Азатлык 2019 елга нәтиҗә ясый (подводит итоги). Дөньяның абруйлы фәнни басмалары (авторитетные мировые научные издания) узган елда (в прошлом году) фән үсешенә (для развития науки) иң зур өлеш керткән (сделавшие самый большой вклад) һәм киләчәктә кеше тормышын шактый үзгәртер дип көтелгән (и которые, как ожидается, изменят жизнь человека в будущем) ачышларны барлады (выявил открытия). Шуларның берничәсен (из них несколько) сезнең игътибарга тәкъдим итәбез (предлагаем вашему вниманию).
Тарихта беренче тапкыр кара упкын сурәте күрсәтелде
(Впервые в истории было показано изображение черной дыры)
Словарик
фән – наука
өлеш кертү – делать вклад
ачыш – открытие
кара упкын – чёрная дыра
вакыйга офыгы – горизонт событий
күк җисеме – небесное тело
күзәтү – наблюдать
очкыч – самолёт
сынау очышы – тестовый полёт
галәм – космос
күчереп утырту – пересадить
җиһаз – прибор
җиһазландыру – оснастить
иярчен – спутник
ике баскычлы – двухступенчатая
югары тизлекле – высокоскоростной
10 апрель берничә илнең (несколько стран) астрофизиклары кара упкын сурәтен (изображение черной дыры) күрсәтте. Бу – кара упкынның тарихта беренче сурәте (первое изображение в истории). Аны тәкъдим итү чарасы (презентация) онлайн күрсәтелде. Чара "Вакыйга офыгы (горизонт событий) телескопы" халыкара проекты кысаларында (в рамках) бер үк вакытта Бельгия, АКШ, Япония, Дания, Кытай, Чили һәм Тайваньдә оештырылды (было организовано).
Кара упкынны Җирдән күрү (увидеть с Земли) шактый катлаулы (очень сложно), астрофизиклар төрле кыйтгаларда (на разных континентах) урнашкан (расположенные) дистәләп радиотелескопны бер зур, "виртуаль" телескопка, интерферометрга берләштергән (объединили). Ул күк җисемен (небесное тело) төрле нокталардан (из рахных точек) күзәтү мөмкинлеген бирә (даёт возможность наблюдать), соңрак барлык алынган мәгълүматлар (вся собранная информация) берләштерелгән һәм эшкәртелгән (была обработана).
Дөньяның иң зур очкычы сынау очышы башкарды
(Самый большой самолёт в мире совершил полёт)
13 апрель көнне дөньяның иң зур транспорт очкычы (самый большой транспортный самолёт) сынау очышы (тестовый полёт) башкарды. Ике фюзеляжлы алты моторлы бу очкычны АКШның Stratolaunch Systems ширкәте ясаган (сделала фирма). Ул һавага 250 тонна йөк күтәрә ала (Он может поднять в воздух 250 тонн груза). Очыш Лос-Анджелестан төньякка таба (к северу) чүл өстендә (над пустыней) башкарылды.
Stratolaunch Model 351 очкычының канатлары (крылья) 117 метрга җәелгән (раскинуты). Моңа кадәр (до этого) дөньяда иң зур дип Ан-225 "Мрия" очкычы санала иде (считалось), аның канатлары 88 метрга җәелгән. 2020 елда Stratolaunch очкычыннан галәмгә (в космос) кораб җибәрү планлаштырыла.
Тарихта беренче тапкыр дрон авыруга донор бөер китерде
(Впервые в истории дрон привёз больному доноские почки)
19 апрель көнне махсус (специальный) дрон тарихта беренче тапкыр (впервые в истории) авыруга донор бөер китерде. Соңрак (позже) ул Мэриленд университетының медицина үзәгендә (в медицинском центре) бер авыруга (одному больному) күчереп утыртылды (были пересажены).
Әлеге дрон катлаулы (сложные) мониторинг җиһазлары (приборы), резерв батареялар һәм хәтта парашют белән җиһазландырылган (оснащён). Мондый пилотсыз очу (беспилотные) аппаратлары киләчәктә (в будущем) трансплантант органнар ташу өчен (для перевозки) киң кулланылыр дип көтелә (ожидается, что будет широко использоваться).
SpaceX глобаль интернетның 60 иярченен галәмгә чыгарды
(SpaceX вывел в космос 60 спутников глобального интернета)
24 май SpaceX ширкәтенең Falcon 9 ракеты Starlink проектының 60 иярченен (спутник) галәмгә чыгарды. Алар глобаль интернет челтәре (сеть) булдыру өчен төзелгән. Иярченнәрнең барысы да интернетка тоташкан (подключены к интернету). Бу хакта SpaceX ширкәте җитәкчесе Илон Маск Твиттерда хәбәр итте.
Ике баскычлы (двухступенчатая) ракет Флорида штатындагы Канаверал борынында (мыс) урнашкан галәм аланыннан (космический аэродром) очырылды (была отправлена). Falcon 9ның беренче баскычы Атлантик диңгездәге платформага килеп төшкән (приземлилась). Икенче баскычы да уңышлы аерылган (успешно отделилась). Ракетны җибәрү SpaceX ширкәтенең YouTube-каналында туры тапшырылды.
2015 елдан бирле әзерләнеп килүче (готовящаяся) Starlink проекты Җирнең теләсә кайсы ноктасында (в любой точке Земли) ышанычлы һәм югары тизлекле (надёжный и высокоскоростной) интернетка тоташу мөмкинлеге бирә (даёт возможность подключиться). Ике сынау (тестовых) иярчене 2018 елның февралендә җибәрелгән иде. Берничә ел дәвамында Илон Маск галәмгә берничә мең шундый җиһаз җибәрергә ниятли (планирует отправить). Проектка каралган инвестицияләр күләме (размеры) 10 млрд доллар дип исәпләнә (считаются).
*****
Интересная новость? Прочитайте её полностью и в оригинале на сайте радио Азатлык.
Если вы хотите почитать литературные тексты, то в нашей рубрике "Читаем на татарском" можно найти тексты татарской и мировой литературы. Все тексты адаптированы для изучающих язык, к ним прилагаются аудио, перевод ключевых фраз и тест.
Не забывайте заглядывать на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е, Facebook-е и Instagram-е.
