcümnärneñ iñ yuğarı noqtası buldı, İzrail häm basıp alınğan cirlärdä fälästin qorallı törkemnärneñ intihar höcümnärendä distälägän keşe yuq itelde dip başlıy üz belderüwen "Human Rights Watch". Şuşı cinayätlär ğadellek taläp itä, terror ğämälläre keşe xoquqlarınıñ häm ğomumkeşeçelek qanunnarınıñ töp qimmätlärenä kizänä, şuña da höcümnär öçen cawaplılar xökemgä tartılırğa tieş dielä belderüdä. Läkin terrorğa qarşı köräşkä ğädättän tış finans häm matdi köçlär birelep, monıñ tiräsendä säyäsi ritorika citärlek bulsa da, terrorğa qarşı çaralarnıñ zur öleşe, üzeneñ töp maqsatı - qanuniat häm fundamental'' irekleklärne saqlıysı urınğa alarnı bozuğa kiterä di "Human Rights Watch" oyışması. Bar dönya buylap törle däwlätlär terrornıñ artuwına, ğäyepsezne ğäyepledän ayıra almağan yaña qanunnar häm qırıs çaralar belän cawap qaytardı, küp kenä illär, artqa çigenü bilgese bularaq bäyälänerlek anti-terror qanunnarı qabul itte, alar xökümätneñ, töp irekleklärne boza alırlıq totqarlaw häm küzätü wäkalätlären arttırdı. Şunnan soñ belderüdä ayırım illär misal itep kiterelä. Quşma Ştatlarda, mäsälän, terrorğa qatnaşı buluda ğäyeplängännärneñ bik azı ğına mäxkämägä barıp ireşte, yözlägäne isä dönyadan ayırılıp häm älegä räsmän ğäyeplänmägän kileş yä Guantanamoda, yä Quşma Ştatlarnıñ üzendä xärbi nığıtmalarda, yä dönya buylap başqa amerikan nığıtmalarında totqında yata. Hindstanda Terrornı kisätü qanunı säyäsi köndäşlärgä, dini azçılıqlarğa, qabilälärgä, xätta balalarğa qarşı qullanıla. Rusiä häm Qıtayda xakimiat terrorğa qarşı köräş digän bulıp üzeneñ Çeçnä häm Könçığış Törkestandağı opponentlarına qarşı qanlı suğış alıp bara, häm yış qına bu xäzer elek tänqiti bulğan Könbatış däwlätläreneñ şıpırt qına yaqlawı belän eşlänä di üz belderüwendä "Human Rights Watch" oyışması. Azaqta ul, terrornı barı tik xärbi yäisä qırıs iminlek çaraları belän genä ciñep bulmıy, çın iminlekkä keşe xoquqları saqlanğan moxittä genä ireşergä mömkin digän fiker belderä.
Kärim Kamal, Praga
Kärim Kamal, Praga