Qazannıñ küpsanlı uramnarınıñ iseme, alar arasında tatar tarixına, mädäniätenä qağılışlı şäxeslärgä bağışlanğanı az buluı milli cämäğätçelekne borçıp tora. Äledän-äle şuşı mäs’älä tiräsendä bäxäslär dä qubıp tora. Menä küptän tügel genä Qazannıñ Kirov rayonında urnaşqan ber uram da şundıy şaw-şu tudırdı.
Tatarstan başqalasında 1200dän artıq uram bar. Şularnıñ nibarı 200 tiräse genä tatarğa bäyläneşe bulğan atamalarğa iä. Döres, Qazannıñ meñyıllığı aldınnan şähärneñ berniçä uramına tatar iseme birelde. Bu xaqta bik zurlap, şawlap söylädelär. Xäyer, küplärneñ älege uramnarnıñ nindi häm qayda urnaşqanın belgäç, şatlıqları beraz basıldı. Nik disäñ, nigezdä bu Qazannıñ çitlärendä urnaşqan yäisä üzäktäge 3-4 yortlı, keşegä ällä ni kürenmi torğan uramnar bulıp çıqtı. Şulay bulsa da, başqalada berniçä tatar isemle uramnar kübäyde.
Qazanda tağın ber bik matur, tarixi, mäğnäle tatar iseme kübäyergä tieş ide. Şähärneñ Kirov rayonında urnaşqan revolyutsionerka Klara Setkin isemendäge uramnı Bişbalta uramına äyländerdelär. Läkin moña anda yäşäwçelär qarşı çıqqan ikän. Alar uramnarınıñ isemnären Bişbaltağa üzgärtüne önäp betermägännär häm Klara Setkin isemen kire qaytarunı taläp itep qarşılıq piketına da çıqtılar.
Xalıq fikeren istä totıp, Kirov rayonı xakimiäte citäkçelege, Bişbalta uramına kire Klara Setkin isemen qaytara. Xäyer, bu uramnıñ Bişbalta isemen beterügä qarşı çığuçılar da yuq tügel. Mäsälän, Zvezda Povolj’ya gäciteneñ soñğı sanında şularnıñ berse – Ğäziev digän qazanlınıñ xatı urın alğan. Anda üzen Klara Setkin uramında elek yäşägän qazanlı dip tanıştırğan Ğäziev, monda 3 meñ tiräse keşe yäşi, 3 şirkät bar, alarnıñ küpmese qarşı çıqqan ikän Bişbaltağa qarşı digän soraw birä. Älege uramda yäşäwçelärneñ küpçelege bulsa da, nigä äle alar ğına şähär uramınıñ yazmışın xäl itärgä tieş, dip yaza ul. Üzeneñ xatında ul Bişbalta bistäseneñ tarixı belän tanıştıra, älege isemdä bernindi dä naçar mäğnä yuq, ul barı tik bu cirlärdä balta ostaları yäşäp, eşläwe xaqında ğına söyläwen añlata.
Gäcittä şulay uq iske tatar bistäsendä 22 uram barlığı häm şular arasında ber genä tatar isemlese dä yuqlığı xaqında yaza. Xäyer, xäzer inde ber tatar isemle uram bulğan ikän. Avgustta qazan xakimiäte şuşında urnaşqan Proxodnoy uramına tatar milli cämäğätçelege wäkile, bolğarçılıq xäräkäte ideologı Särdär Wäisov isemen birgännär ikän. Läkin bu uram da keçkenä, taşlanğan, qaralmağan ber tıqrıq qına bulıp çıqtı.
Milli cämäğätçelek Qazanda tatar isemnärenä şundıy mönäsäbätkä qarşı çıqtı. Tatar ictimaği üzäge küptän tügel genä şuşı mönäsäbätkä qarşı çığarğa kiräk digän möräcäğät belän çıqtı. Üzäkneñ räise Tälğät Bariev.
Bez milli canlı Qazan xalqın rus isemle uramnarda urnaşqan, rus isemle säwdä üzäklärendä äyberlär satıp almasqa, alarğa boykot iğlan itärgä çaqırabız Tälğät Bariev Qazanda tatar isemnäre kübäysen öçen närsä eşlärgä kiräklege xaqında söyläde. Xäyer, Tatar ictimaği üzägeneñ möräcäğäteneñ näticäläre xaqında äle ällä ni işetelmäde. Rus isemle säwdä üzäkläreneñ towar äyläneşe kimüe xaqında mäğlümätlär dä yuq.
Gölnaz İlgizär
