Äfğanstanğa muzikal säfär

Äfğanstan digäçtä küplärnen küz aldına suğış, taliban, bäreleşlär, äfyün säwdäse – şartlawlarğına kilä. Bu qaraşnı xäzer inde üzgärtü bik qıyın. Äfğanstannıñ ikençe yözen, mädäni baylığın kürsätüne maqsat salğan keşelär isä, şuña qaramastan üz ömetläreñ yuğaltmıy, härkön bu därt belän därtlänep yaña äsärlär icat itä.

Hindstanda tuıp üskän mäşhür ingliz yazuçısı Rudyard Kipling:

Könbatış könbatışnıqı, könşçığış isä könçığışnıqı,
bu ike saq-soq ber qayçan yänäşä bulmayaçaq

...dip yazıp qaldırğan ber äsärendä. Läkin diasporada yäşägän äfğan cırçısı Farhad Därya, Könbatış belän üz ile arasındağı qarşılıqlar häm añlaşılmawçanlıqlarnı sänğat aşa ciñä alaçağına ışana. Häm ul, Äfğanstanğa berdämlek kiterü öçen, äfğan milli cırların, mistik sufi köyläre häm heavy-matal rock çalımnarın bergä quşıp üz äsärlären icat itä.

Taliban xaqimiäte 2001 yılnıñ noyabrında yuqqa çıqqaç, ilgä azatlıq kileün äfğan däwlät radiosı Farhat Däryanıñ Qabul Can cırı belän iğlan itte. Bu küreneş äfğanstan öçen säyer ide çönki keşelär Qabul şähäre uramnarında 5 yıldañ soñ 1. tapqır muzik işetä ide. Taliban rejime waqıtında muzik tıñlaw tıyılğan ide.

Distä yıldan artıq çittä yäşägän Därya isä, ul könne Amerikanın Virginiä ştatında üz öyendä xäbärlär qarap utıra ide. Ber mälne ul Taliban xäqimiätenen taraluın iğlan itkän xäbärdä Qabul xalqının uramnarda üz cırın cırlap beyüen kürügä ul şunda nişärgä dä belmägän. Anıñ xislären, Däryanıñ üzennäñ tıñlıybız:

“Bu bik möhim ber waqıyğa ide, minem öçen genä tügel – böten äfğan xalıqı öçen dä. Bezneñ xalıqnıñ tormışında yaña könnär minem cır belän başlana ide. Alar bu bäyrämne minem cırlar belän bäyräm itte. Alar üz tormışlarınıñ üzgärüen äytte miña. Bu minem öçen şundıy şäp waqıyğa ide.”

Darya äle dä cırlar icat itä. Ğailäse Amerikada töplänsä dä, ul yış qına äfğan cırçıları belän eşläp dönya buylap konsertlarğa yöriy.

Äfğanstan - Äfğan cırçısı Därya äfğan balaları belän bergä

Därya şulay uq BM oyışması, UNİCEF häm Äfğan Qarzayi xaqimiäte yaqlawında, äfğanstandağı yarlı balalar öçen xäyriyä konsertları da oyıştıra.

Därya, üz ile turındağı basma fikerlärneñ çıñ Äfğanstannı çağıldırmawın dönyağa añlatunu üze öçen zur ber cäwaplılıq bularaq kürä.

“Soñgı waqıtta Äfğanstan turında dönya kürgän fotolar, küpçelege küñelsez. Alar bezneñ xalıqnıñ tomışın, mädäniäteñ çağıldırmıy. Matbuğatta köpçelek säyäsi taraf telgä alına.Bu mine bik borçıy. Mondağı xalıq tormışı häm mädäniät dä bik üzänçelekle yuğiysä. Äfğanstanıñ bu yağın, Könbatış belmi. Barı tik suğış, qan quyular, şartlawlar gel tormışnıñ qaranğı yağı kürsätelä. Şunıñ öçen min Äfğanstannıñ çıñ yözen kürsätüne, üz borıçım dip sanıym. Bu maqsatqa muzik aşa ireşergä xıyallanam. “

1962 yılda Qabul şähärendä tuğan Darya, xalıq qarşına berençe tapqır 18 yäşendä çığa. Ul Äfğan däwlät televiziäsendä klassik äfğan cırın başqara. Ul 1990 yılda Yewropağa kitär aldınnan 15 album icat itä. 2003 yılda ilenä kire qaytqanda isä tağın şul sanda Yewropa häm Amerikada icat itkän tağın albumı bula.

Äfğan cırıçısı Färhad Därya
“Min Äfğanstannañ çittä yäşäw xıyalı belän kitmädem. Yaña cırlar icat itep qaytmaqçı idem. Läkin Äfğanstanda xällär kinät üzgärde häm qaytalmıy qaldım. Läkin 13 yıl aradañ soñ Äfğanstanğa qaytqaç, min üzemne yañadan taptım. Üzemne taptım, yıllar elek qayadır yuğaltqan yıllarıma qayttım. Anda qaytqaç xalıqnıñ därtlänep tırışuın kürdem. Alarnıñ küñelendä ömet balqığanıñ kürdem. Häm alar yaña tormış, yaña üzgäreşlärne kürü öçen aşqınalar ide.”

Darya şul uq waqıtta Könbatış mädäniätendä Äfğannar arasında tanıtırğa teli. Şunıñ öçen ul köp kenä köylärne bergä berläşterergä tırışa. Sufi häm äfğan köylären heavy-metal stildä başqara.

“Bu ike mädäniät arasındağı kertä bik zur. Bez berberebezne añlamibız . Şuña añlaşılmaw säbäble dönya illäre arasında çıqqan nizaqlar xalıqlarnı suğışlarğa etärä. Menä bu uñaydan, aralaşu öçen muziknen bik kiräk buluına ışanam. Şuña min dönyanıñ törle illäre häm häm mädäniätläre arasında törle muzik ağımnarın bergä quşıp küper salırğa tırışam üzemçä. Bu ağım popsamı yäisä rockmı, barıber. Berberenne añlaw öçen aralaşu şart. Şuña dönya cämäğätçelege arasında küper salu öçen müzik iñ yaxşı küper.”

Könbatış wäğdä itsä dä ilne tözekländerü eşe bik äkerten bara. İminlek bulmağan, üz problämnäre belän mäş kilgän ildä, barı tik cır belän ildä üz milläte eçendä berdämlek buldırırğa tırışunıñ bik awır eş bulğanıñ Därya yaxşı añlıy.

.
“Afğan xalqı küpne kürde. Äle dä alar awırlıqlar belän köräşä. Alar xıyal itkän tormış isä bik äkerten kilä. Älbättä xıyallar bar, läkin çıñbarlıq ta bik awır. Şulay sda bezdä ömet yalqını bar. Tomışıbızda üzgäreşlär bulır äle. Bezne kiläçäkkä taba tağın da ömetle qılırday könnärne äle kürerbez bez alda.”