Садоводство полезно для ума и духа, а также для изучения татарского языка! Сегодня обсудим тему "Бакчада".
Для начала познакомимся с основной лексикой урока:
Лексика урока
- бакча – сад, огород,
- бакчачы – садовод,
- түтәл – грядка,
- орлык – семена,
- чүп – мусор; чүп үләне – сорняк,
- ашлама – удобрение,
- уңыш – урожай,
- куак – куст,
- күпъеллык – многолетний,
- казу – копать: җир казыйм – копаю землю, түтәл казыйм – копаю грядку,
- утырту – сажать,
- су сибү – поливать (требует направительный падеж -га/-гә, -ка/-кә: чәчәкләргә су сибәм),
- утау – полоть,
- үстерү – выращивать; үсенте – росток; үсемлек – растение,
- күмү – закапывать,
- чәчәк ату – цветёт.
Бирем. Соотнесите слова, подходящие по смыслу:
Бакча: эшме, ялмы?
Существуют несколько видов отношений к огороду: одни считают, что это пустая трата сил (ведь все продукты можно купить), другие рассматривают свой сад как источник натуральных, доступных продуктов, а для иных дача – это место рекреации. Что же, традиционно послушаем разные мнения наших героев:
- бушка уздырырга – проводить зря (бессмысленно)
- туйдыра – здесь: кормит
- җитәрлек – достаточно
- урынына – вместо
- тәҗрибә – эксперимент (опыт)
- яшәү чыганагы – источник жизни
Бирем. Давайте проверим понимание текстов методом Әйе/Юк:
- Асия вакытын бакчада уздырырга теләми.
- Рәисәнең бакчада мунчасы бар.
- Рәисә чәчәк урынына бәрәңге утырткан.
- Әнисә бакчада төрле тәҗрибәләр эшли.
- Талия бакчада үстергән яшелчәләрне үзе ашамый, ә сата.
Инструменты
Список необходимых инструментов для работы в огороде:
- эш кораллары – рабочие инструменты,
- көрәк – лопата; көрәргә – сгребать лопатой,
- кәтмән – мотыга; кәтмәнләргә – мотыжить,
- тырма – грабли; тырмаларга – сгребать граблями,
- сәнәк – вилы,
- чиләк – ведро.
Аудирование. Прослушайте диалог двух соседей по даче:
Диалог
- Гөлнур. Сәлам, күрше!
- Нурия. Сәламнәр! Сез дә монда икән. Инде эшләргә килдегезме?
- Гөлнур. Әйе, яз иртә килде бит. Әнә безнең алмагачлар инде чәчәк ата.
- Нурия. Әйе, шаккаткыч.
- Гөлнур. Өйдәге үсентеләрне үзем белән алдым, күчереп утыртам. Сез нишлисез?
- Нурия. Бездә шул инде: узган елдан калган чүпләрне җыябыз, яндырабыз. Куакларны, агачларны карыйбыз. Үсентеләргә иртә түгелме?
- Гөлнур. Помидор, борыч, кыярны парникка утыртам. Суган, кишергә берничә түтәл әзерләдем. Бәрәңгене соңрак утыртам, җир әле җылынмаган кебек.
- Нурия. Ел да: "Бәрәңге утыртмыйбыз", – дибез дә барыбер утыртабыз.
- Гөлнур. Бәрәңгесез булмый. Бәлеш, өлеш, кыстыбый – ашаганда тәмле бит.
- Нурия. Анысы шулай, тик быел инде сүземдә торам, әз генә утыртам. Эше күп: утыртырга, чүбен утарга, күмәргә, аннан алырга кирәк.
- Гөлнур. Ярый, быел син үрнәк күрсәт, киләсе елга, бәлки, без дә бәрәңге коллыгыннан котылырбыз.
Бирем. Найдите в тексте следующие фразы и слова:
- удивительно –
- пересаживать –
- подготовила грядки –
- земля не прогрелась –
- все равно сажаем –
- сдержу слово –
- покажи пример –
- спасемся от рабства –
Бирем. Ответьте на вопросы:
- Нурия бакчага нәрсәләр эшләргә килгән?
- Гөлнур үсентеләрен кая утырта?
- Нурия быел бәрәңге утыртамы?
- Гөлнур бәрәңгедән нәрсәләр пешерә?
- Бәрәңге үстерер өчен нишләргә кирәк?
- Гөлнур киләсе елга нәрсә эшләргә тели?
Минутка грамматики
Обратите внимание на выделенные в диалоге окончание и частицу -да/дә, -та/-тә и сделаем небольшую паузу на грамматику.
Окончание и частица -да/дә, -та/-тә имеет несколько значений:
- 1. Окончание место-временного падежа, пишется слитно: урманда, бездә, катта, сәгать биштә.
Анысы шулай, тик быел инде сүземдә торам, әз генә утыртам.
- 2. Окончание обстоятельства места и времени, пишется слитно:
Ашаганда тәмле бит.
- 3. В роли союза "и", пишется раздельно:
Хәзер уйныйбыз да ял итәбез. Сез дә монда икән.
- 4. В значение "каждый" со словами көн, ел, пишется раздельно:
Ел да: "Бәрәңге утыртмыйбыз", – дибез.
Көн дә яңгыр ява.
***
Бирем. Соотнесите реплики:
| Сәлам, күрше! Эшләргә килдегезме? | Мин аларны парникка утыртам. |
| Безнең алмагачлар инде чәчәк ата. | Әйе, үсентеләрне күчереп утыртам. |
| Сез нишлисез? | Киләсе елга без дә. |
| Үсентеләргә иртә түгелме? | Чүпләрне җыябыз, яндырабыз. |
| Быел бәрәңгене әз генә утыртам. | Әйе, шаккаткыч. |
***
Нельзя бесконечно работать, нужно уметь и отдыхать. Бакча – это еще и место отдыха. Топ-5 идей, как можно отдохнуть на даче:
Бакчада ничек ял итеп була?
- Кошлар тавышын аерырга өйрәнү – научиться распознавать голоса птиц
- Ачык һавада иртәнге һәм кичке ашлар ашау – завтракать и ужинать на открытом воздухе
- Төрле үләннәрдән һәм яфраклардан чәй төнәтү – заварить чай из разных трав и листьев
- Һава тутырылган бассейн урнаштыру – оборудовать надувной бассейн
- Иркенләп мунча керү – ходить в баню не спеша
Физический труд улучшает умственную работоспособность, поэтому в перерывах от работы, не забывайте учить татарский вместе с нами и наслаждаться общением с близкими людьми или соседями по дачи.
Напоследок пройдите наш тест, чтобы закрепить полученные знания:
Тест: Бакча
Сынау
Как вам наш урок? Пишите нам на почту (eydetat@gmail.com) и в соцсетях, что понравилось, а что нет. Напоминаем, что вы также можете учить татарский с помощью наших курсов "разговорный татарский для начинающих" и "разговорный татарский для продолжающих".
Не забывайте заглядывать на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е, Instagram-е, Youtube и Тиктоке.
Встретимся на следующем занятии. Сау булыгыз!
