Форумның пленар утырышы башланды. Яңача форматта
Татарстан Дәүләт шурасы рәисе Фәрит Мөхәммәтшиннан башка зур түрә, министлар күренми. Быел беренче тапкыр форум президиумсыз гына уза. Оештыручылар бу утырышның заманча форматта узуын теләдек дип әйтә. Менә Мөхәммтәшинга да сүз бирделәр.
Риммага президентның Рәхмәт Сүзе
Мөхәммәтшин журналист, җәмәгать эшлеклесе Римма Бикмөхәммәтовага президент Миңнехановның Рәхмәт Сүзен тапшырды. Бикмөхәммәтова бу бүләккә татар телен үстерүгә керткән өлеше өчен лаек булды.
"Өчтеллелек - замана тренды"
Форум җитәкчесе Тәбриз Яруллин хисап тота. Татар яшьләре туган теленнән оялмый, ди ул. "Икетеллелек, өчтеллелек замана тренды һәм Татарстан бу өлкәдә алдынгы төбәкләрнең берсе. Татарларның заман кешесе буласылары килә икән, туган телен камил һәм өстәмә тагын берничә тел белү кирәк. Белем алыйк, мәгълүмат заманында бу бик актуаль", ди Яруллин.
Аның сүзләренчә, татар проектларын заманчалаштырырга, бүген булган барлык трендларны татарчалаштырырга, татарның һәрбер әйберен актуальләштерү зарур.
"Икетеллелекне баккан омбудсмен, комиссия кирәк"
Пленар утырышта икетеллелек мәсьәләсе дә күтәрелде. Казанның 2-нче лицей-интернатның татар теле укытучысы Рашат Якупов сәхнәдән икетеллелек куанырлык түгел дип белдерде.
"24 ел элек Татарстанда татар һәм рус телләре бертигез дәүләт телләре дип игълан ителде. Тик, ни кызганыч, нәтиҗәсе әлегә җитәрлек дәрәҗәдә куанырлык түгел. Гомумән, капма-каршы хәл туа: Бер яктан, татар теленең үсеше күзәтелә, урамнарда телне ешрак ишетеп-күреп була кебек, өр-яңа проектлар берсе артыннан берсе барлыкка килә, интернетта татарча ресурслар арта бара кебек. Тик шул ук вакытта негатив тендецияләр дә шактый күп. Татар теле әле һаман бары тик яшьләрнең бер кечкенә төркеме өчен даими аралашу теле булып тора шул. Галимнәр телнең кулланылышын тикшереп, татар теле Казандагы визуаль мәгълүматның бары тик 5%-ын гына тәшкил иткәнен белдерә, ягъни татар телендә барлык элмә такталар, күрсәткечләр, реклмнар – боларның 5 проценты гына татарча. Бу әлбәттә тискәре тенденция. Икетеллелек – безнең өчен тагын бер хәлиткеч мәсьәлә. Икетеллелек – XXI гасырның иң алдынгы күрсәткечләрнең берсе. Заман кешесе буласыгыз килсә, кимендә ике-өч теле белү кирәк", ди ул.
Рашат Якупов сүзләренчә, Татарстан хөкүмәтендә икетеллелекне контроль иткән махсус оешма булырга тиеш. Аны Президент каршындагы омбудсмен яки Хөкүмәт каршында комиссия итеп ясап була. Иң мөһиме – анда икетелеллекне яхшы аңлаган һәм безнең мөрәҗәгатьләргә ачык булган кешеләр булырга тиеш, ди ул.
"Шәһәр татар яшьләренең теле урысчарак"
Татарстан Мәгариф һәм фән министры урынбасары Илдар Мөхәммәтов сүз тотты. Ул республикада милли телләрне үстерү концепциясен бәян итте.
Халык арый башлады, алгы рәттә утырган шагыйрь Ркаил Зәйдулла "яшьләр татарча авыр сөйләшә, күңелгә тия" дип зарланып утыра. Шәһәр татар яшьләренең теле урысчарак шул, акцент көчле", ди ул Азатлыкка.
Мөхәммәтшин әллә арыган инде?
Татарстан парламенты рәисе Фәрит Мөхәммәтшин башын тотып утыра. Әллә аңа кызык түгел, әллә арыган инде?
"Татарлык – казылык һәм карлыган да!"
Татар шәһәр мәдәнияты үстерү хакында музыкант, журналист Рәдиф Кашапов чыгыш ясый. Ул дөньяда яшьләр арасында популяр булган нинди чаралар, трендка әйләгән күренешләр бар, барысы да татарда булырга тиеш дип әйтә. Чыгыш ясаучы инглиз сүзләре белән сиптерә, яшьләр аңлый. Өлкән буын вәкилләре исә каш җыерып аптырап утыра.
"Видеоблогинг, ягъни видео-көндәлекләр эшлик. Чынлап та, барыгызның да телефоннары бар – төшерегез, татарча үзегезне борчыган әйберләр турында сөйләгез һәм тиздән интернет йолдызына әвереләчәксез. Фермерлар ризыклары, ягъни үзегез асраган мал, үзегез үстергән җимеш, яшелчә белән сәүдә итү. Татарлык тел, җыр аша гына түгел, казылык һәм карлыган аша да үтә ала! Creative spaces, ягъни иҗади мәйданчыклар, төрле вакыйгалар уздыру өчен оештырылган иҗат үзәкләр кирәк. Хәзерге вакытта Казан яшьләр өчен – ул театрлар, музейлар гына түгел. Казан – ул шулай ук "Штаб", "Смена", "Циферблат", "Алафузов фабрикасы" да. Бездә илһам запаслары күп, талантларыбыз, идеяләребез көннән-көн арта бара. Әмма бөтен трендлар чынлап үсеш алсын өчен, Казан, Татарстан, Русия татар яшьләренә киңлек кирәк", диде ул.
Әстерханнан Динара Мәҗитова чыгышын татарча башлап, авырсынып урыс теленә күчте. Форум рәисе татарча чыгыш ясауны сорады. "Бу - безнең өчен приципиаль", диде ул.